Ди къалэм и кум, Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 400 зэрырикъуам и цIэкIэ щыIэ утым деж, щаухуэну театрым и проектым къыщыгъэлъэгъуар драмэ театрт. Сэ абыкIэ сыарэзытэкъым, балет, оперэ, опереттэ зиIэ Музыкэ театр къызэIутхыныр си хъуэпсапIэ нэхъ ин дыдэу щытти. Ар Музыкэ театр пщIын щхьэкIэ хьэзыру щыIэ проектым зэхъуэкIыныгъэ мымащIэхэр хэлъхьэн хуейт: сценэр, оркестр мащэр куэдкIэ нэхъ ин щIын, макъамэр къабзэу цIыхухэм я деж нэсын папщIэ акустикэ жыхуэтIэм бгъэдыхьэкIэ лей худиIэн, балетым щхьэкIэ репетицэ щащI пэш хэщIыхьыжын, нэгъуэщI куэди. А псомкIи дэ зыкъытщIагъэкъуащ Москва дэт «Гипротеатр» проект институтым и IэщIагъэлIхэмрэ Музыкэ театрыр зыщIа «Къэббалъкъпромстрой» ухуакIуэ трестым и лэжьакIуэхэмрэ.
Къыхэгъэщыпхъэщ театрымрэ концерт залымрэ щIыныр сыт хуэдэ нэгъуэщI ухуэныгъэми зэремыщхьыр. Жэуаплыныгъэшхуэ пылъщ цIыху куэд дыдэ зэкIуэлIэну IуэхущIапIэр ныкъусаныгъэншэу зэфIэгъэувэным. Мис мы театрыр щытщIми гугъусыгъу куэдым дыIууащ дэ. Псалъэм папщIэ, абы и блынхэр зэрызэтелъхьэн хуейуэ проектым къигъэув тхьэмбылыфэ туфыр дэ Армян ССР-м и Артик къалэм къитшын хуей хъуащ. И щхьэм щIаIулIэнур, люмивенткIэ зэджэр, Германием фIэкIа щащIыртэкъым. Сыт хуэдизу мыгугъуами, адыгэш лъэпкъыфIым хуэдэу шитIкIэ къэтхъуэжыфат театрым ирикъуну люмивентыр. Апхуэдэ куэд, куэд дыдэ къыкъуэкIырт, ауэ дыкъэмыувыIэу а Iуэхум дыпэщIэтащ, икIи илъэситхум и кIуэцIкIэ Музыкэ театрыр дыухуащ.
Сыт хуэдэ театрым дежкIи нэхъыщхьэ дыдэр и творческэ гупырщ. АтIэми, Музыкэ театрым ар куэду щызэхэтщ. Абы щылэжьэн хуейщ талант абрагъуэ зыбгъэдэлъ уэрэджыIакIуэхэр, балет труппэ, хор, оркестр, режиссерхэмрэ дирижёрхэмрэ, зи IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкI техникэ лэжьакIуэхэр – сценэм и машинистхэр, радистхэмрэ нэхур зэрытридзэм кIэлъыплъхэмрэ, дэрбзэрхэр, нэгъуэщIхэри. А псом къыхэкIыу, театрыр ухуэным дэ дэдгъэкIуащ сценэм папщIэ IэщIагъэлIхэр гъэхьэзырынри. ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Адыгэ драмэ театрым зи лэжьыгъэ щызыгъэлъагъуэ балет труппэ диIэххэт. Ахэр зыхэдгъэхьэжыну гупри Музыкэ театрым щхьэкIэ дгъэхьэзыру щIэддзащ.
Си ныбжьэгъуфI ВЛКСМ-м и ЦК-м илъэситхукIэ къыщыздэлэжьа, РСФСР-м щэнхабзэмкIэ и министрым и къуэдзэ Качетков Владимир си дэIэпыкъуэгъуу къыхэтшри, 1964 гъэм Москва дгъэкIуащ щIалэгъуалэ зэчиифIэ гупитI. Зыр Луначарский А. В. и цIэр зезыхьэ ГИТИС-м Музыкэ театрхэм я артистхэр щагъэхьэзыр и факультетым (СССР-м и цIыхубэ артист Ансимов Георгий и классым), адрейр - Гнесинхэ я цIэр зезыхьэ Музыкэ-педагогикэ училищэм. Къэфэным къыхуигъэщIа ныбжьыщIэ зытхух щIэдгъэтIысхьащ Вагановэ А. Я. и цIэр зезыхьэ Ленинград хореографие училищэмрэ Пермь хореографие училищэмрэ.
Сегугъупэу зэхэзгъэтIылъыкIа дэфтэрхэр си дипломатыжь цIыкIум дэслъхьэри, 1967 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм Москва сылъэтащ. РСФС-м щэнхабзэмкIэ и министр Попов Алексей зи ухуэныгъэр и кIэм нэблагъэ театрыр Музыкэ театру фIэкIа нэгъуэщI пщIы зэрымыхъунур быдэу и фIэщ щIауэ хьэкъыу пхыгъэкIын хуейт. Сыхуэзэри, сызытекIухьа Iуэхур кIэщIу жесIащ. Дэфтэрхэм дакъикъэ тIощI хуэдизкIэ зыри жимыIэу хэплъащ министрыр.
- Оперэ, опереттэ, балет жыхуэтIэхэр къызэщIикъуэу Налшык Музыкэ театр къыщызэIутхыну хуит дыпщIатэмэ, ди лъэпкъыр хуабжьу къыпхуэарэзынт, икIи зэи уздэщымыIа Къэбэрдей-Балъкъэрым унэкIуэным ар щхьэусыгъуэ дахэ хуэхъунт, - щыжысIэм:
- Музыкэ театрыр къызэIупхкIэ зэфIэкIкъым, абы иIэн хуейщ талант зыбгъэдэлъ творческэ гуп, - жэуап щIыкIэу жиIащ Алексей Иванович.
- Ари сощIэ, - сыкъыхуикIуэткъым си федеральнэ министрым. Дэ диIэщ балет труппэ, и репертуарыр спектаклиплI хъууэ: «Лалуцэ», «Дахэнагъуэ» лъэпкъ балетхэмрэ Астафьевым и «Бахчисарайский фонтан», Чайковскэм и «Лебединое озеро» классикэ лэжьыгъэхэмрэ. УэрэджыIакIуэхэр, къэфакIуэхэр догъэхьэзыр, Москва и еджапIэхэм гупитI къэдгъэкIуащ, ди ныбжьыщIэхэр нэгъуэщI къалэхэми щоджэ. Дирижер, художник, режиссер жыпIэми, псори диIэщ.
- Урысейм къалэ куэд дыдэ итщ цIыху мелуаным нэс щыпсэууэ, ауэ оперэмрэ балетымрэ я театри, опереттэм и театри ямыIэу. Уэ къалэ цIыкIум жанрищри къызэщIэзыубыдэ Музыкэ театр къыщызэIупхыну уи мурадщ.
- Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхур абы щыпсэум нэхърэ хуэдитIкIэ нэхъыбэщ. Зыщызыгъэпсэхухэмрэ зи узыншагъэр щезыгъэфIакIуэхэмрэ хэтмэщ жыхуэсIэр. Нэхъыщхьэращи, дэ ди лъэпкъхэр хуейщ икIи яхузэфIэкIынущ я оперэ къызэрагъэпэщыну, классикэ лэжьыгъэхэр телъыджэу утыку кърахьэну. Шэч хэлъкъым Музыкэ театрыр къытщIэхъуэ щIэблэм эстетикэ гъэсэныгъэ етынымкIэ щIэгъэкъуэнышхуэ зэрыхъунум, - жысIащ сэ икIи сыкъызэримыкIуэтынур, дауэ мыхъуами Налшык а театрыр къызэрыщызэIуахынур къыхэзгъэщу щIызгъужащ:
- Алексей Иванович, мы IуэхугъуэфIым и жэуапыр нэгъуэщIым къромыгъэту арэзы ухъутэмэ, ди гуапэт.
- Уэ сыт хуэдэ мывэри пкъутэнщ, си ныбжьэгъу, - жиIащ абы пыгуфIыкIыурэ. - Сэ сыарэзыщ, ауэ дэнэ «къалъхугъащIэ» театрым мылъку къыхуздисхынур, 1968 гъэм и бюджетыр, уэри зэрыпщIэщи, куэд щIауэ яубзыхуащ.
Министрыр щIэгузэвэн щыIэтэкъым, Музыкэ театрыр зыхуэныкъуэну зэхъуэкIыныгъэхэр ухуэныгъэм щыхезгъалъхьэм, ар япэ илъэсым зэрылэжьэну щIыкIэми сегупсысри, си цIыхугъэхэм я фIыгъэкIэ 1968 гъэм и бюджетым хезгъэгъэхьат.
Музыкэ театр Налшык зэриIэнур партым и обкомым и япэ секретарь Мэлбахъуэ Тимборэ къыщищIар театрыр къызэрызэIуахым теухуа гуфIэгъуэ зэхыхьэм къызэредгъэблагъэ тхылъыр хущIэсхьа иужьщ.
Архстройконтролым и комиссэм Музыкэ театрым и унэр лэжьэным зэрыхуэхьэзырымкIэ 1968 гъэм щIышылэм и 27-м и шэджагъуэм деж актым Iэ щIидзащ. А махуэм и пщыхьэщхьэм дыдэм, сыхьэтыр 19-м деж, театрым и пэшым цIыхур щIэзу къызэхуэсащ. Сэ сценэм сыкъихьэри псалъэ кIэщI жысIащ, мы Iуэхум хэлIыфIыхьахэмрэ къызэхуэсахэмрэ сехъуэхъури, гушхуэныгъэ къызыхэщ макъкIэ жысIащ:
- Ныбжьэгъу лъапIэхэ! Аращи, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Музыкэ театрыр къызэIудох!
Театрым и Iупхъуэр зэIутхащ «Iэминат» балетымкIэ. ЦIыхухэр абы еплъащ дихьэхауэ, щыгуфIыкIыу, Iэгуауэшхуэ хуаIэту.
Ефэнды Джылахъстэн,
КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министру илъэс куэдкIэ щыта.
