Дэнэ щIыдагъэр къыздикIар?

ЩIыдагъэр димыIэу ди нэгу къытхущIэгъэхьэркъым. Абы цIыхум гъэсыныпхъэм щыщIэдзауэ хущхъуэхэм щиухыжу куэд къыхещIыкI. АтIэ, дэнэ ижь-ижьыж лъандэрэ цIыхум щIым къыщIиш гъэсыныпхъэ нэхъыщхьэр къыздикIар, абы куэдрэ дрикъуну?

 ЩIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, илъэс мелуан бжыгъэкIэ узэIэбэкIыжмэ, псэуа псэущхьэхэмрэ къэкIыгъэхэмрэ щIым щыхэкIуэдэжым щIы дагъэ хъужауэ аращ. А зэманым ЩIым гъущапIэу иIэр мащIэти, псэущхьэм я нэхъыбэр псым хэсурат. Ахэр лIа нэужь, псы лъабжьэм ирихьэхырти, пшахъуэм, ятIэм щIихъумэрт. Апхуэдэурэ зэтрихьэ «гъэтIылъыгъэр» Iув хъууэрэ, щIым нэхъ куууэ хыхьэрт, щIэфыхьыжырти, дагъэ къыпкърыкIырт. Абы къикIыркъым щIыдагъэр куэду зэуэ къэунэхуауэ. Дагъэ ткIуэпсхэр псым нэхърэ зэрынэхъ хьэлъэм къыхэкIыу, щIэтIысыкIырти, ятIэмрэ пшахъуэмрэ кIуэцIрыкIыурэ куууэ ехырт, мывэ быдэ хуэзэу абы къызэтригъэувыIэху. ЗыкIуэцIрымыкIыф щIыпIэхэм деж гуэлышхуэ щыхъурт щIыдагъэр.

Къыхэгъэщыпхъэщ щIым щIэлъ дагъэр и зэхэлъыкIэкIэ, и фIагъкIэ, и плъыфэкIэ зэрызэхуэмыдэр, ар щызэтрихьа щIыналъэм куэд зэрелъытар. Ари гурыIуэгъуэщ - щIыпIэ зэхуэмыдэхэм щыпсэуа псэущхьэхэмрэ къыщыкIыу щыта къэкIыгъэхэмрэ зэхуэдэтэкъым.

ЩIым дагъэу щIэлъыр тонн мелард бжыгъэ ирокъу. ЦIыхум тыншу къыхущIэхыну щIыдагъэр куэд щIауэ къегъэсэбэп. Километри 2 - 4-кIэ уеIэбыхмэ, нэхъыбэжщ, ауэ ар къыдэпшеиным фейдэ пылъкъым, апхуэдизкIэ мылъкушхуэ текIуэдэнущи. Аращи, щIыдагъэр нэгъуэщI гъэсыныпхъэкIэ зэрахъуэкIын я гугъэу, хэкIыпIэ къалъыхъуэ.

ЩIыдагъэр къызэрыщIашам хуэдэу зэи къагъэсэбэпыркъым, ар ягъэкъабзэ, щIаху. «Дыщэ фIыцIэр» щыщIахукIэ къагъэкъуалъэ, пкъыгъуэ нэхъ псынщIэхэр дагъэм къыпкърыкIыным зэман нэхъ мащIэщ ихьыр, нэхъ хьэлъэр, зэрыгурыIуэгъуэщи, яужь дыдэ къонэ. Апхуэдэу, щIыдагъэм къыхокI газыр, бензиныр (машинэхэмрэ кхъухьлъатэхэмрэ ирагъахъуэр), реактивнэ гъэсыныпхъэр, фэтыджэныр, дизельнэ гъэсыныпхъэр (соляркэ), мазутIыр. Ипэ итхэр гъэсыныпхъэу къагъэсэбэп, ауэ мазутIым шэху (парафин), битум, дагъэ зэхуэмыдэхэр къыхахыж. Псалъэм папщIэ, битумым гъуэгум тралъхьэ асфальт къыхащIыкI, мывэкIэщхъ зэтеуда халъхьэри. КъищынэмыщIауэ, мазутIым къыхахыж дагъэр нэкIум щахуэ крем зэхуэмыдэхэр щагъэхьэзыркIэ къагъэсэбэп. А псори къыхаха нэужь къэнэж «кIэрыхубжьэрыхум» зэреджэр гудронщ. Ауэ ари хыфIадзэркъым, атIэ гъуэгу щытралъхьэкIэ къагъэсэбэп. КIэщIу жыпIэмэ, щIы дагъэм зыри лей къыхэкIыркъым.

Къыхэгъэщыпхъэщ щIы дагъэр зэрызэпкърылъ углеводородхэм пкъыгъуэ зэмылIэужьыгъуэхэр хэплъхьэжурэ хьэфэ, щэкI, пластмасс, хьэкъущыкъу зэратхьэщI, лэч, щIыгъэпшэр, гын, щхъухь, къинэмыщIхэр къызэрыхащIыкIыр.

ЩIыуэпсым дагъэр къызэригъэщIымрэ цIыхум и зыужьыкIэм и псынщIагъымрэ зэрызэхуэмыдэр къэплъытэмэ, щIыдагъэр куэду щIым щIэлъми, куэдрэ дрикъунукъым. Языныкъуэ щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, щIыдагъэм илъэс 30-кIэ дрикъуну аращ.

ЩIыдагъэр лабораторэми щыпхуэщIынущ, ар иджыри блэкIа лIэщIыгъуэм къахутащ. Ауэ абыи мылъкушхуэ текIуэдэнущи, фейдэ лъэпкъ хэлъкъым.