Урыс-Кавказ зауаем хэкIуэдами е лъахэм иIэпхъукIами, сыткIи пхузэмыгъэзэхуэжын хэщIыныгъэ зыгъуэта адыгэ лъэпкъхэм я нэхъ мащIэу
адэжь щIыналъэм къинар I9-нэ лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм мамыр псэукIэм хуэкIуащ. ПщылIыпIэр зытраха бгырыс лъэпкъхэми къалэну я пащхьэ къиувэр илъэсищэ лъыгъажэм и Iэужь зэхэкъутэныгъэхэр зэфIэгъэувыжынырт, псэукIэ тэмэм къызэгъэпэщыжынырт, абрэмывэу зыри захуемыщIэ я щIэныгъэмрэ щэнхабзэмрэ зегъэужьынырт. ГугъуехьакIуэхэр зыхэт къулеисызыгъэм, гулъытэншэу пащтыхь къэралыгъуэм ахэр къызэригъанэм, мылъку зыбгъэдэлъхэм къазэрыфIэмыIуэхум и зэранкIэ зыхэт кIыфIыгъэм къыхэкIыфхэртэкъым, къэхъу щIэблэщIэм щIэныгъэ, IэщIагъэ, гъэсэныгъэ нэс зрагъэгъуэтыфыртэкъым.
А илъэсхэм Урысей къэралыгъуэм щIэгъэпсынщIауэ капитализмэм зыщеужь, профессор ХьэкIуащэ Андрей зэритхымкIэ, абы и хабзэхэр мащIэ - мащIэурэ Кавказ лъэпкъхэм я дежи щызэфIоувэ. Лъэпкъхэм я цIыхухэм яку мылъкукIэ зэхуэмыдэныгъэхэр, зэщхьэщыкIыныгъэшхуэхэр къыдохъуэ, абы и зэранкIи социальнэ бэнэныгъэм зеIэт. Абы и зыужьыныгъэр пхужымыIэну щIигъэпсынщIащ 20-нэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэ дыдэм екIуэкIа урыс-япон зауэм, къэралыгъуэ лъэрымыхьыр абы зэрыщыхагъэщIам, урыс лъэпкъыр нэхъ тегушхуауэ социальнэ бэнэныгъэм зэрыхыхьам.
Тепщэ гупхэм гужьгъэжь хузиIэ бгырыс мэкъумэшыщIэхэми урысей гугъуехьакIуэм ирагъэкIуэкI бэнэныгъэр занщIэуи даIыгъащ, я щхьэхуитыныгъэм, я псэукIэр егъэфIэкIуэным щIэбэну абыхэми Октябрь революцэм къэсыхункIэ куэдрэ зыкъаIэтащ.
Япэ урыс революцэм игъэшына пащтыхь къэралыгъуэм IэмалыншагъэкIэ бгырыс лъэпкъхэм я дежи еджапIэ зырызхэр къыщызэIуех, зыхуей-зыхуэфIкIэ ахэр нэсу къызэмыгъэпэщами. Абы и фIыгъэкIэ бгырыс лъэпкъхэм щIэныгъэ зиIэ нэхъыбэу къахокI, зыщымыгъуазэ IэщIагъэ зэмылIэужьыгъэхэм ирилажьэу щIадзэ. Япэрей адыгэ узэщIакIуэхэми хуэдэу, щIэныгъэ зыIэрызыгъэхьа цIыху щхьэхуэхэм къагуроIуэ лъэпкъ щIэныгъэм и зыужьыныгъэр анэдэлъхубзэм тхыбзэ хузэгъэпэщыным къыгуэхыпIэ имыIэу зэрепхар, еджапIэ къызэIуаххэм абы щIыпIэ ин щиубыдын зэрыхуейр. Нэхъ пасэм зэрагъэпэща тхыбзэхэм зэрыщымыгъуазэм къыхэкIкIэ, абыхэм езыхэми щIэуэ алфавит аргуэру зэхалъхьэжын хуей мэхъу. А илъэсхэм адыгэ щIэныгъэмрэ литературэмрэ щылэжьахэщ Сыихъу С., Цей И., Ахъмэтыкъуэ Къ., Тамбий П., Къэшэж ТI., Цагъуэ Н., Дым А., Фэнзий М., Елбэрд Хь. сымэ.
ЩIэныгъэм и мыхьэнэр къазэрыгурыIуэм и щыхьэту, а зэман дыдэхэми Тыркумрэ Хьэрып къэралхэмрэ щыпсэу хэхэс адыгэхэми лэжьыгъэ гъэщIэгъуэнхэр ирагъэкIуэкI. Адыгэхэр щыпсэу къуажэ, къалэ куэдым къыщызэIуаха хасэхэм анэдэлъхубзэр щаджу щIадзэ, латин, хьэрып алфавитхэр зи лъабжьэ тхыбзэ зэхалъхьэ, алыфбей, зэджэн тхылъхэр къыдагъэкI, хамэбзэкIэ тхами, я псэукIэр художественнэ тхыгъэ гъэщIэгъуэн куэдым къыщагъэлъагъуэ, лъэпкъ тхыдэм щыяпэу «Гъуазэ» газетыр адыгэбзэкIэ къыдагъэкIыу хуожьэ.
Тхыбзэ зимыIэ адыгэ лъэпкъхэм а лъэхъэнэхэм я псэукIэ хьэлъэри, дэкъузэныгъэ зыдэтри, зыгъэпIейтей я гурылъ-гурыщIэхэри къызэраIуатэр IуэрыIуатэрщ. Зи цIэ къызэтена, пыухыкIауэ зи тхыгъэхэр белджылы усакIуэ - джэгуакIуэ гъуэзэджэ куэдым творческэ лэжьыгъэ хьэлэмэт а илъэсхэм ирагъэкIуэкI. Абыхэм я тхыгъэхэм къыдалъхуахэм я гъащIэм и лъэныкъуэ зэхуэмыдэхэр къагъэлъагъуэ, лъэпкъым и цIыхухэм я деж ахэр хэIущIыIу щохъу, иужькIэ зэфIэувэ тхыгъэ литературэм хэлъхьэныгъэфI ахэр яхуохъу, щIыпIэ пыухыкIа абы щаубыд. ЛIэщIыгъуитIым я зэхуакум адыгэ IуэрыIуатэм и гъукIэгъэсэн джэгуакIуэ цIэрыIуэхэу къызыхэкIа лъэпкъым щIыхь зыпылъ къалэн телъыджэ хуэзыщIахэм ящыщхэщ ПащIэ Б., Дзыгъуэ Т., Агънокъуэ Л., Абазэ Къ., Мыжей С., Сижажэ Къ., ХьэхъупащIэ А. сымэ.
Адыгэ литературэм и зыужьыныгъэр а лъэхъэнэхэми къызэтеувыIэркъым. Пасэми хуэдэу, тхыбзэ зэримыIэм, кIыфIыгъэ хьэлъэм зэрыхэтым, тхылъеджэ зэрыщымыIэм я зэранкIэ бгырыс тхакIуэ куэдым иджыри къагъэсэбэпыр хамэбзэхэрщ. ГъащIэм щекIуэкI зэхъуэкIыныгъэшхуэхэм я фIыгъэкIэ адыгэ литературэри хэпщIыкIыу йофIакIуэ - ар мащIэ-мащIэурэ реализмэм и гъуэгум тоувэ, художественнэ IэмалыщIэхэр нэхъ ехьэжьауэ къигъэсэбэпу, бгырысхэм я псэукIэр, гугъуехьакIуэм я бэнэныгъэр, ахэм я гурыгъу-гурыщIэхэр нэхъ куууэ, пэжу къигъэлъагъуэу щIедзэ.
Абы и зэфIэувэныгъэр зи фIыщIэр езы адыгэ лъэпкъым игъуэта зыужьыныгъэрщ, зэпхар ар къызэрызэщыуарщ, зэрылъэпкъыр, адрейхэм зэрахуэдэр, щIэныгъэм и мыхьэнэр, пылъ фIыгъуэр къызэрыгурыIуарщ. Апхуэдэ зэхэщIыкI, Iуэху-еплъыкIэхэр лъэпкъым и цIыхухэм ягъуэтынри къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ бгырыс гъащIэм къыщыхъуа зэхъуэкIыныгъэхэм.
