Жылагъуэ

Урысей Федерацэм хыхьэ субъектхэм ящыщу Къэбэрдей-Балъкъэрыр зыхуэбгъадэ хъун щIыуэпс хъугъуэфIыгъуэ мыкIуэщI, тхыдэ, щэнхабзэ къулей зиIэ щIыналъэ телъыджэщ. Псом хуэмыдэу абы зиужьащ I92I гъэм и фокIадэм и I-м къэралыгъуэ игъуэта нэужь. Мы зэманым ди республикэр Урысей Ипщэм къыщалъытэ политикэ, экономикэ, щIэныгъэ я лъэныкъуэкIэ ехъулIэныгъэфIхэр зыIэрызыгъэхьа щIыпIэу. Апхуэдэу екIущ, дахэщ абы и къалащхьэ Налшыки. ФокIадэм и I-м илъэс 297-рэ мэхъу ар жылэу зэрытIысрэ.

 Ди республикэм къэралыгъуэ иIэ зэрыхъурэ I932 гъэм илъэси I0-м щIигъуа къудейуэ арами, щIыналъэм игъуэта социально-экономикэ щытыкIэмрэ абы егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэ зэрызыщаужьамрэ япкъ иткIэ, ди щIыпIэм еджапIэ нэхъыщхьэ иIэныр Iэмалыншэ Iуэху хъуат. ЩытыкIэр къалъытэри, РСФСР-м и Правительствэм I932 гъэм и мэлыжьыхьым унафэ къищтауэ щытащ Къэбэрдей-Балъкъэрым пединститут щхьэхуэ къыщызэIухыным теухуауэ.

Евразием и Iуащхьэ нэхъ ин дыдэхэм ящыщхэр Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм итщ. Археологием и фэеплъ телъыджэу КъБР-м и Аруан щIыналъэм щыIэм я лъабжьэр ди эрэм ипэкIэ IV – III лIэщIыгъуэхэм къыщожьэ икIи мейкъуапэ щэнхабзэм хохьэ.

Пирамидэхэм я ныбжьщ

Мащэ кIыфIхэм, зэрыщыIэр и фIэщ хъууэ, япэ дыдэу ятетхыхьауэ щытар физикэм и къудамэ телъыджэу «теорие относительности» зыхужаIэр къэзыгупсыса еджагъэшхуэ гъуэзэджэ икIи цIыху телъыджэ Эйнштейн Альбертщ. АтIэми, хьэршыр зыдж щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, уахэм къыщызылъэтыхь мащэ кIыфIхэм я зэранкIэ, ЩIы Хъурейр бзэхыжыпэнкIэ хъунущ.

Мы тхыгъэ цIыкIум зи гугъу щытщIыну псы хъурейм хуэгъэзауэ пасэрей алыджхэм «Меотидэ» е «Мэуэт хыжьей», урысхэм «Сурож тенджыз» жаIэрт. Адыгэхэр абы зэреджэу щыта «Азыкъ» псалъэр зыхуэкIуэжыр, зэрынэрылъагъущи, мы зэманым «Азов» зыхужаIэрщ.
 «Меотидэ» псалъэр зэман жыжьэм къыщежьащ. Языныкъуэхэм ар Азов хы цIыкIум къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ къегъэщIылIа щIыналъэм тепсэукIыу щыта «мэуэт» лъэпкъым и цIэм ирапх. Пасэрей адыгэхэр Тэн зыхэлъэдэж псы хъурейм «МыутхъухкIэ» («Къэмыутхъуэ хыкIэ») еджэрт. «Мэуэт» лъэпкъыцIэр къызытехъукIар арауэ жызыIи яхэтщ щIэныгъэлIхэм.

Ди ныбжьэгъуфIхэр 

Илъэс куэд щIауэ «Адыгэ псалъэ» газетым и псалъэзэблэдзхэр тхуэзыгъэхьэзыр, жыджэр къытхуэтхэ радиожурналист Мыз Ахьмэд ди псэлъэгъущ, абы къыджиIахэм ди гуапэу фыщыдогъэгъуазэ. 

ЩытыкIэ гугъум къихута сабийхэм защIэгъэкъуэным хуэщIа псапэ Iуэхум, Урысейм и МВД-м къызэригъэпэщам, «ЕджакIуэ сыкIуэнымкIэ кыздэIэпыкъу» зыфIащам хыхьэу КъБР-м и Дзэлыкъуэ районым и автоинспекторхэр я хьэщIащ зи къалэн зыгъэзащIэу хэкIуэда я лэжьэгъухэм я унагъуэхэм. 

«КъытщIэхъуэ щIэблэм хэкупсэ гъэсэныгъэ тэмэм егъэгъуэтынымкIэ къалэнышхуэ ди пщэ къыдохуэ нэхъыжьхэм. Щалъхуа щIыналъэр яцIыхуу, абы и тхыдэм щыгъуазэрэ къызыхэкIа лъэпкъ лъакъуэри ящIэжу ныбжьыщIэхэр къэхъун папщIэ, дэ абыхэм щIэину къахуэдгъэнэн хуейщ ди гупсысэхэр, IуэхущIафэхэр, ди адэжьхэм псэукIэу, дуней еплъыкIэрэ тетыкIэу яIахэм ятеухуауэ дызыщыгъуазэхэм зэрыхъукIэ щэдгъэдэIун хуейщ», - апхуэдэу къелъытэ ди газетым и ныбжьэгъу пэж, егъэджэныгъэм и ветеран ЛIУП Нурхьэлий.

Мэздэгу адыгэхэм я псалъалъэ

Бжор адэ – чыристан хабзэм къызэригъэувымкIэ, къалъхуагъащIэ сабийм щыхьэт адэ хуэхъум зэреджэр аращ.
Бжор анэ – чыристан хабзэм къызэригъэувымкIэ, къалъхуагъащIэ сабийм щыхьэт анэ хуэхъум зэреджэр аращ.
Бжорашхэ – сыт хуэдэ дин ефэ-ешхэми жорпежьэ хуащIу щытащ, урысыбзэкIэ «крестное осенение» жыхуаIэр. Аращ бжорашхэкIэ зэджэр.
Бжоргъэхъей – унагъуэм исми, итми, псэущхьэу яIэми жор щытращIэкIэ, апхуэдэу йоджэ.

Тэрч щIыналъэм и администрацэм и унафэщI Дадэ МуIэед и инстаграмым щиIэ напэкIуэцIым къыщытхутопсэлъыхь Iуащхьэмахуэ лъапэ зыщызыубгъуа бгыщхьэ фестивалым Джылахъстэней лъэныкъуэм икIа пщафIэхэм щагъэува рекордым.