ЩIалэгъуэ

 NASA зэгухьэныгъэм (США) хуэлажьэ щIэныгъэлIхэм уахэ жыжьэм и зы плIанэпэм къыщалъэгъуащ вагъуэ гуэрэнышхуэрэ абрагъуэу абдежым щызэхэт къэщIыгъэхэм (галактикэхэм) ящыщу тIум гъунэгъу дыдэ зэрыщызэхуащIар. ЯфIэтелъыджэ хъуа а Iуэхугъуэр зэрекIуэкIым астрономхэр лъыгъуэзащ ЩIым и хъуреягъыр езыр-езыру къэзылъэтыхь спутникым хэт обсерваторэм хащIыхьа Хаббл телескопымкIэ.

ЩIымахуэу умыщIэну, хуабэт дыгъэгъазэ мазэр. Уеблэмэ, вакъэ хуабэ лъамыгъагъыжыфу, туфлъэкIэ къыдэкIахэми уащрихьэлIэрт уэрамхэм. Уэсыр сфIэфIыщэуи жысIэфынутэкъым, ауэ, а гъэм сэр дыдэри сызыхуигъэзэшат!

Астрофизикхэм гу зэрылъатамкIэ, 2017 гъэм фокIадэм и 22-м ЩIы Хъурейм пхылъэтыкIащ къаруушхуэ зиIэ нейтринэ цIыкIу.

Астрономхэм иджыблагъэ хьэршым къыщалъэгъуащ дыщыпсэу ЩIы Хъурейм ирагъэщхь планетэ. Ар, зэрыгурыIуэгъуэщи, ящыщкъым ди Дыгъэм и хъуреягъыр къэзылъэтыхьхэм. Апхуэдэхэм щIэныгъэлIхэр зэреджэр экзопланетэщ («экзо» псалъэр «и щIыбкIэ щыIэ» мыхьэнэр къикIыу пасэрей алыджыбзэм къыхэкIащ).
Тхыдэ мыжыжьэм дриплъэжмэ, экзопланетэ зэрыщыIэм астрофизикхэр япэу щыхьэт щытехъуар 1992 гъэращ.

Псэмахуэрэ Нэхунэрэ зэрышагъащІэт. НысащІэмрэ щауэщІэмрэ я унэм нэху къыщекІа япэ жэщым и пщэдджыжьым япэрей пщэдджыжьышхэ щызэдащІынут.
Щауэр жьыуэ къэушати, еплъмэ, щхьэгъусэр тхъэжу мэжей. Къимыгъэушыну хуэсакъыпэурэ къэтэджри, нысащІэм пщэдджыжьышхэ хуигъэхьэзырыну иужь ихьащ.
Япэрауэ, хадэм и щІыпІэ нэхъ дахапІэм Іэнэ зэгъэпэща дахэ щиухуащ. Мэ ІэфІ къызыпих гъагъэ хъуэпсэгъуэ дахащэхэм хэту иухуа Іэнэм къытригъэуващ унэм щІэлъу хъуар: кхъуей, щІакхъуэ, фо, тхъу, шатэ, джэдыкІэт, нащэ…

Мы усэхэр зи къалэмыпэм къыпыкIа Абэнокъуэ (Табыхъу) Ленэ Лэскэн Ипщэ къуажэм къыщалъхуащ. Курыт школыр къиуха нэужь, Налшык дэт технологие техникумым щеджащ икIи ар 1973 гъэм ехъулIэныгъэкIэ къиухащ.

Сыту псалъэ дахэ «зэгуэкІуэныр»! Гур гум хуэкІуэныр, гурэ гурэ зэхуэкІуэныр!.. Гурэ гурэ лъагъуэ зэхуащIыныр!.. Псэрэ псэрэ зэпсэгъуныр!.. Абы нэхъыфІуу, нэхъ тхъэгъуэу сыт щыІэ?! 
ЦІыхум и гуащІэ зыхэлъым нэхърэ нэхъ ІэфІрэ нэхъ тхъэгъуэрэ щыІэкъым. Уи къару, уи гуащІэ хомылъхьауэ лъагъуныгъэри тІыгъуэркъым.
Девгъэгупсысыт: и къэшэгъуэр къэсыху щІалэм гъунэгъуми, къуажэгъуми, къыдеджами, къыдэлажьэми хъыджэбз щэ бжыгъэ илъагъуу, ицІыхуу щыт пэтми, абыхэм ящыщу зыращ зэгуакІуэр. Апхуэдабзэу щІалэ къудан куэдым щыщу хъыджэбзыр зэхъуапсэр а къегуэкІуа закъуэращ. 

Апхуэдэ цIэр зэрехьэ Геленджик («Хъулъыжъый», «ХъупIэжьий» - «хъулъэ»-хъупIэ, «жъый»-цIыкIу) къалэм къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ къыщхьэщыт Къуацэгъур тхыцIэу Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм и зы къудамэу къалъытэм хыхьэ лъагапIэу Пшъадэ (Пшадэ) псыр зи къежьапIэм.

Кёльн къалэм (Германие) щыIэ Нэмыцэ аэрокосмос центрым уафэщIхэр щызыдж геофизикхэмрэ а хэкум и Мюнстер къалэм дэт университетым и къэхутакIуэхэмрэ математикэ щIэныгъэм и IэмалыщIэу щыгъуазэ зыхуэхъуам ипкъ иткIэ, ЩIы Хъурейм къыдэгъуэгурыкIуэ Мазэм и ныбжьыр алъандэрэ къызэралъытэу щытам нэхърэ илъэс мелуан 85-кIэ нэхъ мащIэу къыщIрагъэдзыжащ. Абы теухуа тхыгъи къытрырагъэдзащ Science Advances щIэныгъэ журналым.

Махуэ зыбжанэ ипэкIэ Перу и хы Iуфэм щаIэщIэкIащ щIы дагъэу баррел мини 6 –м щIигъу.
ЩIэщхъур къэхъуащ хы Iуфэм къекIуэлIауэ яунэщI кхъухьышхуэхэм арыххэу къызэрехьэжьа толъкъун абрагъуэхэр къащыкIэщIэуэм. ЩIыуэпсыр хъумэнымкIэ Перу и министерствэм къызэритымкIэ, псы Iуфэ метр зэбгъузэнатIэу мин 18 Iисраф хъуащ. КъызэрапщытамкIэ, щIы дагъэр мазищкIэ яхузэщIэкъуэжынуми аращ икIи абы хухэха IуэхущIапIэр а лэжьыгъэ хьэлъэм пэмылъщу, цIыхубэри ядэIэпыкъуу ягъэкъабзэ хы Iуфэр.