Календарь событий

Къэбэрдей-Балъкъэрым Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм иджыблагъэ къызэритамкIэ, 2024 гъэм и щIышылэ -мазаем къриубыдэу республикэм къыщыщIагъэкIа IэфIыкIэхэкIхэм я куэдагъым процент 24-кIэ, нэкулъу ящIым процент 43,7-кIэ, шатащхьэм – процент 1,2-кIэ, кхъуеймрэ кхъуейлъалъэмрэ – проценти 8,9-кIэ хэхъуащ.

ЩIакхъуэмрэ щIакхъуэхэкIымрэ, макарону къыщIагъэкIам и куэдагъыр къапщытэж лъэхъэнэм ирихьэлIэу нэгъабэ щыIа бжыгъэхэм хуокIуэ.

Сент-Сиррэ Иерусалимрэ

гукъэкIыж пычыгъуэ

Париж, 1868 гъ.

Налшык къалэм дэт «Каисса» шахмат центрым иджыблагъэ республикэ зэхьэзэхуэ щекIуэкIащ. КъызэрыгуэкI шахмат джэгукIэмкIэ абы щызэпеуащ зауэ зэпэщIэувэныгъэхэм, дзэ Iуэху хэхахэм хэтахэр. Зэхьэзэхуэр къызэригъэпэщат «Хэкум и хъумакIуэхэр» Урысей фондым и къудамэу КъБР-м щыIэм.

Зэпеуэр екIуэкIащ швейцарие системэм тету, нэхъ гурыIуэгъуэу жыпIэмэ, -  хэнар занщIэу хэкIыу. Зэхьэзэхуэм бжьыпэр щиубыдащ Алъэсчыр Заур, етIуанэ увыпIэр къихьащ Мамбэт Алик, ещанэ хъуащ Къатхъэн Ахьмэд.

Астрономхэм къызэрахутауэ, ди Дыгъэм хуэдгъэдэну нэхъ тпэгъунэгъуу уахэм зыщызыгъазэр вагъуищу зэхэт Альфа Центаврэ гуэрэным хыхьэ Проксимэ Центаврэщ.   

Ар адрейхэм елъытауэ зэрынэхътпэгъунэгъум I9I5 гъэм япэ дыдэу егупсысар Шотландие щыщ астроном Иннес Робертщ, а вагъуэм уафэм псынщIэу зэрызыщигъазэм зыкъомрэ кIэлъыплъа иужь. ИлъэситI дэкIатэкъым, а вагъуэмрэ дэрэ ди зэхуаку дэлъ гъуэгуанэр зыхуэдизыр щIэныгъэлIхэм къапщын щыщIадзам. Иужьым а вагъуэм «Проксимэ Центаврэ» фIащащ, Альфэ Центаврэ вагъуищ зэрыбыным зэрыхыхьэм къыхэкIыу.

Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIащ дунейм щыцIэрыIуэ бзылъхугъэ Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан теухуа «Черкешенка» тхылъыр. ЩIыхьым и Легионым и лъэпкъ орденыр, ПщIэм и лъэпкъ орденыр, 1939 - 1945 гъэхэм екIуэкIа зауэм и дамыгъэрэ хахуагъэ иным и дамыгъэрэ, Париж къалэм и медаль Плъыжь, нэгъуэщI куэди иIэщ бзылъхугъэм. Налшык урысыбзэкIэ къыщыдэкIа «Черкешенка» тхылъым топсэлъыхь Котляров Виктор:

Ди республикэми гъунэгъу щIыналъэхэми къыщацIыху уэрэджыIакIуэ щIалэщ ХьэцIыкIу Башир. Абы игъэзащIэ уэрэдхэм езыр виолончель макъамэ IэмэпсымэмкIэ зэрыдежьур, абы бэрэбаным и макъыр щIэщыгъуэу зэрыщIигъэувэжыр телъыджэщ. Езы Башир зэрыжиIэмкIэ, виолончелыр абы къегъэсэбэп шыкIэпшынэм ипIэкIэ икIи ежьу папщIэу (хорым и къалэныр егъэзащIэ). Макъамэ гъуазджэм и лIэужьыгъуэ гъэщIэгъуэнщ ар.

         ГъащIэм декIу, абы зи Iыхьэ къыхэзыхыф цIыхум щхьэкIэ «псэукIэ ещIэ» жаIэ. Апхуэдэ цIыхур Iуэху куэдыщэ зи пщэ къыдэхуэ цIыхубзхэм ящыщмэ, нэхъыбэжу уи гуапэ мэхъу. Еджамэ, унагъуэ ихьамэ, бын дахэ игъэсамэ, и унэр къабзэлъабзэмэ, цIыху хыхьэкIэ-хэтыкIэ ищIэмэ, лэжьыгъэ IэнатIэр зыхуей хуэзэу ирихьэкIмэ… сыт адэкIэ къыпыпщэн?! А псори, къанэ щымыIэу, къызэхъулIахэм ящыщ зыщ Хъыдзэдж (Ансокъуэ) Верусэ Хъусен и пхъур.

                               Лэжьыгъэм, гуащIэдэкIым теухуахэр

Абрэмывэ зыкъутэм татуугъуэ егъуэт.

Акъыл зиIэм и Iуэхур махуищщ, акъылыншэм и махуэ махуищщ.

Арму и унэ лъэбышэщ.

Бжьэ зэмыдзэкъам фом и уасэр ищIэркъым.

Бжьэ зезыхуэр хум елэжьым и Iыхьэгъущ.

Бжьэ зыдэсым фо дещIэ.

Бланэр уигу къэкIамэ, къуэладжэ щыщакIуэ.

ВакIуэлIыр хуэмыхумэ, пашэвыр мэхъуакIуэ.

Вы зимыIэм шкIэ щIещIэ.

Выжь и махуапщIэ выщIэ и уасэщ.

Вым еубзэ, шым езауэ.

Гъатхэ уафэ гъуанэщ.

Кавказым и бзылъхугъэ цIэрыIуэхэм яхэтщ политикэм, гъуазджэм, щIэныгъэм, литературэм, хьэрычэт Iуэхум ехъулIэныгъэ щызыIэрызыгъэхьахэр.

Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэрэшей-Шэрджэс, Адыгэ, Ингуш, Осетие Ищхъэрэ - Алание республикэхэм я цIыхубэ артист, «Адыгейм и ЩIыхь» медалыр зыхуагъэфэща уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ Нэхущ Чэрим иджыблагъэ къратащ «УФ-м щIыхь зиIэ и артист» щIыхьыцIэр.

Мэлыжьыхьым и 16,  гъубж

         Макъым и дунейпсо махуэщ

1905 гъэм Урысейм и япэ профсоюзыр - печатым и лэжьакIуэхэм ейр - къызэрагъэпэщащ.

1920 гъэм цIыхубэ милицэм и Налшык управленэр къызэрагъэпэщащ.

1934 гъэм СССР-м и ГъэзэщIакIуэ комитет нэхъыщхьэм и унафэкIэ ягъэуващ «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэ лъапIэр.

Дунейм и щытыкIэнур