Махуэгъэпс

Нобэ

Урысейм щагъэлъапIэ хущхъуэ зэхэлъхьэным, щэным пыщIа IэнатIэм и лэжьакIуэм и махуэр

Пионер зэгухьэныгъэм и махуэщ

Тэтэрстаным и Печатым и махуэщ

Тыркум щагъэлъапIэ щIалэгъуалэмрэ спортымрэ я махуэр

Урыс хьэкум и махуэщ

1649 гъэм Инджылызыр Республикэ хъуащ

1712 гъэм Пётр Езанэм и унафэкIэ Урысейм и къалащхьэр Москва ирахри, Санкт-Петербург ягъэIэпхъуащ.

Нобэ

♦Мамыру зэдекIуэкIыным и дунейпсо махуэщ

♦Нэхум и дунейпсо махуэщ

♦Ставрополь крайм и махуэщ

♦Биографхэм я махуэщ

♦1744 гъэм Урысейм и пащтыхь гуащэ Елизаветэ Пётр и пхъум Iэ щIидзащ цIыхум  и хьэкумыр укIкIэ ящIэну зэрыхуимытым теухуа унафэм.

Электросвязымрэ хъыбарегъащIэ зэгухьэныгъэмрэ я дунейпсо махуэщ. 1865 гъэм къызэрагъэпэщащ Электросвязым и дунейпсо зэгухьэныгъэр.

КлиматкIэ йоджэ щIыпIэ хэгъэунэхукIа гуэрым деж дунейм и щытыкIэм и зыхъуэжыкIэу илъэс псом къыщекIуэкIым, е нэгъуэщIу жытIэмэ, уэмрэ щIымрэ я зэблэхъукIэу гъэм и кIыхьагъкIэ илъэсым и кIуэцIкIэ къыщекIуэкIыр зыхуэдэм.
ЗэрыгурыIуэгъуэщи, мы зэманым цIыхуу дунейм тетхэми дяпэкIэ къэунэхуну щIэблэхэми я щыIэкIэ-псэукIэр зыхуэдэнур «дызыхэсыхь» щIыуэпсым и нобэрей щытыкIэм куэду елъытащ.

Мамыру зэдекIуэкIыным и дунейпсо махуэщ
Нэхум и дунейпсо махуэщ
Ставрополь крайм и махуэщ
Биографхэм я махуэщ
1744 гъэм Урысейм и пащтыхь гуащэ Елизаветэ Пётр и пхъум Iэ щIидзащ цIыхум и хьэкумыр укIкIэ ящIэну зэрыхуимытым теухуа унафэм.
1768 гъэм Урысейм и пащтыхь гуащэ Екатеринэ ЕтIуанэм унафэ ищIащ Пётр Езанэм фэеплъ хуэщIыным теухуауэ. Ар иджы «Гъуаплъэм къыхэщIыкIа шууей» фэеплъу Санкт-Петербург дэтырщ.
1863 гъэм Одессэ гъущI гъуэгу ухуэн щыщIадзащ.

Накъыгъэм и япэрей махуипщIыр, зэрытщIэщи, и нэхъыбэм уэтIпсытIу щытащ. АтIэми, а махуэхэм «Кавказ. ­УФ»-м и курортхэм зыщызыгъэпсэхуахэм я бжыгъэр нэгъабэрейм къызэрыщхьэщыкIа щыIэкъым. Къэдгъэлъэгъуэнщи, «Архъыз», «Iуащхьэмахуэ», «Ведучи» курортхэм я нэгу зыщезыгъэужьахэм я бжыгъэр цIыху мин 28-м щIигъуащ. 

♦Къуалэбзухэм я дунейпсо махуэщ
♦Астрономием и дунейпсо махуэщ
♦ГъэпцIагъэ хамылъхьэу сату щIыным и дунейпсо махуэщ

Щыблэмрэ уэмрэ дунейм и къэхъукъащIэ шынагъуэхэм ящыщщ. Абыхэм мафIэс къагъэхъу, мэзыр зэтрагъасхьэ, энергосистемэ лъэщхэр зэтракъутэ.
А къэхъугъэм и удын зытехуэхэм ящыщщ жыгыщхьэ закъуэхэр, псым тет кхъухьхэр, уэгум ит кхъухьлъатэхэр, бгылъэ промышленностым и IэнатIэхэр, унэ лъагэхэр, тхыдэм и щIэину ябж чэщанэхэр. Щыблэм цIыхухэри щиукI куэдрэ къохъу. Пшэ электричествэм нэхъ зыкъызэригъэлъагъуэ теплъэ шынагъуэу икIи къызэрымыкIуэу иIэр атмосферэм гъуэгуанэ кIыхь щызыкIу электродыншэ щыблэшэрщ.

УФ-м и Тенджыз ФIыцIэ флотым и махуэщ. 1783 гъэм тенджыз ФIыцIэм къыщызэрагъэпэщащ Урысей флотыр.
1754 гъэм пащтыхь гуащэм, Пётр Езанэм ипхъу Елизаветэ, унафэ ищIащ Урысейм япэ къэрал банк къыщызэгъэпэщыным теухуауэ.
1829 гъэм Пушкин Александр Москва кърагъэкIри, Кавказым щызауэ дзэм хагъэхьащ.
1836 гъэм Урысейм ухуэн щыщIадзащ къэралым щыяпэ гъущI гъуэгур, Петербург – Царское Село – Павловск щIыпIэхэр зэпызыщIэнур. Километр 26-рэ зи кIыхьагъ а гъуэгур къызэIуахат I837 гъэм щэкIуэгъуэм и II-м.

Нобэ

♦Медсестрам и дунейпсо махуэщ

♦Израилым и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ

♦1731 гъэм Ладогэ псыдэжыпIэм кхъухьхэр щызекIуэу хуежьащ.

♦1945 гъэм советыдзэхэм Прагэ къалэр нэмыцэ фашист зэрыпхъуакIуэхэм къыIэщIагъэкIыжащ.

♦1954 гъэм Налшык политехническэ техникум къыщызэIуахащ.