Литературэ

Iуэтэж

Дадэ тхьэмыщкIэм и нэпсыр хуэмубыду къежэхырт. IукIэ ипIа и къуэм гъэпцIагъэкIэ и унэр IэщIигъэкIри, жьы хъуахэр щапIыж унэм ишэну къыжриIащ.

- Мыбы и тхьэусыхафэр сэ зыуэ сыужэгъуащи! Узыхуей дыдэр ещIэ, ауэ мыр афIэкIа сомыгъэлъагъу!

- Сыт езбгъэщIэнур?

- Арыншами ди быныр мы унэм щIэхуэркъым, мыбыи тепыIэгъуэ имыIэу къеущыхьри щIэтщ. Дыгъуэпшыхь сагъэбэмпIэпащ, абы ирикIута псым сабийр игъэджалэ пэтащ. Егупсыс, си шыпхъу цIыкIу, уэ езыр егупсыс. Сэ сыкъэвгъэгубжьмэ, мыр унэм щIэздзынущ.

рассказ

Гъэмахуэщ. Жьы щабэ къепщэр и напэ дахэм къодэхащIэ. И щхьэц фIыцIэ шыхьам къыхэхуа Iэрамэр Iэ лъэныкъуэмкIэ дрилъэщIеижу щытщ цIыхубз къамылыфэ. Автобус къэувыIэпIэм деж щыт тетIысхьэпIэм тес щIалэр зэзэмызэ а пщащэм къыхуоплъэкI, и щхьэр ирехьэхыжри, и гупсысэмкIэ егъэзэж.

Iуэтэж

- Щхъухь етхьэлIэу дгъалIэрэ? – сыщIоупщIэ сэ.
- Къэнэжыр аращ, - къызетыж жэуап хьэпшырыр къэзыхьа бзылъхугъэм. – Сэ абы зыкIи сыхуейкъым.
 Хьэпшырым и дзэ папцIэхэмкIэ си джанэ кIапэр иубыдауэ йокъу. ЦIыкIу жыхуаIэракъэ, джэгун фIэкIа Iуэху иIэкъым. Ар щышынэркъым си лэжьапIэ пэшым къыщIих хущхъуэмэми, цIыху хамэми, уеблэмэ абы зыри хищIыкIыркъым зи Iэгу ишхыкI бзылъхугъэм и псэр игъэныну зэримурадым. 
- Мыр къыхуэт щымыIэу узыншэщ икIи хуабжьу хьэ фIэрафIэщ,- бзылъхугъэр хущIезгъэгъуэжыну сыхэтщ сэ.

Нарт Пщы Бэдэнокъуэ нартхэм яхэмыхьэу, ямыцIыхуу, зыдэщыIэр ямыщIэу псэуащ.

* * *

Уи нитIыр, уэсыр, си тхьэлъэIур,
ГъащIитI зи ныбжь щIымахуэ гъуэгур.
Уигу щIыIэрысым зыдезгъэкIуу,
Уэс налъэ йоткIухьыж си Iэгум. 

Мы жэщым уэсыр къыпыщэщу,
Къуажэ жейбащхъуэм йодэхащIэ.
Мы жэщым уи цIэр къиIущэщу,
Мазэр хъыринэ ирегъащIэ.

Уэс налъэ къэс къытощ уи нитIыр,
Уэс налъэ къэс егъэпщкIу зы щэху.
ЩIымахуэ шылэм и кум ситу
Уэс жылэ зыIэпызогъэху…

ХХ лIэщIыгъуэм ятха тхылъ нэхъ лъапIэ дыдэхэр XXI лIэщIыгъуэм аукционкIэ ящащ.

Джойс Джеймс и «Улисс» романыр иту япэу къыдэкIа тхылъыр тхакIуэм и Iэр щIэлъыжу, ящащ доллар 460 500-кIэ.

«И восходит солнце» романыр 1926 гъэм къыщыдигъэкIам Хемингуэй Эрнест тхэн щIэзыдзагъащIэ ныбжьыщIэт. Абы къыхэкIыу тхылъым и бжыгъэр мащIэ дыдэт. 2004 гъэм тхылъхэм ящыщ зы доллар 366 400-кIэ щащащ аукционым.

Керуак Джек и «В дороге» тхылъыр доллар 185 500-кIэ ящэщ. Абы итт романыр зытхам и ныбжьэгъу Джонс Джойс зэрызыхуигъэза тхыгъэ.

Ди адэм и Iэрытххэм тхылъ дэлъхьэпIэ зыбжанэ яубыд. ТхылъымпIэ зэтелъхэр щызэтебдзкIэ, щхьэхуимыту узоупщIыж: «Зы гъащIэм къриубыдэу мыпхуэдизым дауэ узэрыхунэсынур? Сыт хуэдиз къарурэ зэманрэ уиIэн хуей, гупсысэ куу къэбгъэщIу, ар художественнэ тхыгъэу бухуэн папщIэ?» - жыпIэу.  Абыхэм къищынэмыщIауэ, газетхэмрэ журналхэмрэ, радионэтынхэм папщIэ игъэхьэзырам, зэIущIэхэм къыщипсэлъыну итхам ущIэмыупщIэ.

Кристи Агатэ и цIэр интернетым иптхэмэ, Урысейм щыцIэрыIуэ уэрэджыIакIуэ гупым теухуа хъыбар къыпхуегъуэт. Аркъудейр щыхьэту пхурокъу нобэ зи гугъу тщIы инджылыз тхакIуэм и цIэр здынэмыIуса къызэрымынамкIэ. Инджылымрэ Шекспир и тхылъхэмрэ уакъыфIэкIмэ, инджылызыбзэкIэ Кристи и тхылъхэм хуэдэу куэдрэ къыдагъэкI щымыIэу жаIэ. 

СССР-м, РСФСР-м, КъБР-м я цIыхубэ артист, Совет Союзым, РСФСР-м, Урысей Федерацэм я Къэрал саугъэтхэм я лауреат Темыркъан Юрэ  къыщалъхуа махуэм (дыгъэгъазэм и I0-м) ирихьэлIэу сыхуейщ, гукъэкIыж папщIэу, абы теухуауэ  Хьэгуарэ Джамилэ «Юрий Темирканов. Монолог» зыфIища тхылъыр дунейм къыщытехьам згъэхьэзыра тхыгъэр иджыри зэ фи пащхьэ къисхьэжыну.

ХьэтIохъущокъуэхэ хуэдэу «пщы нэс» а зэманым Къэбэрдейм исакъым. Тэн (Дон) мыдэкIэ урыс щыIакъым. Урысхэм дакIэлъыкIуэ щыхъуар Иван Грознэм и лъэхъэнэрщ. Иджырей Ставрополь крайр цIыху ис-имыс жыхуаIэм хуэдэу щытащ. Ди адэжьхэм я гугъу тщIымэ, зекIуэ кIуэрейт.