Тхыдэ

Дауэ къэунэхуат тхылъыр?

Тхылъым гъуэгуанэ кIыхь къикIуащ - Вавилонрэ Шумеррэ я ятIэ таблицхэм, Египетым и папирусхэм щегъэжьауэ, ику ит лIэщIыгъуэхэм я пергамент тхылъхэм, икIэм-икIэжым, ди зэманым щыIэ тхылъыпIэ тхылъхэмрэ электронэ щытыкIэ зиIэхэмрэ нэс.

ФIыт Кремлым ущыпсэуну?

 

Москва и Кремлыр лIэщIыгъуэ куэд хъуауэ къэралым и дамыгъэ лъапIэщ.   Петр Езанэм щыхьэрыр Санкт-Петербург игъэIэпхъуэн и  пэкIэ мыбы щыпсэуащ пащтыхьымрэ абы и блыгущIэт гъунэгъухэмрэ я унагъуэхэр. Ауэ иужькIи нэщI хъуакъым. Псалъэм и хьэтыркIэ, ХХ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм мыр я хэщIапIэу щытащ цIыху куэд дыдэм-мини 4-м нэблагъэм- къулыкъущIэшхуэхэмрэ абыхэм я унэIут бжыгъэншэхэмрэ. Чудов, Вознесенск кулъшырыфхэм щIэсхэу зы мин.

ЗэпыщIапхъэщ тхыдэмрэ щIыуэпсымрэ

Лъахэхутэ-лъахэдж цIэрыIуэ Ефремов Юрий Хэку зауэшхуэм ипэкIэ къызэхикIухьауэ щытащ адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыныр Iуву щыпсэуа КъухьэпIэ Кавказым и плIанэпэ куэд. ТхакIуэм и IэдакъэщIэкIщ илъэс пщIы бжыгъэм къриубыдэу зэлъищIыса гъуэгуанэм щилъэгъуахэмрэ гупсысэу къыщыпкърыхьахэмрэ щытетхыхьыжа, «Хы ФIыцIэ Iуфэм егъэщIылIа бгылъэ лъагъуэхэмкIэ» («Тропами горного Черноморья») и тхылъ гъуэзэджэр.

ЦIыргъуш мыхъур

Тхыбзэр къызэрежьэу, дэфтэрхэмрэ письмохэмрэ мыхъур трагъауэу хуежьащ. Зи тхыгъэхэм дамыгъэ тезыщIэну япэу зигу къэкIар шумерхэрщ. Тхыпхъэ зыхэщIыхьа мывэ цилиндркIэ ятIагъуэм дамыгъэ тращIэрт. Ауэ ятIагъуэр щэбэIуэт мыхъур къыхэпщIыкIынкIэ. Курыт лIэщIыгъуэхэм пащтыхьхэм я Iэлъынхэм тет сурэтхэмкIэ дамыгъэ тращIэрт шэхум. 

Алым-Джэрий и къуажэ

Шахэ псышхуэм и ижьырабгъу лъэныкъуэмкIэ Беикъуэпсрэ Бушийрэ къыщыхэлъадэкIэ, а щым я зэхуаку къыщыунэху хуей зэхуэщимэ-зэпэплIимэм итщ ар. КIахэ адыгэхэм а щIыпIэм щхьэкIэ ноби «Бабыкъу къуажэ»жаIэ. 
ФIЭЩЫГЪЭР языныкъуэхэми «Бабыкъуэ» унагъуэцIэм къытехъукIауэ къалъытэ, мыдрейхэми ар «Бабыкъу» цIыхухъуцIэм къытепщIыкIауэ жаIэ.

Пащтыхь гуащэр къыдихьэхат

ГъащIэм цIыху куэд ирегъэувэ щытыкIэ хьэлъэхэм. Псом хуэмыдэу зауэхэр щекIуэкIкIэ. Языныкъуэхэм деж ухэкIуэдэным иIэжыр зы мэскъалщ. Псэужамэ, абы щыхьэт техъуэфынут зи гугъу ныфхуэтщIыну Рудаков Олимпий. 

Ажэжьбэкъу бгыжь дыкъуакъуэ

Бабыгу (Бабук) цIэр зэрехьэ КъухьэпIэ Кавказым щежэх псы нэхъ инхэм хабжэ Щхьэгуащэрэ Лабэ ЦIыкIурэ я псы къуэпсхэр зэхэзыгуэшыкI джабащхьэ екIуэкIым. Шытхыщхьэр ТхьэщIы (Тхач) бгым и ижьырабгъу лъэныкъуэмкIэ щыIэщ. 

Залымт, къузгъунт, къимыкIуэтт

 Мы гъэм Урысейм щагъэлъэпIащ и япэ иператор Петр Езанэр къызэралъхурэ илъэс 350-рэ зэрырикъур. Инщ а пащтыхьым къигъэна лъэужьыр - ар зы тхыгъэкIи тхыгъитIкIи къыпхуэIуэтэнутэкъым. Псом япэу къыхэгъэщыпхъэщ абы и унафэм щыщIэтам къэралым хуабжьу зыкъызэриIэтар. А зэманым Европэм щынэхъ лъэщ Швецием текIуэри, Урысейм дуней псор къыфIэлIыкI хъуащ.

Археологием зыщIэзыгъакъуэщ

Илъэс мини 4,5-рэ ипэкIэ дунейм къытехьащ Хеопс и пирамидэр. Ар Пасэрей Мысырым и ухуэныгъэ нэхъ ин дыдэхэм хабжэ. Абы метри 139-рэ и лъагагъщ. 

Хэкупсэм и гур лъэпкъ псоми хузэIухащ

Мэлбахъуэ Тимборэ илъэси 105-рэ щрикъум ирихьэлIэу, ди щIэджыкIакIуэхэм ягу къыдогъэкIыж «Мэлбахъуэм и блокнотхэр» зыфIаща тхылъым щыщ пычыгъуэхэр. 

Страницы

Подписка на RSS - Тхыдэ