Тхыдэ

Пасэ зэманым цIыху гъащIэм и кIыхьагъыр зыхуэдизыр къызэралъытэу щытамкIэ жа1эхэр зэтехуэркъым. Археологхэм жаIэ ар илъэс 20-30-м щIигъуу щымытауэ. Иныкъуэхэм цIыхур лIэщIыгъуи 7-8-кIэ псэуауэ трагъэчыныхь. Пэжыр а жаIэхэм я зэхуэдитIым щыIэнкIэ хъунущ.

 Апхуэдэ къэхъурэ? Лъэпкъ лIыхъужьыр иужькIэ епцIыжакIуэу къыщIидзыну? Къохъу, ауэ власть нэхъыщхьэр зыIэщIыхьахэм япэ итахэр щагъэулъийхэм деж.Ауэ нобэ дэ зи гугъу тщIынур абыхэм ещхькъым. Франджым и маршал Петен мазэ бжыгъэ фIэкIа дэмыкIыу лIыхъужьым икIри, псоми зи цIэр зэхахыну хуэмей епцIыжакIуэм хуэкIуащ.
ЛIэщIыгъуэм и Iыхьэ плIанэм нэскIэ Петен франджыхэм я къегъэлакIуэу, зэрыгушхуэ цIыхуу, лъэпкъ лIыхъужьу къекIуэкIащ. Ауэ зэуэ псоми хьэIупс ящIа бзаджэнаджэ хъуащ. Сыт щхьэкIэ?

Адыгейм «Куэшхьэблэ» зи фIэщыгъэу ит къуажэшхуэр зэпэплIимэу дахэщ, и уэрам Iэхуитлъэхуитхэр языныкъуэ щIыпIэхэм я деж щызэхыхьэжрэ адэкIэ щызэхэкIыжу.
Мы къуажэр километр 60-кIэ пэжыжьэщ Адыгэ Республикэм и къалащхьэ Мейкъуапэ, и ищхъэрэ-къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ щыIэу.

 СССР-м Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужьыр щыхуагъадэрт Совет Союзым и ЛIыхъужьым. Апхуэдэу къекIуэкIащ, блэкIа лIэщIыгъуэм и 60 гъэхэм пщIондэ. Зэи сщыгъупщэжынукъым си къуажэгъу, Сталиным и цIэр зезыхьэ колхозым и жэмыш Пащты Салимэ Iэтауэ ягъэлъэпIауэ зэрыщытар. Iуащхьэмахуэ метр бжыгъэкIэ и лъагагъым хуэдиз (метр 5633-рэ) шэ литру жэм къэс къыщIэзыша Салимэ Москва и Кремлым яшэри, и бгъэм дыщэ вагъуэр къыщыхалъхьауэ щытащ.

«Диктатор» псалъэм фIы къикIыркъым, ар зыфIащахэри тхыдэм къызэрыхэнэр бзаджэнаджэущ. Апхуэдэ лъэужь къигъэнащ зи гугъу фхуэтщIыну цIыхуми.
Чили къэралыр куэдым къыщытщIар 1962 гъэм абы и командэр футболымкIэ дунейпсо чемпионатым дыдейхэм 2:I-уэ къытекIуа иужькIэщ. Ар ди гум щIыхьат. Зэман дэкIри, тщыгъупщэжащ къэхъуари езы къэралри.

 1941 гъэм мэкъуауэгъуэм и 22-м Хэку зауэшхуэм зэрыщIидзэу наIуэ къэхъуащ къыттеуа зэрыпхъуакIуэхэм ефIэкIыныгъэшхуэ зэраIэр. Ахэр нэхъ лъэщт техникэкIэ я мызакъуэу я зэфIэкIкIи. А псоми я гугъу тхуэщIынкъым, жытIэн къудейщ фашист Германием и Лютваффер  (авиацэр) занщIу уэгум тепщэ зэрыщыхъуар. Абыхэм къызэрагъэпэщырт танкхэмрэ лъэсырыкIуэ дзэхэмрэ я ехъулIэныгъэхэр. Зауэм и дэтхэнэ щIыпIэми. Ауэ дэ зэкIэ зи гугъу фхуэтщIынур Ленинград къебгъэрыкIуа 54-нэ эскадрэрщ. Абы лъэужьышхуэ икIи ди дежкIэ гуауэ къыщигъэнащ тхыдэм.

Псыхуабэ и Iэгъуэблагъэм зыщызыубгъуа псы хуэщхъуэхэм пасэу тетхыхьахэм язщ император музейм и япэ директор Жиль Флориан Антуан. 

ЦIыхум шыр унагъуэ псэущхъэ щищIар ди лъэхъэнэм ипэкIэ е 3-нэ илъэс минрауэ хуагьэфащэ.

Ди лъэпкъым и гушхуапIэ нартхэр щыщыIа зэманым шымрэ цIыхумрэ пхузэкIэрымыхыжын зэхуэхъуагъэххэт. Шы лъэпкъ къэгъэщIынкIи, а псэущхъэ угъурлыр  зехьэнымкIи гъэсэнымкIи IэмалыфIэ хъуагъэххэт.

ЦIыхубзым и пщIэр хъумэныр нэхъыщхьэ дыдэт адыгэ лIыхъужьхэм я дежкIэ. «ЦIыхубз пшэрыхь хущанэ» псалъэжьми къегъэлъагъуэ адыгэ бзылъхугъэм пщIэшхуэ зэриIар. IуэрыIуатэм къызэрыхэщыжщи, абы къигъэувыIэфынут лъыгъажэ ящIыну зэпэува цIыхухъуитIыр.      

ЛIым я леймрэ рэуиуа, а-а, шым я леймрэ

Айра, сынырахьэжьэри, рэуэ ией,
Уой, сы-Гуащэмахуэт, уэр, сэрмахуэ,
Уойрэщ, жыфIэркъэ, сыгуащэ хужьт, атIэ!