Тхыдэ

БлэкIа лIэщIыгъуэм и 70-80 гъэхэм «биоритмхэм я махуэгъэпс» щыIащ. ИнагъкIэ зэхуэмыдэ дискищыр бжыгъэ зэпыхукIахэм я хъуреягъкIэ щызекIуэрт. Ар къэзыгупсысахэм жаIэрт цIыхухэм я физическэ, зэрызыхищIэ, зэрыгупсысэ биологическэ ритмхэм я зыужьыкIэхэр къриппщытэ хъууэ. Абы папщIэ махуэгъэпсым иребгъэубыдэн хуейт укъыщалъхуа гъэр, мазэр, махуэр. Зэман дэкIри, щIэныгъэм махуэгъэпсыр лъабжьэншэу, мыхьэнэ имыIэу къилъытащ. Ауэ биоритм жыхуаIэжыр щыIэщ, абы емылъытауэ. ЦIыхум и закъуэкъым, псэ зыIут псоми яIэщ ар. ГурыIуэныгъэ щыщыIэкIэ, ар зыдж щIэныгъи щыIэщ – «хронобиологие».

ЦIыху балигъым плъыфэу мини I00-м нэс зэщхьэщегъэкIыф. СурэтыщIхэм къалъэгъуф плъыфэ мелуани I0-м нэблагъэ. ЩIэныгъэлIхэм, психологхэм зэрыжаIэмкIэ, плъыфэхэмрэ цIыхумрэ зэпыщIэныгъэшхуэ яIэщ. ЦIыхум и гукъыдэжыр елъытауэ щытынкIэ хъунущ абы. 

Адыгэ тхыдэм и къуэпсыр жыжьэ дыдэ къызэрыщежьэм щыхьэт тохъуэ нарт эпосми нэгъуэщI IуэрыIуатэ лIэужьыгъуэхэми куэдрэ узыщрихьэлIэ «уащхъуэ» псалъэр. Тхьэ яIуэн (псалъэ быдэ ятын) хъумэ, адыгэхэм нобэр къыздэсым я псэлъафэщ ар - «Уащхъуэ мыващхъуэ кIанэ!» «Мыващхъуэ кIанэр» гурыIуэгъуэщ, хэт (сыт) хъуну «уащхъуэр», сыт абы и цIэкIэ тхьэ щIаIуэр - псалъэ быдэ щIатыр?

Къэбэрдейр хэкуиплIу зэпыудауэ щытащ:
ХьэтIохъущыкъуей: 1. Къармэхьэблэ (Каменномост), 2. Бабыгуей (Сэрмакъ), 3. Ашэбей (Малкэ), 4. Абыкъухьэблэ (Дзэлыкъуэ), 5. Хьэсэнбий и къуажэ (Куба), 6. Лафыщхьэблэ (Псыхъурей), 7. Къуэнхьэблэ (Къулъкъужын), 8. ХьэтIохъущыкъуей Ипщэ - Атажукин I (Зеикъуэ), 9. ХьэтIохъущыкъуей Ищхъэрэ - Атажукин 2 (Къызбрун I), I0. Тохъутэмыщей (Лашынкъей), II. Къундэтей I (Шэджэм I), I2. Къундэтей 2 (Шэджэм 2).

Шыхулъагъуэ (Млечный путь). Жэщым гъуэгу пхыша фIэкIа умыщIэну уафэм щызэхэт вагъуэбэм «шыхулъагъуэ» фIащащ адыгэхэм. «ЖэщкIэ зекIуэ лIыхъужьхэр ШыхулъагъуэкIэ мэзекIуэ», - жаIэрт абыхэм. Пасэрей алыджхэр «галактикэ»-кIэ зэджэ, урысхэм «Млечный Путь» зыфIаща вагъуэ зэрыбыным щхьэкIэ адыгэхэм апхуэдэу щIыжаIар шы зэраху лъагъуэм ирагъэщхьауэ ятх щIэныгъэлIхэм. КIахэ адыгэхэм «Шыгъушэмэ я гъогу» («путь везущих соль») жаIэ.

«СердроликкIэ» зэджэр мывэ цIугъэнэщ. 

Къэбэрдей пщышхуэ Идар Темрыкъуэ пхъуищрэ къуитхурэ иIащ. Урысейми Къэбэрдейми я тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, пщышхуэм и къуэхэу Думэныкъуэ, Мамсырыкъуэ, Белгъэрыкъуэ, МатIэ, СулътIан сымэ ящыщу Мамсырыкъуэщ лIыгъэшхуэ зыхэлъу, Къэбэрдеймрэ Урысеймрэ нэхъри благъэ зэхуэхъуным хэлIыфIыхьа дзэпщу, лIыщхьэ цIэрыIуэу къахэщхьэхукIар.

1945 гъэм накъыгъэм и 4-м Германием и Iэтащхьэм и бункерым пэгъунэгъу дыдэу сэлэт Чураков Иван къигъуэтащ мафIэм иса хьэдэр. «Смерш» контрразведкэм и лэжьакIуэхэм иужькIэ къалъытащ ар Гитлер Адольф и хьэдэу. Фюрерым къыбгъурылът нэхъ Iеижу мафIэм иса Браун Евэ и хьэдэри. Совет тIасхъэщIэххэм къадэIэпыкъуащ Гитлер и щхьэхъумэхэм ящыщ Менгесхаузен Хари. Абы тхьэ щиIуэжырт а хьэдитIыр Гитлеррэ Браун Евэрэ яйуэ. АрщхьэкIэ, уеблэмэ а зэманми шэч къытрахьащ абы и псалъэхэм. ЗызыукIыжахэм я щхьэхэр Москва къагъэсыну унафэ ящIащ IэщэкIэ зэщIуэда къарухэм я музейм щIалъхьэну мурадкIэ.

Инарыкъуей къуажэ щыщу Хэку зауэшхуэм лIыхъужьыгъэ къигъэлъагъуэу  хэтахэм  ящыщщ  Ныбэжь Сергей. ХахуагъэкIэ псыхьауэ абы  и хъыбар куэд сызэрыцIыкIурэ зэхэсхырт.