Тхыдэ

(ПэщIэдзэр жэпуэгъуэм и 25-м къыдэкIа номерым итщ).

Дунейпсо зауэм и пэщIэдзэ зэманым ар ирихьэлIащ Мысырым щыIэу. Абы къехъулIакъым и еджэныгъэр и кIэм нигъэсыну, ауэ жыIэн хуейщ алъандэрэ зыхуеджами, творческэ опыту зригъэгъуэтами я фIыщIэкIэ ар пасэу къызэрыжэпхъар, Iуэху еплъыкIэ нэхъ зэрыубыда иIэ зэрыхъуар.

Шэукъий и лъагъуныгъэ лирикэр «зэмыфэгъущ» икIи удэзыхьэхщ. Абы зэм щызыхыбощIэ лъагъуныгъэ гуащIэм псэр хьэзаб зэрыхигъэтыр, зэм щызэхыбох гухэлъ дахэ зыIуатэ ныбжьыщIэхэм я макъ насыпыфIэхэр, зэми къыщыболъагъу нэгъуэщI цIыху фIыуэ зылъагъур щхьэжагъуэ хъуауэ гъащIэр фIэмыIэфIыжу. Апхуэдэхэщ, псалъэм папщIэ, мы усэхэр: «Сэ сощIэж», «Пагэу ущызблэкIкIэ», «Си гум уихужыркъым», «Пощт маркI», «Махуэхэм я гъащIэр», нэгъуэщI куэди. «Пагэу ущызблэкIкIэ» усэм щыщ мы сатырхэр плъыфэ дахэу зэрызэхэджар щыболъагъу:

(ПэщIэдзэр №68, 69-хэм итщ).

Хэти хуэмыдэу, абы щхьэжэ щыхъуат революцэр къазэремыхъулlap. А Iуэхугъуэм теухуауэ усэ куэд абы щитхащ Цейлоным. ЯгъэтIысауэ хыхъуанэм здэщыIэми усакIуэм и фIэщ хъурт и хэкур хуит зэрыхъужынури, дунеифI къызэрыунэхунури. Революционер нэсти, а псомкIи игурэ и щхьэрэ зэтелът икIи дзыхэртэкъым. А псори щыболъагъу а лъэхъэнэм Баруди итхахэм. Сыт хуэдиз фIэщхъуныгъэ яхэлъ мы сатырхэм:

1878 гъэм банкирхэм къытракъузэри, хедив Исмэхьил къызэрегъэпэщ Мысырым и мылъкур зыхуэдэр къэзыпщытэну комиссэ. Комиссэм нэмыукIытагъэ хэлъу Исмэхьилрэ абы и министрхэмрэ игъэкъуаншэрт, я суд ищIэми ярейуэ, иужькIэ яхуегъэув я къулыкъухэм текIыну, мохэри комиссэм йодаIуэ.

Беркъукъуэ Мысырымрэ Сириемрэ я сулътIан тахътэр тIэу иубыдат: 1382 - 1389 икIи 1390 - 1399 гъэхэм. Тыркумэнхэу Диярбакыррэ Къарэмамидхэмрэ я дэIэпыкъуныгъэхэр къигъэсэбэпурэ, уэсмэнхэм щезэуам, абы и гъунапкъэхэр зыкъомкIэ егъэбыдэ.
Беркъукъуэ и мавзолейр абы и къуэ ан-Насир Фэрэдж еухуэ, и адэм иужькIэ ар илъэс 13-кIэ сулътIанащ. 1405 гъэм ар зэрехъуэкI аль-Мэнсур Издин Абдул-Хьэзиз, ауэ мазэ бжыгъэ нэхъ димыгъэкIыу Фэрэдж тепщэгъуэр еубыдыж. 1411 гъэм дунейм япэ дыдэу Фэрэдж пщылIыпIэ цIыхухэр ирамыгъэтыну хабзэ къыдегъэкI.

Абыхэм ятеухуауэ къыдэкIащ икIи къыдокI тхыгъэшхуэхэр, романхэр, повестхэр. Курыт лIэщIыгъуэм щыIа мамлюкхэм я къэралыгъуэм и лъэщагъым, и ехъулIэныгъэ инхэм тетхыхькIэрэ, КъуэкIыпIэм и щIэныгъэлI цIэрыIуэхэр, къэхутакIуэхэр, тхыдэм елэжьхэр, географхэр мызэ-мытIэу къытеувыIахэщ икIи къытоувыIэ Мысырымрэ (Египет) Сириемрэ мамлюкхэм щаIэщIэлъам экономикэ псэуныгъэм, щэнхабзэм, гъуазджэм я лъэныкъуэкIэ абыхэм зыужьыныгъэ ин ягъуэтауэ зэрыщытам.
Хэт-тIэ а мамлюкхэр? Ахэр къэрал жыжьэм дауэ къыщыхутат? Сыту щыта ахэр икIи илъэс 737-рэ лъандэрэ абыхэм я нэIэ щхьэ трагъэт?

Илюшинэ  Миланэ  (Санкт-Петербург)  тхыдэ  щIэныгъэхэм  я  кандидат,  доцент

Иужьрейм ипэ къихуэу мамлюк сулътIану тета Аль-Гъуурий Къанщауэ (1501 - 1516) и усэ тхылъ Iэрытх щIэлъщ Дание пащтыхьыгъуэм и тхылъ хъумапIэу ­Копенгаген дэтым.

ХVII лIэщIыгъуэм икухэм щыщIэдзауэ ХьэтIохъущокъуэхэ нэхъ цIэрыIуэрэ фIэлIыкI нэхъ зиIэрэ Къэбэрдейм исакъым.

Курыт лIэщIыгъуэхэм къыщыщIэдзауэ дуней псом цIэрыIуэ щыхъуауэ щытащ адыгэхэм я шуудзэр. Урыс офицер Торнау Фёдор (лъэпкъкIэ нэмыцэщ) 1864 гъэм итхыгъащ: «Венгрхэм я шуудзэм пэхъун щымыIэущ иджыри къэс зэралъытэр, адыгэ шуудзэр абы куэдкIэ йофIэкI. Зы шэрджэс шур кърым хъаным и дзэм - шу тIощIым - ятокIуэ» («Кавказ офицерым и гукъэкIыжхэр»). Адыгэ шуудзэм хузэфIэкIыр зи нэгу щIэкIа дзэпщ гуэрым итхыгъащ: «Адыгэ шур бийм ебгъэрыкIуамэ, аслъэныр Iэщ хъушэм хэлъэда хуэдэщ».