Зэфэни, зэрыжьыщIэни, зэрытхьэщIэни

      «Псым хуэдэу уаулъагъу»!» жаIэ.  Абы къокI а ткIуаткIуэм нэхърэ нэхъыщхьэ мы дунейм зэрыщымыIэр. Хьэршым и планетэхэм гъащIэ къыщыщалъыхъуэкIэ псом япэ ирагъэщри псырщ - ар къэтмэ, адрей къомым мыхьэнэ гуэри яIэкъым.

Дызэрыщыгъуазэщи, дыкъэзыухъуреихь ЩIым и нэхъыбэр хыхэм щIагъэнащ, ауэ абыхэм яхэткъым цIыхум езым и щхьэкIэ къигъэсэбэфынухэр. А щхьэусыгъуэм къыхэкIыу зэфэ псыр иджыпстуи зэпэубыда мэхъу. Псалъэм и хьэтыркIэ, Китайр щыщэхуэн хуей мэхъу Байкал гуэл абрагъуэм. Апхуэдэ щапхъэхэри закъуэтIакъуэкъым. Апхуэдэу щыщыткIэ,  зэгъэзэхуэн хуейщ.

Урысейм ику иту зы унагъуэм зы жэщ-махуэм литри 130-рэ пщалъэу щыхуагъэуващ. Ар зыкъомкIэ нэхъыбэщ Европэм къыщекIуэкI литр 90-м нэхърэ  икIи дызыгъэгушхуэщ.

Литри 130-м щыщу 5-р унагъуэм хурокъу ирифынуи, ирипщэфIэнуи, адрейхэм иролъасэ, иротхьэщIэ, ирожьыщIэ, загъэпскI, н.къ.  Дэ, дауи, зи гугъу  тщIыр къалэдэсхэрщ, уеблэмэ абыхэм  псыуэ ягъэкIуэщIыр къызэрапщ Iэмэпсымэхэр зи фэтэрым щIэгъэувахэрщ. Къуажэдэсхэм мы Iуэхум бгъэдыхьэкIэ щхьэхуэ хуаIэщ зыщыпсэу щIыпIэм елъытауэ.

 ФIагъым и гугъу пщIымэ, зэ еплъыгъуэкIэ, ар Iейкъым: статистикэм къызэритамкIэ, ди къэралым щыпсэухэм я процент 88-м щIигъум узыншагъэм къезэгъ псы ираф. Адрей процент 12-р-щэ? Абыхэм яхэтщ зи Iуэхур мыщIагъуэ дыдэхэри. Къалмыкъым щыпсэухэм я проценти 7,5-рэ(!) къудейрщ псы къабзэ ефэр. Тывам а бжыгъэр здыщынэсыр процент 37,8-рщ, Забайкальемрэ Бурятиемрэ - процент 57-рщ, Вологдэ областым - процент 62-рщ, Курчан областым - процент 65-рщ. Хъуапсэгъуэкъым.

Ди гуапэу къыхыдогъэщхьэхукI ди Къэбэрдей-Балъкъэрыр   Урысейм псыр щынэхъ къабзэ дыдэхэм зэращыщыр. Абы и лъэныкъуэкIэ къыпеуэфыр Москварэ Осетие Ищхъэрэ - Аланиемрэ я закъуэщ. Ди гъунэгъухэр  ауэ жыжьэуи къытлъэщIыхьэркъым. Ар псалъэм къыдэкIуэу жытIэу аращ.

Телъыджэщ, арщхьэкIэ псым и фIагъыр абы и куэдагъым зыкIи  елъытакъым. Мис а Вологдэ областым инми цIыкIуми     псыежэх мин 20, гуэл мини 5 хуэдиз щыIэщ. Зэрытлъагъущи, узэфэ хъуну псымрэ узэфэ мыхъунумрэ лIэужьыгъуэ зырызщ. Дэ ди тхыгъэр щIэдгъэхьэзырари, ахэр щхьэж зыхухэхам тету къэгъэсэбэпыным теухуауэ ирахьэжьа псалъэмакъырщ. Жэрдэмыр зейм, ПсыкIэ къызэгъэпэщынымрэ псы зрикIуэ бжьамийхэр укъуэдиинымкIэ урысей зэгухьэныгъэм и унафэщI Довлатовэ Еленэ, фIэкъабылщ цIыхур зэфэ псымрэ  нэгъуэщI щхьэусыгъуэхэмкIэ къигъэсэбэпхэмрэ зэхагъэкIыну. Абы тещIыхьауэ я уасэхэри ягъэувынущ - ягъэкъэбза ткIуаткIуэхэм нэхъыбэ, мыдрейхэм нэхъ мащIэ.

 Хъарзынэщ, ауэ дауэ ар зэрызэбгъэхъулIэнур?  ГурыIуэгъуэщ псы къабзэ фIэкIа къызэрымыж бжьамий щхьэхуэ гъэувын зэрыхуейр. Ауэ абыкIи зэфIэкIыркъым. Ягъэува бжьамиитIым я зым къижыр щынэхъ лъапIэкIэ, цIыхум къигъэсэбэпынур нэхъ  пудырщ - абыи уефэ мэхъу.

ГъэщIэгъуэнщ, ауэ жэрдэмыр дэзыпхъуэтахэри къыкъуэкIащ занщIэу. Абыхэм тегъэщIапIэ ящI УФ-м  и нэхъ къалэшхуэхэми я проценти 10-м мы зэманым псы къабзэ зэрамыгъуэтыр. Щхьэусыгъуэр къызэрыгуэкIщ: щIыпIэ  унафэщIхэм къомэщIэкI ар гъэкъэбзэным трагъэкIуэдэну ахъшэр. Псори зэдыщIэкIыу а жыпхъэм ирагъэувэмэ, щытыкIэм зихъуэжыну къалъытэ.

АрщхьэкIэ дэнэ езыр здэщыIэр а «жыпхъэр»? Ди къэралым иджыри хабзэкIэ щагъэувакъым ирафыну псымрэ унагъуэм нэгъуэщI IуэхухэмкIэ къыщагъэсэбэпыным хухэхахэмрэ я зэхуакур. Апхуэдэу щыIэщ лъэщапIэхэм щагъэкIуэщI ткIуаткIуэ тоннхэр. Дэнэ иужьрейхэр здахьынур? КъэкIыгъэхэм тракIэнури зыщыгъэгъупщэн хуейкъым - ахэри цIыхум хуэдэ дыдэу псы хуэныкъуэщ. А псори япэщIыкIэ хабзэ щхьэхуэхэмкIэ зэхуагъэкIуэн хуейуэ къыщIэкIынущ, Iуэхум яужь ихьэн и пэкIэ.

 Дэ десэжащ лъабжьэ гуэри зимыIэ жэрдэмхэр къызэрыхалъхьэм. Абыхэм яхэтщ хабзэм и къару ягъуэта иужь ди жыпхэм  къиуэхэри.  Апхуэдэу мыхъун  папщIэ япэщIыкIэ псори зэпашэчын хуейщ.

                               Махъшокъуэ Мухьэмэд.