«Урысей географие зэгухьэныгъэм» хыхьэ «Альтаир» ныбжьыщIэ хасэм илъэс къэс къызэригъэпэщ щIымахуэ зекIуэхэм ящыщщ иджыблагъэ щIалэгъуалэм кърахьэлIа пэхуэщIэр (проек-тыр). НыбжьыщIэ хасэм хэтхэм Хэкум и хъумакIуэм и махуэм ирихьэлIэу, 1942 - 1943 гъэхэм Кавказыр хуит къыщащIыжым Хэку зауэшхуэм зи щхьэр хэзылъхьа лIыхъужьхэм папщIэ бгыщхьэм фэеплъ пхъэбгъу щагъэуващ. ЩIалэгъуалэр метр 2879-рэ хуэдизкIэ щIыгум щхьэщыIэтыкIа Инал сэнтхым и щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэм кIэрыхьащ. Ар Къуршытхым хыхьэж тхыцIэхэм ящыщщ.
БгылъэрызекIуэ ныбжьыщIэхэм къыхалъхьа жэрдэ-мыр даIыгъащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм Курортхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм, УФ-м Къэрал шынагъуэншагъэмкIэ и къулыкъущIапIэм КъБР-м щиIэ Гъунапкъэхъумэ IуэхущIапIэм, «Къэбэрдей-Балъкъэр» хъыбарегъащIэ IэнатIэм.
ЩIымахуэ зекIуэм хэтащ «Урысей географие зэгухьэныгъэм» хыхьэ щIалэгъуалэ хасэхэр. Проектым хэта щIалэгъуалэр нэхъапэкIэ «Урысей географие зэгухьэныгъэм» и гъэзэщIакIуэ гупым къыхалъхьауэ щыта зэпеуэм щытекIуахэмрэ къыщыхэжаныкIахэмрэт. Иджыри зэ фигу къэдгъэкIыжынщи, зэхьэзэхуэм ягъэхьа проекти 180-м щыщу лэжьыгъийращ пхыкIар, нэхъыфIуи къалъытар.
ПэхуэщIэм ипкъ иткIэ, еджакIуэхэм, студентхэм, волонтёрхэм къыхашри, щIалэгъуалэ гуп зэрагъэпэщащ. ЖэрдэмщIакIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, къыхалъхьа Iуэхугъуэхэр зыфIэгъэщIэгъуэнхэм папщIэ курсхэр къызэрагъэпэщащ, абдеж къуршым и щыгум зэрыдэкI щIыкIэхэмрэ Iэмэпсымэхэр зэрызэрахьэмрэ щыщагъэгъуэзащ. Абы къищынэмыщIауэ, ныбжьыщIэхэм ирагъэщIащ шынагъуэ къэмыгъэхъуным теухуауэ щыIэ хабзэхэмрэ ар къэхъуамэ, япэ дэIэпыкъуэгъур цIыхум зэрептынумрэ. ЩIалэгъуалэм ирата щIэныгъэр зэрызэхащIыкIар къахутэн папщIэ Нартеибгым и щыгум дэкIащ, абы щхьэкIэ къызэрагъэпэща щытыкIэ гугъухэм ирагъэувэурэ. Бгым япэу кIэрыхьэ ныбжьыщIэхэм ящIыгъуащ къуршылъэ щIыпIэхэм я пIалъэ зыщIэ, мызэ-мытIэу абы и щыгум кIэрыхьа бгылъэрызекIуэ Iэзэхэри.
УзэщIакIуэ къалэнхэр къэзыщта пэхуэщIэм хэта гупыр ГыжгытыкъуэкIэ къыщрагъажьэри, удзыпцIэ джабэм кIэрыту Инал сэнтхым кIэры-хьащ. Япэ теуэгъуэр псынщIэу щытауэ пхужыIэнукъым - къыкъуэуа жьапщэм гъуэгум хэбгъэщIыну уигъэщхьэхырт, уэсырызекIуэ Iэмэпсымэхэри кIуэцIрыхурти, ахэр къыщIэтIыкIыжыным зэман хъарзы-нэ ихьырт. Апхуэдэу щыт пэтми, гъуэгу техьахэр тенакъым, зекIуэ хабзэхэм иригъуазэурэ гупыр сэнтхым техьащ, Хэку зауэшхуэм хэкIуэда щIалэхэм я цIэкIэ зэрагъэпэща фэеплъ пхъэбгъур щагъэуващ. Абы къищынэмыщIауэ, зэтралъхьа мывэ Iуащхьэм, бгылъэрызекIуэхэм зэрахабзэу, тхыгъэ цIыкIу къыданащ, гупым хэтахэм я цIэхэр тету, къыкIэлъыкIуэнухэм ар абы къыдахыжу кърахьэхыжын хуэдэу.
ЗекIуэ гупым хэта, КъБР-м курортхэмрэ туризмэмкIэ и министрым и къуэдзэ Щхьэгъэпсо Аслъэнбий зэрыжиIамкIэ, щIалэгъуалэм къыхалъхьа Iуэхугъуэм гъэсэныгъэ мыхьэнэшхуэ иIэщ. «Зауэр зэрыувыIэрэ лIы ныбжь дэкIыжами, цIыхухэм ятридза фэбжьыр иджыри къыздэсым мэбжьыбжь, нэхъыжьхэм я нэгу щIэкIа гукъэкIыж хьэлъэхэм ящыщу зэрахьэ, сыт хуэдиз гухэщIыгъуэ къаримытми, хуэсакъыурэ щIэблэм ирагъащIэ. Хахуагъэм и щапхъэу тхыдэм хэуващ Хэку зауэшхуэр щекIуэкIа илъэсхэр - ди щIалэхэр я псэ емыблэжу зэуащ, къэзылъхуа адэ-анэхэр, зыхэкIа унагъуэхэр, щалъхуа хэкур, я цIыкIущхьэмрэ щIалэгъуэмрэ щагъэкIуа хьэблэр зэрыпхъуакIуэхэм зэрыщахъумэр я гум щагъафIэу, абы къару къариту. ЩIэблэр зыгъэгупсысэн, мамырыгъэмрэ зэгурыIуэмрэ нэхъыфI зэрыщымыIэм уезышалIэ лIыгъэщIыгъэ щапхъэхэр абыхэм къыхрагъэхын щхьэкIэщ мыпхуэдэ зекIуэхэр щIызэхэтшэри. Къуршытхым хиубыдэ лъагапIэхэм фэеплъ пхъэбгъухэр щыгъэувыныр хабзэ дахэу нэгъабэ къыхалъхьауэ щытащ. Мыпхуэдэ жэрдэмым IуэхугъуитI зэрепх: щIалэгъуалэм адэжь лъахэр нэхъыфIу зрагъэцIыху, абы къыдэкIуэуи тхыдэм нэIуасэ зыхуащI. ЦIыхур дунейм къыщIытехьэр ар къигъэщIу текIыжын къудей щхьэкIэкъым, атIэ лъэужь дахэ къигъэнэнырщ, иужькIэ къэхъуну щIэблэм гъащIэмкIэ гъуазэ яхуэхъунырщ. Мы бгылъэхэм къихьам апхуэдэ гуращэ зимыIэ куэд яхэтауэ къыщIэкIынкъыми, ахэр тщIэныр ди хьэкъщ», - жиIащ къулыкъущIэм.
«Ди лъахэм ит бгыхэр къуршылъэ къызэрыкIуэкъым. Абыхэм пщIэ яхуумыщIу, яхуэфащэ лъытэныгъэр ялъумыгъэсу щытмэ, укърадзыжынущ, узрагъэкIуэлIэнукъым. Ди зекIуэм щэнхабзэ мыхьэнэ иIами, дэ дыхуеящ щIыуэпсыр хъумэным ехьэлIауэ Iуэхугъуэ зыбжани зэфIэдгъэкIыну - пхъэнкIийхэр зэхуэтхьэсыну, лъагъуэхэр дубэжыну, гъуэзапIэхэр зэдгъэзэхуэжыну. Ар щIыналъэ туризмэм и зыужьыныгъэм хуэтщI хэлъхьэныгъэщ», - къыпищащ Щхьэгъэпсо Аслъэнбий.
«Альтаир» гупым я унафэщI Мокаев Тенджыз зэрыжиIамкIэ, щIымахуэ зекIуэхэр 2016 гъэ лъандэрэ Хэкум и хъумакIуэм и махуэм ирихьэлIэу къызэрагъэпэщ. Абы къищынэмыщIауэ, Урысей гвардием Къэбэрдей-Балъкъэрым щиIэ къудамэм хэтхэр я гъусэу, ЩхьэунэкIэ зэджэ щхьэдэхыпIэмрэ Кавказым и ХъумакIуэхэм я мывэскъарыр зытет лъагапIэмрэ нэс дэкIыу кърагъажьэри, я гъуэгухэр лъагъуэбэу зэбгрыдгъэкIыфащ, лъагапIэ куэдми нэсын яхузэфIэкIащ.
- Нэгъабэ Лха бгыщхьэм дыкIэрыхьэри, Хэку зауэшхуэм хэкIуэдахэм я фэеплъ пхъэбгъу щыдгъэувауэ щытащ. Бжьыхьэми Алмалы бгыщхьэми апхуэдэ жэрдэмкIэ дыдэкIащ. Мыпхуэдэ зекIуэхэр щIэх-щIэхыурэ щIызэхэтшэри ди щIэблэр гумащIэу, дахагъэр ямыхамэу къэхъун, тхыдэм хуеплъэкIрэ я къэкIуэнур зэIузэпэщ ящIын щхьэкIэщ. Сыт хуэдэ щыуагъэри зэгуэр къэхъуащ. Абыхэм къытрамыгъэзэжын щхьэкIэ тхыдэм щыгъуэзэн хуейщ. Ди гуапэщ а Iуэхугъуэм дыхуэщхьэпэмэ, - жиIащ Мокаев Тенджыз. - ЩIэблэм нобэ яхэплъхьэрщ пщэдей къыуитыжынур. Илъэс 81-рэ ирокъу Хэку зауэшхуэр зэриухрэ икIи махуэ къэс нэхъ мащIэ мэхъу абы хэта ди зауэлIхэр, ар зылъэгъуахэр, езы зауаем и бэлыхьлажьэхэри кIуэ пэтми тхыдэ жыжьэм хелъасэ. Ауэ цIыхур цIыху зыщIыж щапхъэхэм ящыщщ щIэжыр, ар блэкIам хэзылъэсэжын къару щыIэкъым, фэеплъыр ихъумэху. Къуршытхым хухэтха гъуэгур щIалэгъуалэм гунэс зэращыхъур, абы фIэфIу къызэрыхыхьэр ди гуапэщ. Ялъэгъуар, я нэгу щIэкIар иужькIэ езыхэм жаIэж къудейм къыщымыувыIэу, а лъагъуэхэр ямыбгынэну, зекIуапIэ яхуэхъуну дыщогугъ. Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм мы щIыпIэхэм зауэ гуащIэ щекIуэкIащ. Мыпхуэдиз дахагъыр къызэрытхуэнар, мамыру а бгылъэхэр къэткIухьыну Iэмал къыдэзыта ди нэхъыжьыфIхэм яхуэмыфащэ фIыщIэ щыIэкъыми, ар тщымыгъупщэныр дэтхэнэ зыми ди хьэкъщ, а хьэкъыр мыпхуэдэ жэрдэмхэмкIэ дгъэзэщIэну иужь дитщи, адэкIэ зыгъэкIуэтэни мымащIэу къызэрытщIэувэнур ди фIэщ мэхъу.
