Иджырей Урысейм щыпсэухэм, дауи, ящIэркъым Молотов Вячеслав хэтми, ауэ «Молотовым и коктейль» псалъэхэр, шэч хэмылъу, зэхахащ Хэку зауэшхуэм теухуауэ зыгуэр нэхъ мыхъуми еджахэм. 1941 гъэм мэкъуауэгъуэм и 22-м фашист Германиер ди къэралым къыщытеуам ар къебгъэрыкIуэ танкхэр зэракъутэ Iэщэу къагъэсэбэпащ къикIуэт ди зауэлIхэм. Ауэ тхъуэбзащхъуэ гуащIэ зыхэт а ткIуаткIуэр зэрыт птулъкIэр сыткIэ пыщIа 1939 гъэм къыщыщIэдзауэ 1956 гъэр къэсыху СССР-м и дипломат нэхъыщхьэу, щхьэтечу жыпIэмэ, Совет Союзым и унафэщIхэм ящыщу щытам?
Нацист Iэтащхьэхэм занщIэу къагурыIуат екIуэкIыну зауэхэм танкым мыхьэнэ ин зэрыщаIэнур. Аращ а Iэщэ лIэужьыгъуэмкIэ вермахтыр зэщIэузэдэным гулытэшхуэ щIыхуащIар. Абы кърикIуахэри белджылыщ: нэмыцэхэм яхузэфIэкIащ танкыдзэхэр я пашэу пIалъэ кIэщIым ди щIыналъэм щыщ Iыхьэшхуэхэр яубыдын. Дауи, къалэшхуэхэрщ, абыхэм дэт лъэщапIэхэри яхэту. Промышленностыр къуэкIыпIэмкIэ ягъэIэпхъуат, абыхэм зэман дэкIмэ, Iэщэхэр къратынут, арщхьэкIэ бий хьэщхьэрыIуэр иджыпсту къэгъэувыIэн хуейт. ЗэфIэува щытыкIэм хэплъэри, совет унафэщIхэм хэкIыпIэу къахуэлъэгъуар зыщ: ди лъэсырыкIуэдзэхэр бийм и машинэхэр зэракъутэ Iэщэ къызэрыгуэкI икIи гъуэтыгъуафIэ дыдэхэмкIэ зэщIаузэдэн.
Пэжщ, яIэт «Дегтяреврэ Дементьевымрэ танк зэракъутэ я фочри» (ПТР). АбыкIэ метр 500 хуэдизкIэ гъунэгъу къэхъуа танкхэр якъутэрт. Ауэ абыхэмкIэ щапэмылъэщ куэдрэ къэхъурт. КъинэмыщIауэ, лъэсырыкIуэхэм я дежкIэ егъэлеяуэ гугъут, пщыурэ, танкым метр 30 хуэдизкIэ гъунэгъу зыхуащIу, танкым гранат хьэлъэшхуэр (удыныр нэхъ инын щхьэкIэ ахэр тIууэ, щыуэ зэкIэрапхэрт) ираутIыпщыныр. Мыпхуэдэхэм я деж езыхэри щыхэкIуадэ куэдрэ къэхъурт. Арати, мыбдежым ягу къыщыкIащ зи гугъу тщIы Iэщэ тыншыр икIи къызэрыгуэкIыр.
Пивэ, псыIэфI е шагъыр зэрыта птулъкIэм бензин е фэтыджэн иракIэрт псынщIэу къызэщIэнэ тхъуэбзащхъуэ быдэхэр хэлъу. Аби хэщIа кIапсэм мафIэ щIагъанэрти, яутIыпщырт. Танкым и пкъыгъуэхэм зэрытехуэу къэлыда ткIуаткIуэр гъуанэхэм дэлъадэрти, и кIуэцIым нэсырт, лыгъэр яужь иту. Арат хэлъри.
АрщхьэкIэ апхуэдэ Iэмал къызэрыгуэкIым Дзэ Плъыжьыр къригъэлащ. Псом хуэмыдэуи зауэм и япэ мазэхэм.
Езы Iэщэми щIэуэ хэлъыр мащIэт. Тхыдэджхэм ягу къагъэкIыж ебланэ лIэщIыгъуэм Византием и зауэлIхэм псы Iуфэм къекIуалIэ бий кхъухьхэм тхъуэбзащхъуэхэр зэрыт кхъуэщынхэр ираутIыпщу икIи абыхэмкIэ хэщIыныгъэхэр ирату зэрыщытар. А къэралыр зэхакъута иужь кхъуэщынхэм ярыта тхъуэбзащхъуэхэр къызыхащIыкIыу щытари яIэщIэхужащ. Ауэ гупсысэр къэнащ. Франко и дзэм ар куэду къыщагъэсэбэпащ 1936-1937 гъэхэм Испаием щекIуэкIа Граждан зауэм, апхуэдэу 1939-1940 гъэхэм СССР-м и къарухэм къапэщIэта финхэм. Хуэбгъэфащэ зэрыхъунумкIэ, абыхэм я дежщ «Молотовым и коктейль» псалъэхэр къыщежьари. Совет Союзым нэгъуэщI къэрал IуэхухэмкIэ и цIыхубэ комиссарыр куэдрэ тепсэлъыхьын хуей хъурт иджы дэ «финн зауэжькIэ» дызэджэм. Зэгуэр абы жиIауэ щытащ Финляндием и къалащхьэ Хельсинки пщыхьэщхьэшхэ щищIыну зэрызигъэхьэзырыр (СССР-р зэрытекIуэнур къигъэлъагъуэу). Абы и жэуапу финхэм къигъэгугъат а «хьэщIэ лъапIэм зи гугъу тщIы «коктейлыр» хутрагъэувэну. Абдеж къыщежьагъэнущ. Дэ ди деж а птулъкIэхэм «КС»-кIэ щеджэрт. Абыи хъыбар иIэщ.
ЯпэщIыкIэ птулъкIэхэр хэти зэрыхуейуэ игъэхьэзыру екIуэкIащ. ИужькIэщ ирагъэфIакIуэу щыщIадзар. Iуэхум хыхьащ еджагъэшхуэхэр. 1941 гъэм и кIэухым химикхэу Качугинрэ Солодовникрэ фосфор хужь зэхэщIар и лъабжьэу къагупсысащ езыр-езыру къызэщIэнэ ткIуаткIуэ. КС-хэр заводхэм щагъэхьэзырт цIыхубзхэмрэ сабийххэмрэ.
Мис апхуэдэщ дуней псом «Молотовым и коктейль» фIэщыгъэмкIэ къыщацIыху Iэщэм и тхыдэр.
ИпэкIэ зэрыжытIащи, ар щIэгъэкъуэнышхуэ хъуащ. ЖыпIэну ирикъунщ а птулъкIэхэмкIэ Хэку зауэшхуэм и зэманым бийм и танкхэу, нэгъуэщI техникэу 2500-рэ, дзоту, блиндажхэу 4000-м нэс, автомашинэ 1000-м нэблагъэ зэрызыхакъутар. Аращ, ТекIуэныгъэ Иныр къытхуэзыхьахэм ящыщщ.
