Зэгъусэу Iуэхум йолэжь

Нобэ дунейм и щIэныгъэлIхэр егъэпIейтей хышхуэхэм ягъуэт щIыуэпс зэдзэкIыныгъэхэм. ИпэкIи и гугъу фхуэтщIауэ щытащ пластик кIэрыхубжьэрыхуу хы Щэхум хэлъым и хьэлъагъыр тонн мелуани 100-м зэрынэсам. Апхуэдэ щытыкIэр къызэтеувыIэркъым икIи абы и инагъым (километр зэбгъузэнатIэ мин 600) илъэс къэс хохъуэ. Мыпхуэдэ бжыгъэхэми куэд къыбжаIэ - зы дакъикъэм къриубыдэу дуней псом пластик къэп къудейуэ тонн мелуан 380-рэ къыщыщIагъэкI.

Пластикым къыкIэрыхуркъым щIыдагъэзешэ кхъухьхэм зэраныгъэу хымрэ абы хэс псэущхьэхэмрэ къыхуахьыр. ЩIыдагъэ IэпапIэшхуэхэр псы гущIыIум кърихьэкIыу телъ мыхъумэ, ахэр зэрагъэкIуэдын Iэмал нобэм къэс щыIэкъым. А пкъыгъуэ зэранхэр щызэпкърыхукIэ къыхэкI щхъухьыр хым хэс псэущхьэхэм ямызакъуэу, абыхэмкIэ шхэ бзухэмкIи цIыхумкIи шынагъуэщ. КъимыдэкIэ, хы щхьэфэр зыуфэбгъуа пкъыгъуэхэм дыгъэ бзийр зэрыпхымыкIыфым къыхэкIыу бдзэжьей лIэужьыгъуэ щхьэхуэхэр кIуэду хуежьащ. Апхуэдэ щытыкIэм тегузэвыхь дунейпсо щIэныгъэлIхэм Iуэхур гъэзэкIуэжыным теухуа хэкIыпIэхэр къалъыхъуэ. Японием апхуэдэ пластик Iуащхьэхэм Iэмал гъуэзэджэхэр къыщыхуагъуэтащ. Абыхэм къыщызэIуахащ хуабэщхэр, заводхэр, кхъухьлъатэ телъэтыкIыпIэхэр, спортзалхэр, зыплъыхьыпIэ паркхэр. Абы и щапхъэм тету къэрал щхьэхуэхэм жыг хадэхэр щыхасащ.

Иджыблагъэ Урысейм и «Роснефть» IуэхущIапIэм и Арктикэ щIэныгъэ центрымрэ зыужьыныгъэмкIэ «Иннопрактикэ» институтымрэ Ломоносовым и цIэр зэрихьэу Москва дэт къэрал университетым биологиемкIэ и Беломорскэ станцым и кIэм щынагъэсащ зи гугъу тщIа щытыкIэр зыгъэзэкIуэжыну бактерий телъыджэхэм я къэпщытэныр. Ахэр къыщагъуэтащ Арктикэм и псы щIыIэхэм.

ЩIыдагъэ къыщIэзышхэр къадэIэпыкъукIэрэ, щIэныгъэлIхэм зэпкъралъхьащ биопрепаратыр щагъэунэхуну аквариум. Ар зыкIи хы щхьэфэм къыщхьэщыкIыркъым, ихъуреягъым зэран хуэмыхъун хуэдэуи, зэхуэщIащ. Япэ къэпщытэныгъэхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, ахэр къыщыбгъэсэбэп хъунур щIыIэ дыдэ псы шыугъэхэрщ икIи абы сыткIи хуокIуэ Арктикэр. Промышленнэ мыхьэнэ иIэу а бактерийхэм къыхащIыкIа пкъыгъуэр нэгъуэщI лъэныкъуэкIи ягъэунэхуащ - цIыхухэми, псым хэс псэущхьэхэми, хым и экологие щытыкIэми зыкIи зэран яхуэхъунукъым.

Урысейм Арктикэр къызэригъэсэбэпыным сыткIи зыхуегъэхьэзыр. Абы иджыпсту щокIуэкI къэралымкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэну сату зэпыщIэныгъэхэм хуэгъэпса хы гъуэгухэр пхышыным теухуа лэжьыгъэшхуэхэр: хы Iуфэхэм кхъухь увыIэпIэхэр щаухуэ, куэд мыщIэу а щIыпIэм щызекIуэ кхъухьхэм я бжыгъэм хагъэхъуэнущ. Абы къыхэкIыу, хы Iуфэхэм я экосистемэр углеводородым и фIейм щыхъумэным зэфIэкIыу яIэр зэрырахьэлIэным иужь итщ. Хым щIыдагъэхэр нэзыгъэсыр тедзапIэхэм къыщыувыIэ кхъухьхэрщ. Аращ ар здынэса щIыпIэхэр зыгъэкъэбзэжын бактерийхэр къалъыхъуэныр къызыхэкIар.

Апхуэдэу щIыуэпсым йогуауэ косметикэ хуэIухуэщIэхэм я гранулэ пкъыгъуэхэр, щIыдагъэм къыхах Iуданэм къыхэщIыкIа щыгъыныгъуэхэр, кранхэм къиж псыр, цIыхухэм яшх ерыскъы зэранхэр, н. къ. ЩIэныгъэлIхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, абыхэм цIыхухэм я Iэпкълъэпкъыр апхуэдизу ипсыхьащи, пщэдей абыхэм я теплъэми я Iэпкълъэпкъми яIэ теплъэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр халъхьэнкIэ зыхуэIуа щыIэкъым.

 ЩIыуэпс къабзагъэм зэрелэжьыну технологиехэмкIэ къэпщытэныгъэхэр япэу езыгъэкIуэкIар ди къэралырщ - Томск дэт университетым биологиемкIэ и институтырщ. Абыхэм я зэфIэкIым къэрал куэд къыпэджэжащ икIи а къэхутэныгъэ телъыджэхэр хэIущIыIу ищIащ дунейпсо цIэрыIуагъ зиIэ журналхэм ящыщ зым. Абыхэм я зэфIэкIым кърикIуахэр къыщапщытащ ди къэралым и псыежэхх нэхъ инхэр зыхэхуэж Ищхъэрэ Мылылъэшхуэ хым пэгъунэгъу Сыбыр и псыежэххэм.

Къэпщытэныгъэм хэтахэм зэрыжаIамкIэ, зи гугъу ящI зыхуей-зыхуэфIхэмрэ Iэмэпсымэхэмрэ я зэфIэкIыр апхуэдизу инщи, абыхэм я фIыгъэкIэ гъэкъэбзэжа хъунущ къэхъукъащIэ къызэрымыкIуэхэм я зэранкIэ хыхэм хэлъадэ щIыдагъэхэр, псыежэххэм я лъащIэхэм щызэтрихьэ пластик пкъыгъуэхэр. А Iэмэпсымэхэм тыншу къагъуэтынущ апхуэдэ ныкъусаныгъэ здэщыIэ щIыпIэхэри. Мы IуэхумкIэ Германием и щIэныгъэлIхэри нэхъ хуэмыхуу къыщIэкIакъым. Абыхэм къызэрахутамкIэ, микропластикэр гъэкIуэдынымкIэ пхъэхуейр сэбэпышхуэ хъунущ. Нэхъ зэран дыдэу къалъытэ пкъыгъуэ цIыкIу дыдэхэм, щапхъэ щхьэхуэм тету, химическэ псы зэхэщIар щIакIэри, жыгыр зыхасэну щIым халъхьащ. Зэман дэкIыу пхъэхуейр къыщыдэкIуэтеям а пкъыгъуэ цIыкIухэм я Iыхьэ щанэр хэлъыжтэкъым - жыгым зыщIишат.