Ажэгъуэмэ - уэсхэкIыкI - уэсчэсей

Къэрал куэдым мэлыжьыхьым и 19-р «Ажэгъуэмэм и махуэу» щагъэлъапIэ. Абы гулъытэ хэIэтыкIа хуэщIыпхъэу къалъытэу, япэ дыдэу, I984 гъэм, Iуэхур къыщрахьэжьар Инджылыз къэралыгъуэрщ.    

ЩIышылэ мазэм щегъэжьауэ мэлыжьыхьым икухэм нэсыху (щIыпIэр зыхуэзэм елъытауэ) гъэгъа теплъэ зиIэу щIы щхьэфэм адэкIи-мыдэкIи къыщыхэж къэкIыгъэ пасэ цIыкIухэр щыгъуэлэжыр хуабэр щIыIэм текIуэу, гъатхэр къызэрихьар ипэжыпIэкIэ наIуэ хъуа иужькIэщ.

Ажэгъуэмэм латиныбзэкIэ фIаща Galanthus псалъэм къикIыр «шэ къызыщIэувэ удз гъэгъа» жиIэу аращ. Сыту жыпIэмэ, зи гугъу тщIы къэкIыгъэ пасэ цIыкIухэм я нэхъыбэр хуомыгъэфэщэну хужьыбзэщ, къызыхэунэхукI уэсым и фэм хуэдэу.

УэсхэкIыкIым (адыгэхэр апхуэдэуи йоджэ а къэкIыгъуэ лъагъугъуафIэм) и махуэм зыхыдигъащIэр гъатхэм къыдэгъуэгурыкIуэ хуабэрщ, абы къыдэунэху гугъэщIэхэмкIэ гъэнщIа гукъыдэжырщ. УэсхэкIыкI щIыфIащар, а къэкIыгъэр псоми епэсэкIыу щIы щхьэфэм къызэрытехьэрщ. Ауэ щыхъукIи, абы и лIэужьыгъуэ гуэрхэм адыгэхэр зэреджэу щыта адрей псалъэхэри къэтхьынщ: «ажэгъуэмэ», «ажэгъуэмэ пэж», «ажэгъуэмэ пасэ».

АтIэми, щIымахуэ уэсым и кIэкъинэ къесыгъуэр жыг лъабжьэхэм щыкIэщIэткIухьыжыным пэмыплъэу, щIы щхьэфэр «къыпхызытхъ» уэсхэкIыкIыр дунейгъэдахэу къызэрыунэхуми шэч хэлъкъым.

                            Къызэрипчу хуэлэжынущ

ЩIы Хъурейм ажэгъуэмэ лIэужьыгъуэу 20-м нэблагъэ къытенэжами арагъэнущ. А тIэкIум я нэхъыбапIэри кIуэдыжыпэным нэсащ. Псоми я цIэхэр Тхылъ Плъыжьым иратхащ. Къыхэгъэщыпхъэщ, мы къэкIыгъэ лъагъугъуафIэ цIыкIухэр я теплъэкIи мэ гуакIуэу къапиххэмкIи зэрызэмыщхьыр.

Ажэгъуэмэ лъэпкъыгъуэхэм ящыщу зи дахагъэкIэ цIыхухэр нэхъ дэзыхьэхыу гу зылъатар, псом япэрауэ, зи теплъэкIэ уэсым хуэдэу хужьыбзэрщ, кIэлъыкIуэу, «алыдж», «урым (византие)», «кавказ» зыфIаща лIэужьыгъуэхэрщ. Я ухуэкIэкIи, щхъуэкIэплъыкIагъэу зэрахьэхэмкIи, IэфIымэу къапиххэмкIи зэхуэмыдэми, псори зэзышэлIэжыр зыщ: дыкъэзыухъуреихь дунейм хуабэр щIыIэм зэрыщытекIуам я нэщэнэ щыпкъэу ахэр зэрыщытырщ.

Ажэгъуэмэр щIыуэпсым къызэригъэщIауэ къызэтебгъанэмэщ щыдахэри нэхъыбэрэ щыпсэунури. Къызэрипчу, махуитI-щы дэкIакъэ - хуэлэжынущ. ИтIани, цIыхухэм яхэтщ ахэр щысхьыншэу, я лъабжьэ нэгъунэ къыдыхатхъыу, къизыфыщIыкIхэр. Арагъэнущ, ахэр илъэс къэс нэхъ мащIэ щIэхъум и щхьэусыгъуэри, Тхылъ Плъыжьым щIратхари.    

                                     «ЦIэфэщ джани» хуэмыныкъуэу

         Гъатхэ пасэр зи къежьэгъуэ удз лъагъугъуафIэм фIащар къэрал зэхуэщхьэхуэхэм щызэхуэдэкъым. ЖытIам и щыхьэтщ абы Германием «уэс уэзджынэкIэ» зэрыщеджэри, Британием «уэс ткIуэпс» е «уэс тхьэгъу» зэрыщыхужаIэри, Чехием «уэсчэсей» псалъэ дахащэр зэрыщытрагъэIукIари.

Урысхэм удз гъэгъа хужь цIыкIум «уэсщIагъ» (подснежник) псалъэр щыхужаIэм, абыкIэ къыхагъэщыну зыхуеяри мырагъэнщ – щIымахуэм ибгынэ щIыгум дыгъэм и пэублэ бзий дыхьэрэнхэр щегуэпылIэкIэ, а къэкIыгъэ лъагъугъуафIэу зи жагъуэ щIыгъуафIэм уэс Iувыр къызыпхитхъыу и щхьэр дунейм къытришиен папщIэ лIыгъи зэфIэкIи зэрыхурикъурщ.      

КЪУМАХУЭ Аслъэн.