Хэт и дамэр нэхъ кIыхь?

ЩIыуэпсым и теплъэгъуэхэр

         ПцIащхъуэ цIыкIухэр къэлъэтэжауэ долъагъу, я бзэрабзэ макъымкIэ накъыгъэр нэхъри ягъэдахэрэ, дунейр яхуримыкъуу къалъэтыхьу. Япэ махуэхэм щIадзэнурэ абыхэм дэнэкIи къыщращIэкIынущ я абгъуэхэр. ПцIащхъуэхэм къахокI зыри къащымыщIу икIи ямыкъутэу гъэ щIэкIа абгъуэ нэщIхэм къэзыгъэзэжхэри. Дызэрыщыгъуазэщи, кIэдыкъуакъуэхэм нэхъыбэу тIысыпIэ ящIыр унэхэм я IущIыхь зэIухахэмрэ гуэщхэм я бжыкъухэмрэщ, цIыхухэм сыткIи япэгъунэгъумэ нэхъ къащтэу. Дэри арагъэнщ ахэр, зыпэтщI щымыIэу, фIыуэ щIэтлъагъур.

         Иужьрей илъэс зыбжанэм иджыри къэс щымыIа къэхъуащ - дэнэкIи зыщыплъыхьи, плъагъур хьэпцIащхъуэхэрщ. Ахэр зэрызехьэрэ зэщIэфиеу къуажэ пщIантIэхэм зэрыдохьэри, ипщхьэпIэ зэв цIыкIу фIэкIа зимыIэ абгъуэ хъуреябзэхэр щхьэгъубжэ блыпкъхэм кIэщIащIыхь, зэрыпхуIугъэщт щымыIэу. ЗэрыфщIэщи, пцIащхъуэ кIэдыкъуакъуэхэм я абгъуэхэр ятIэмрэ хьэуазэ шхийхэмрэ Iэбыдэлъэбыдэу къыхащIыкI. ХьэпцIащхъуэхэм ятIэ къудей мыхъумэ, нэгъуэщI зыри халъхьэркъым, аращ уэшхым тыншу къыщIрилъэсэхри. ХьэпцIащхъуэхэр кIуэ пэтми нэхъыбэ къохъу, мыдрей кIэдыкъуакъуэ цIыкIухэм я бжыгъэм нэрылъагъуу хощI.

         А пцIащхъуэ лIэужьыгъуэхэр зыр адрейм еныкъуэкъуу  щыткъым - зозэгъ, арщхьэкIэ зэхуэхамэгу-хамащхьэщ. Языныкъуэ щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, хьэпцIащхъуэхэм я псэупIэр хым пэмыжыжьэ къырхэрщ, къалэ кIуэцIхэрщ. Иужьрей зэманым ахэр къуажэхэм нэхъ кIуэ щIэхъуам и щхьэусыгъуэу къалъытэ къалэ кIуэцIхэм щекIуэкI ухуэныгъэ инхэр, жьы къабзэ зэрыдэмытыр, щIыуэпсым игъуэт зэхъуэкIыныгъэхэр. ПцIащхъуэ кIэдыкъуакъуэхэр нэхъ мащIэ хъуауэ жаIэркъым, хьэпцIащхъуэхэр къащытезэрыхьым деж нэхъ лъэныкъуэ зрагъэзу хуагъэфащэу аркъудейщ. Ахэр я теплъэкIэ зэщхь пэтми, зы бзу лIэужьыгъуэм хабжэркъым.

ГъэщIэгъуэныракъэ, хьэпцIащхъуэхэр зыхагъэхьар бзу гъуабжэхэм я гупырщ. КIэдыкъуакъуэхэр, къуажэ гъащIэм сыткIи техуэу, щымщ, а бзу гъуабжэ дыдэхэм я хабзэм тету, гупышхуэ зэрыгъэхъурэ къызэрехьэкIыуи плъагъуркъым икIи ахэр зыкIи ебгъапщэ хъунукъым къырхэмрэ къалэхэмрэ  я щIыуэпсым и хабзэ ткIийм тету псэу хьэпцIащхъуэхэм.

         КъызэрыщIэкIымкIэ, а къуалэбзухэр зэлъэпкъэгъуу къыщIамылъытэ щхьэусыгъуэхэм ящыщщ хьэпцIащхъуэхэм я дамэр зэрыкIыхь дыдэр. Абы къыхэкIыу ахэр тхыцIэкIэ техуа нэужь псынщIэу къэтэджыжыфыркъым. Апхуэдэщ ахэр нэхъ зэщхьу къалъытэ бзу гъуабжэхэри. А тIуми къащхьэщыкIыу, зи дамэхэр нэхъ кIэщI пцIащхъуэ кIэдыкъуакъуэхэм тынш дыдэу зыкъаIэтыжынурэ лъэтэжынущ.

ХьэпцIащхъуэхэм къуажэхэр тIысыпIэ ящIа пэтми, иджыри куэдым щыгъуэзэну зэрыхунэмысам и зы щапхъэ къыфхуэтхьынщ.

Школым кIуэну ежьа щIалэ цIыкIум гу лъитащ гуэщ кIыхьым ихъуреягъыр гужьеяуэ къэзылъэтыхь хьэпцIащхъуэм. Абы зэм лъагэу зиIэтырти, зымащIэрэ ищхьэмкIэ зыщиIэжьэрт, ауэрэ лъахъшэу къетIысэхыжырти, щIалэ цIыкIум  и пащхьэ нэхум зыщигъэджэрэзырт, гулэгущтэ гуэрым зэрыхэтыр нэрылъагъуу. Мыдрейри набдзэгубдзаплъэт - дэплъейри къилъэгъуащ дыгъэм и гуащIэгъуэм къигъэплъа шифер пщтырым гъунэгъуу кIэщIэт хьэпцIащхъуэ абгъуэм. Абы къигъэзэжщ, пкIэлъейр ириупсейри, абгъуэм иплъащ - шыр кърашагъащIэхэр зэфIэмэхауэ зэхэлът. Кърихынущи, здихьынур дэнэ, къримыхщи, ахэр шифер пщтырым кIэщIисхьэным къэнэжа щIагъуэ щыIэкъым. Абдежым абы и щхьэм къихьащ Iэмал телъыджэ: гуэщ щIыбагъымкIэ унащхьэм къихьэщ, бзу абгъуэр зыхуэзэ щIыпIэ дыдэр къихутэри, абы трилъхьащ фанер Iув  плIимэшхуэ, дыгъэ бзий гуащIэр шиферым лъимыгъэIэсын хуэдэу.

Школ нэужьым щIалэ цIыкIур пIащIэу ялъыгъуэзащ пцIащхъуэ зэрыбыным. Шырхэм я щхьэ цIыкIухэр къаIэтыжауэ нэжэгужэу зэхэст, зи гур зэгъэжа анэри ябгъурысу. ХьэпцIащхъуэхэм, дауи, ящIэртэкъым апхуэдэ щIыпIэхэм абгъуэ кIэщIэпщIыхь зэрымыхъунур. Ар пцIащхъуэ кIэдыкъуакъуэу щытатэмэ, нэхъ къелъэхъшэхауэ и абгъуэр зэрыщищIынум шэч хэлътэкъым.

ШЭРЭДЖ Дисэ.