Хэкум екIуэлIэж гъуэгур къыхэзыха Бибарс

ИлъэсийкIэ узэIэбэкIыжмэ, Сирием къиIэпхъукIыжа адыгэ щIалэ IэпэIэсэ, егъэджакIуэ, музыкант Iэпыш Бибарс Хэкум исхэм къызэрытхэзэгъэжар, унэтIыныгъэ куэдым зэфIэкIхэр зэрыщиIэр нэрылъагъущ. ЩIэныгъэм и мызакъуэу, абы лъэпкъ щэнхабзэми хэлъхьэныгъэхэр хуещI, адыгэ IуэрыIуатэр едж, цIыхубэ уэрэдыжьхэр егъэзащIэ, пасэм ажэгъафэхэм къагъэсэбэпу щыта нэкIуIупхъуэхэр егъэхьэзыр.

Сирие Хьэрып къэралыгъуэм хыхьэ Дамаск къалэм Бибарс къыщалъхуащ. Курыт еджапIэ нэужьым Дамаск и педколледжым инджылызыбзэмкIэ и факультетыр къыщиухащ. И щIэныгъэм щыпищащ сабийхэмрэ щIалэгъуалэмрэ зэрырагъаджэ Iэмалхэм щыхагъэгъуазэ колледжым. ИужькIэ курыт еджапIэм и ныбжьыщIэхэр инджылызыбзэм мазихкIэ хуригъэджащ.
Инджылызым къикIа IэщIагъэлIым джэгукIэ зэмылIэужьыгъуэхэр къэбгъэсэбэпурэ еджакIуэхэм щIэныгъэ зэрабгъэдэплъхьэным тегъэщIа и курсхэмрэ мастер-классхэмрэ Сирием къыщыщызэIуихым, Iэппышри абы екIуэлIащ икIи ар къыхуэщхьэпащ къалэхэмрэ къуажэхэмрэ щыщ ныбжьыщIэхэр егъэджэнымкIэ. КъищынэмыщIауэ, Бибарс мазихкIэ жыджэру хэтащ Инджылызым, Шотландием, Сирием инджылызыбзэр ныбжьыщIэхэм, балигъхэм зэребгъэджынум теухуа Iуэху бгъэдыхьэкIэхэр зи лъабжьэ мастер-классхэр тыным ехьэлIа волонтёр лэжьыгъэм. Егъэджэныгъэм Бибарс щиIэ зэфIэкIым нэхъри хигъэхъуэнымкIэ ар куэдкIэ къыхуэщхьэпащ, езым и бгъэдыхьэкIэхэмрэ Iэмалхэмрэ къигъэсэбэпу бгъэдэлъ щIэныгъэмрэ Iуэху бгъэдыхьэкIэмрэ хигъэхъуэнымкIэ. КъыкIэлъыкIуэу ар Хьэрып Эмиратым кIуэри аутизм узыфэ зыпкърыт сабийхэм я узыншагъэр егъэфIэкIуэным, ахэр гъащIэм хэгъэзэгъэным теухуа лэжьыгъэм илъэситIкIэ пэрытащ. Апхуэдэу Иорданием и Сабий центрым пIалъэ кIэщIкIэ щылэжьащ, джэгукIэ Iэмалхэр къэбгъэсэбэпурэ цIыкIухэм щIэныгъэ зэрабгъэдэлъхьэным тегъэщIауэ.
2010 гъэм япэу Iэпыш Бибарс Хэкум къыщыкIуэжам гукъыдэж ищIат адэжь щIыналъэм къигъэзэжу псэупIэ ищIыну. ИкIи мыгувэу къехъулIащ и хъуэпсапIэр, Сирием къыщыхъея зауэм зэрыхъукIэ нэхъ псынщIэу и щхьэр къыхихын хуей щыхъум. 2012 гъэм и къуэшым и гъусэу абы Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжат, арщхьэкIэ репатриантхэр ди щIыналъэм зэрыщыпсэуну квотэхэм я пIалъэр щиухым, Адыгэ Республикэм щыпсэуну лъэIу ягъэхьащ. ИужькIэ Бибарс ныбжьэгъухэр щигъуэтыну хунэса Налшык къэкIуэжмэ нэхъ къищтащ, нэгъуэщI щIыпIэхэм къиIэпхъукIыжа ди лъэпкъэгъухэм щIы хухахыным и IуэхукIэ щIыпIэ властымрэ «Пэрыт» хасэм жыджэру хэтхэмрэ щызэгурыIуэм. 2014 гъэм Iэппыш Бибарс къратащ къэралым пIалъэ кIыхькIэ щыпсэуну хуит зыщI тхылъ (вид на жительство).
- Адыгэхэр хьэрыпхэм, курдхэм, нэгъуэщI лъэпкъхэм фIыуэ яхозагъэ, ауэ хэхэсхэм я щэнхабзэр яхъумэжыным гугъуехь куэд пыщIащ, Хэкум зэрыпэIэщIэм къыхэкIыу. Зи анэдэлъхубзэкIэ псалъэхэр куэдкIэ нэхъ мащIэщ. Си щхьэкIэ си кIэн къикIауэ къызолъытэ адыгэбзэр фIыуэ зэрысщIэм папщIэ. АбыкIэ фIыщIэр зейр си адэращ, сыту жыпIэмэ къытхуигъэуват Iэмал имыIэу адыгэбзэкIэ унэм дыщыпсэлъэну. А унафэм дебакъуэмэ, удын къэдлэжьырт. Нэхъыбэу кIахэ диалектырт сызэрыпсалъэу щытар, ауэ сыкъэкIуэжа нэужь, къэбэрдей диалектри тыншу зэзгъэщIащ, - жеIэ Бибарс. - Сирием щылажьэркъым лъэпкъ мащIэхэм я бзэр яджыным ехьэлIа къэрал программэхэр. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, псапащIэ Iуэху мыхъумэ, нэгъуэщI зэгухьэныгъэхэр, адыгэбзэр щрагъэдж школхэр къызэрагъэпэщынуи хуитыныгъэ щыIэкъым. КIуэ аракъэ сабий гъэсапIэхэм анэдэлъхубзэр щрагъэджыну къыпэрыуэркъым. Дамаски нэгъуэщI къалэхэми апхуэдэхэр щолажьэ. Хуабжьу си жагъуэ мэхъу цIыкIухэм щIэныгъэ етыным теухуа программэхэр зэрызэшыгъуэмрэ зэрыгугъумрэ. Аращ егъэджэныгъэм и Iэмал зэмылIэужьыгъуэхэм, бгъэдыхьэкIэ щхьэхуэхэм зыщIыхэзгъэгъуэзам щIэдзапIэрэ щхьэусыгъуэрэ яхуэхъуари.
Хэкум къэкIуэжа нэужь, 2012 гъэм Iэпыш Бибарс Сирием къиIэпхъукIыжа ди лъэпкъэгъу сабий 60-м нэблагъэм сурэт щIыным, къафэм ехьэлIа я зэфIэкIхэр къызэкъуахынымрэ нэхъри зрагъэужьынымкIэ мастер-классхэр зы илъэсым къриубыдэу къахузэригъэпэщащ, республикэм щыщ Щокъарэ Дианэ, Сирием къикIыжа Чым Динэ, Хъалил Миланэ сымэ и дэIэпыкъуэгъуу. А Iуэху дахэм хуэм-хуэмурэ хыхьат республикэм ис сабийхэри Сирием къикIыжа балигъхэри, арщхьэкIэ дерсхэр щрагъэкIуэкI хэщIапIэр къыIахыжри зэпыужащ. Дауэ хъуми, зэрыхъукIэ Бибарс иджыри егъэджэн Iуэхум хэтщ, сабий щхьэхуэхэм пIалъэ-пIалъэкIэ ядолажьэ.
- Ди къарукIэ мазэ бжыгъэкIэ хьэрыпыбзэкIэ журнал къыдэдгъэкIащ, кIуэ пэтми и теплъэкIи и плъыфэкIи едгъэфIакIуэурэ, - игу къегъэкIыж Бибарс. - Абы щызэхуэхьэсат мастер-классхэм къекIуалIэхэм я лэжьыгъэхэр. Ди жагъуэ зэрыхъущи, а Iуэхури зэпыдмыгъэужу хъуакъым, ди зэфIэкIыр пэмылъэщыж щыхъум.
Iэпышым пэгъунэгъу, зыхуэзэша лъэпкъ щэнхабзэми хуабжьу дихьэхащ икIи илъэс зыбжанэ хъуауэ адыгэ хабзэм теухуа къэхутэныгъэхэр ирегъэкIуэкI, пасэм къыддекIуэкIыу щыта, ящыгъупщэжа дауэдапщэхэр къэгъэщIэрэщIэжыным хэлъхьэныгъэхэр хуещI. Апхуэдэщ адыгэ ажэгъафэхэм бжэн теплъэ зиIэ я нэкIуIупхъуэхэр гъэхьэзырыным и щэхухэм хуищI гулъытэр.
- А нэкIуIупхъуэхэм хуабжьу сыдахьэхащ. Нобэ ахэр зэраIэщIэхужари сфIэгъэщIэгъуэнщ. Хьэнцигуащэм и мыхьэнэр си анэм къысхуиIуэтэжащ, ауэ нэкIуIупхъуэхэр ящIэжыркъым. Санкт-Петербург, Москва, Мейкъуапэ щыIэ музейхэм къыщызгъуэтащ апхуэдэ нэкIуIупхъуэу 6, - жеIэ Бибарс. - Ахэр гъэхьэзырыным хэлъ щхьэхуэныгъэхэм, я дизайнхэм, зэрагъэдахэ тхыпхъэхэм зыхэзгъэгъуэзащ. Гу лъыстащ дыгъэ, цIыху, Iэлъын теплъэ зиIэхэм, нэгъуэщIхэми куэду узэрыщрихьэлIэм. Ахэр я нэщэнэт, нэгъуэщIу жыпIэмэ щIагъыбзэт мэкъумэшым, гъавэ бэв къехьэлIэным, узыншагъэр егъэфIэкIуэным хуэщIа дауэдапщэхэм.
Iэпышым и хъуэпсапIэт езым и IэрыкI нэкIуIупхъуэхэр къызэригъэпэщыжыну. Налшык щыщ и ныбжьэгъухэу Хъалил Миланэрэ Кхъуэжь Дианэрэ я деж илъэситI и пэкIэ абы зыщыхуигъэсащ упщIэ щIыным. IэпэIэсэм езым бгъэдэлъ Iэзагъэр абы хиухуэнэжри къигъэщIащ нэкIуIупхъуэ телъыджэу 23-рэ, упщIэр, цыр, фэр къигъэсэбэпри. Ахэр игъэщIэрэщIэжащ адыгэм я дежкIэ къэхъукъащIэ е нэщэнэ мыхьэнэ зиIэ сурэт зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ, лъэпкъ дамыгъэхэмкIэ, тхьэгъухэмрэ цIугъэнэхэмкIэ гъэдэхауэ.
Нэгъабэ гъэмахуэм Бибарс и лэжьыгъэхэр щигъэлъэгъуащ Ткаченкэ Андрей и цIэр зезыхьэ СурэтыщI гъуазджэхэмкIэ музейм. Абы и мурадщ и Iэдакъэ къыщIэкIа нэкIуIупхъуэхэр нэгъуэщI къалэхэми утыку къыщрихьэну. И IэрыкI хьэлэмэтхэм адыгэмэ къазэрыкIэрихымрэ лъэпкъ IуэрыIуатэм ижь къазэрыщIихумрэ къадэкIуэу, гуапэщ дуней псом щикъухьа ди лъэпкъэгъухэр дэнэ щIыпIэ къыщыхутами, пасэрей хабзэр ди нобэм къызэрахьэсыфам и нэщэнэу тхыдэ лъэмыжым узэрырагъэплъэжыр.
Iэппыш Бибарс и лэжьыгъэхэм пасэрей джэгуакIуэхэм я шыфэлIыфэм и мызакъуэу, я къалэнхэри цIыхухэм ягу къэзыгъэкIыжщ. Нэхъапэм адыгэхэм я гуфIэгъуэ дауэдапщэхэр Iэмал имыIэу ажэгъафэхэм е джэгуакIуэхэм ягъэдахэрт. Абыхэм я нэкIухэр бжэн теплъэ зиIэ IупхъуэхэмкIэ ягъэпщкIурт, къафэм хуэIэзэт, ауэ хъыбар къаIуэтэжыртэкъым. ДжэгуакIуэхэм хуитыныгъэ яIэт хабзэм къытекIыну, жылагъуэм щиIыгъ увыпIэми емылъытауэ дэтхэнэ зыри ауанрэ щIэнэкIалъэрэ ящIыну. Абы щыгъуэми ахэр цIыхубэм фIыуэ ялъагъурт, зыми хуитыныгъэ бгъэдэлътэкъым я жагъуэ къащIыну.
- Республикэм къызэрызгъэзэжрэ псом хуэмыдэу сызыгъэгушхуэу, псэм зезыгъэужь Iуэхуу зи ужь ситауэ къэслъытэр ажэгъафэхэм я нэкIуIупхъуэрщ. Мастерской сызэримыIэм къыхэкIыу а лэжьыгъэр зэманкIэ зэпызгъэун хуей хъуащ. КъызэхъулIэрэ абы адэкIи схупыщэжмэ, си насыпщ, - жеIэ щIалэм.
А псом къыдэкIуэу Бибарс и псэм зезыгъэужь Iуэхуу къилъытэр лъэпкъ IуэрыIуатэр зэриджырщ, пасэрей уэрэдыжьхэм зэрыдахьэхырщ. ГъукIэ Замудин зи художественнэ унафэщI, Адыгэ Республикэм и «Жьыу» ансамблми хэтащ ар, макъамэ еуэу. Хэкум къэкIуэжа нэужь, ар яхыхьащ адыгэ уэрэдхэр зыгъэзащIэ Къуэдзокъуэ Тимур, Хъалил Булат, ХьэцIыкIу Башир, Васильев Тамерлан, Щоджэн Алан сымэ зыхэта «Хьэгъэудж» гупым. КъыкIэлъыкIуэу 2019 гъэм къызэрагъэпэщащ «Джэрпэджэж» IуэрыIуатэ гупыр. Абы ягъэзащIэхэм ящыщщ 1911-1913 гъэхэм щыIа, куэдым яIэщIэхужа уэрэдыжьхэр. Языныкъуэхэр - щIопщакIуэ уэрэдхэр - сымаджэхэр ягъэхъужыным нэхъ тегъэщIащ. Адрейхэр хуэщIащ зауэм, лIыхъужьхэр гъэлъэпIэным. ХьэгъуэлIыгъуэ, гъыбзэ уэрэдхэми гулъытэ хуащI.
Гупым и япэ альбомыр нэгъабэ къыдагъэкIащ. Абыхэм зыкъыщагъэлъэгъуащ иджырей гъуазджэхэмкIэ урысейпсо фестивалхэм, Къалмыкъым, Белоруссием, Латвием, Тыркум, Москва, нэгъуэщI щIыпIэхэм щекIуэкIа щэнхабзэ зэхыхьэхэм. Апхуэдэщ «Биеннале современного искусства Севереного Кавказа», Fields, «Летняя платформа» щэнхабзэ зэIущIэ гъэщIэгъуэнхэр, нэгъуэщIхэри. Иджыри яубзыхуат Москва, Санкт-Петербург, Европэм концерт щатыну, арщхьэкIэ пандемием къыхэкIыу ар пIалъэкIэ ягъэIэпхъуащ. Гупым онлайн концертхэр къызэригъэпэщащ Москва щекIуэкIа «Боль» фестивалым, Налшык и «Платформа» арт-залым папщIэ. «Джэрпэджэж» гупым хэтхэм я хъуэпсапIэщ Къэзан етIанэгъэ щекIуэкIыну фестивалым зыкъыщагъэлъэгъуэну.
Къэрал унафэм тету, нэгъуэщI лъэпкъым щыщ дэтхэнэри, илъэситхукIэ щIыналъэм щыпсэуамэ, Урысей паспорт къратын хуейщ, ауэ абыи емылъытауэ, илъэсий хъуауэ ди къэралым щыпсэу Iэпыш Бибарс нобэр къыздэсым ар иIэкъым. Иужьрей илъэситIым радиом щолажьэ. И Iыхьлыхэр, и шыпхъуитIыр Сирием, и къуэшыр Адыгейм, и адэр пIалъэ-пIалъэкIэрэ Налшык къэкIуэжурэ щопсэу. А псоми къигъэдзыхэркъым Хэкум екIуэлIэж гъуэгур къыхэзыха адыгэ щIалэр икIи абы сэбэп зэрыщыхъуным хущIэкъу зэпытщ.

 

ТЕКIУЖЬ Заретэ.
Поделиться: