Гъуазджэ
Хабзэ дахэ зэрыхъуащи, зи зэфIэкIрэ зи гуащIэрэ цIыхубэм я пащхьэ изылъхьэ гъуазджэ лэжьакIуэхэм ирагъэкIуэкI гъэлъэгъуэныгъэхэм иужькIэ я IэдакъэщIэкIхэм дихьэххэм зыIуагъэщIэж, я гугъэмрэ мурадхэмкIэ ядогуашэ, зытет дунеймрэ зыхэпсэукI гъащIэмрэ ехьэлIауэ кърат упщIэхэм я жэуапхэр иратыж. Зи сурэт гъэлъэгъуэныгъэ Къэбэрдей-Балъкъэрым иджыблагъэ щезыгъэкIуэкIа адыгэ сурэтыщI цIэрыIуэхэм, Пащтыхэ Германрэ Алимрэ, къызэрагъэпэщу Налшык къалэ дэт, Ткаченкэ Андрей и цIэр зезыхьэ сурэт гъуазджэхэмкIэ музейм щызэхаша пресс-зэIущIэр гъэщIэгъуэн дыдэт.
Музейм и унафэщI Ремхен Еленэ зэIущIэр къыщызэIуихым къызэхуэсахэм яжриIащ сурэтыщIхэм яхуэзэн гупсысэр кIуэрыкIуэм тету къызэрыунэхуар, ауэ ар куэдым ягу зэрырихьынур – уэршэр жыпхъэм ит зэпсэлъэныгъэр гуапэ зэращыхъунур гъэлъэгъуэныгъэм кърихьэлIа цIыхур зэрымымэщIам къигъэлъэгъуат.
– ДыкъыщIэкIуар дызэрыцIыхушхуэм, дызэрыдахэм дыфхутепсэлъыхьыну аракъым, – жиIащ гушыIэ хэлъу Пащты Герман, – атIэ дыдэзыхьэх Iуэхугъуэхэм, дызэлэжьым я гугъу фхуэтщIын щхьэкIэщ. Ди гъащIэр зытеухуар сурэт щIынырщ. Дыщыпсэур дуней зэхуэщIауэ зэрыщымытыр, атIэ щIэуэ къежьэм дыпэджэжыну дызэрыхэтыр, ди лэжьыгъэм хэтлъхьэ щIэщыгъуэм дыкъызыхэкIа лъэпкъым, дыкъыщыхъуа щIыналъэм я хуэмэбжьымэ щыдгъэуну дызэрыхущIэкъур къэтIуэтэну арат.
СурэтыщIхэм я гъэлъэгъуэныгъэ бжыгъэншэхэм ирихьэлIэу къыдагъэкIа сурэт зэужьхэр къызэхуэсахэм я пащхьэ иралъхьэри, нэхъ щIэупщIэ зиIэ, я цIэм епхауэ IэщIагъэлIхэм куэдрэ щапхъэу къагъэлъагъуэ сурэтхэм тепсэлъыхьащ. ИригъэкIуэкI лэжьыгъэм пэIэщIэу зэрымыпсэуфынур, абы кърит гукъыдэжым гупсысэщIэрэ гузэхэщIэ плъыфэбэрэ къызэрихуигъэщIым дихьэхауэ Пащты нэхъыщIэр шэщIауэ ирипсэлъащ. Герман и псалъэмакъыр езым и лэжьыгъэм и мызакъуэу, и гъэсэнхэм я IэдакъэщIэкIхэми я гугъу ищIкIэрэ иукъуэдиящ. ТIуми я псалъэр зыхуэкIуэр зыт – лэжьыгъэм къарит къарум псыщIэгъэлъадэ яхуэхъум лъэпкъ нэщэнэ халъхьэну, а хъэтIыр нэгъуэщIхэми иратыну зэрыхущIэкъухэрт.
Пащтыхэ я сурэт Iэпэщысэхэм дихьэххэм ирагъэлъэгъуащ «Иджырей сурэтыщI» фIэщыгъэр иIэу дуней псом щыцIэрыIуэ, гъуазджэ унэтIыныгъэ зиIэ журналыр. Абы итт Пащты Герман и Iэдакъэ къыщIэкIа, урысыбзэкIи чынтыбзэкIи (китаибзэкIи) зэгъэпэща тхыгъэри.
ЕгъэджакIуэ IэнатIэм пэрыувэн хуей щIэхъуам къахутепсэлъыхьыну Герман лъэIукIэ зыщыхуагъазэм, Пащты нэхъыжьыр пыгуфIыкIри, иригъэджэнуи егъэджэныгъэм хыхьэнуи игу зэримылъар жиIащ. Ауэ щIэх-щIэхыурэ ирагъэблагъэурэ и лэжьыгъэм теухуауэ сабийхэм яхутепсэлъыхь щыхъум, ахэр я тхьэкIумэр тегъэхуауэ къызэредаIуэм, жиIэр зэрафIэгъэщIэгъуэным гу лъитащ. «Абы иужькIэ егъэджэныгъэм сыхыхьэмэ, абы си гуащIэ хэслъхьэмэ, и щхьэпэ къэкIуэну къэслъытащ, – жиIащ Пащты Герман. – ЦIыхур цIыху щIыжщ, жаIэ. КъытщIэхъуэ щIэблэм дызыщыгъуазэмкIэ, хуэIэижь дызыхуэхъуа IэнатIэм хэлъ щэхухэмкIэ дадэгуашэмэ, дахагъэр дунейм зэрыщытхуэгъэбэгъуэнум сегупсысащ. Япэ лъэбакъуэхэр егъэджэныгъэм хэсча нэужь, сэ къызгурыIуэпащ абдеж зыгуэрхэр къызэрыщысхуэгъэпкIынур».
Пащты Герман Красноярск къалэм дэт къэрал гъуазджэ институтым илъэс щэщI хъуауэ щолажьэ, абы и профессорщ. Мыбдеж къыхэгъэщын хуейщ «Пхъэм сурэт тещIэнымкIэ (ксилографие) красноярск сурэтыщIхэм я хасэ» Пащтым къызэрызэригъэпэщари. А еджапIэм хуэдэ Урысейм иткъым, сурэт гъуазджэ Iэмэпсымэу пхъэр зезыхьэ сурэтыщI щэ ныкъуэм нэблагъи а хасэм хэтщ.
Пресс-зэIущIэм кърихьэлIахэм яфIэгъэщIэгъуэнащ Пащты Герман и сурэтхэм я гъэлъэгъуэныгъэ Урысейм гъуазджэхэмкIэ и академием и гъэлъэгъуапIэм мызэ-мытIэу зэрыщекIуэкIари. Iэмалыр куэдым яIэкъым, апхуэдэ гъэлъэгъуэныгъэхэм я зэхэублакIуэ хъури Академием и унафэщI Церетели Зурабщ.
«Сыт хуэдэ IэнатIэ сыпэрымыувэми, къызэдаIуэми, къыскIэлъыплъми яжесIэр зыщ – езыхэм я хъэтI зрагъэгъуэтыжыну, я гъуэгу яубзыхужыну, я уней дуней лъагъукIэр утыку кърахьэну, – жиIащ Герман. – Яхуэздэркъым, уеблэмэ сапэроуэ сэ зыкъызагъэщхьыну иужь щихьэкIэ. Пащты Герман и еджапIэ щыжаIэм деж цIыхум игу нэхъапэ къэкIын хуейр ди унэтIыныгъэм зэдайуэ хэлъ щхьэхуэныгъэхэракъым, атIэ дэтхэнэри дызэрызэмыщхь, дызэрызэщхьэщыкI нэщэнэхэрщ. ЦIыху къэс зэщхькъым, и гупсысэрэ и псэлъэкIэрэ иIэжщ. Сурэт щIынри псэлъэкIэ лIэужьыгъуэщ, цIыхум узэрепсалъэ Iэмалщ. Абы къыхэкIыу дэтхэнэри дуней щхьэхуэу щытын хуейщ».
Ар жиIэри, сурэтыщIым къызэхуэсахэм зы альбом яригъэлъэгъуащ, и гъэсэнхэм я сурэтхэр, хэщIапIэр, телефонхэр иту. Сыт хуэдизу яхуэткIийуэ щымытми, абыхэм яхуиIэ гу хуабэныгъэр сурэтыщI цIэрыIуэм хуэмыбзыщIу дэтхэнэми тепсэлъыхьырт.
И къуэм и гугъу щищIым, Герман жиIащ абы 1995 гъэм Германием гъуазджэ IуэхухэмкIэ и IуэхущIапIэм и стипендием папщIэ екIуэкIа зэхьэзэхуэм зэрыщытекIуам, абы и фIыгъэкIэ Алим и щIэныгъэм сурэт щIынымкIэ Галле дэт академием щыхигъэхъуэну Iэмал иIэ зэрыхъуар. Ар кърихьэлIа нэужь, Алим графикэмкIэ, скъарыщIэмкIэ, медиа-гъуазджэмкIэ Burg Giebichenstein жыхуаIэ гъуазджэ академием и аспирантурэхэр къызэриухари къыхигъэщащ.
«2003 гъэ лъандэрэ сэ нэхъ сызыIэпызышауэ сызыхэтыр видеосурэт къэгъэщIыкIэрщ, е, нэгъуэщIу жыпIэмэ, видеоинсталляциеращ, – жиIащ Алим. – Сурэт зытесщIыкIымрэ абы и ныбжьымрэ зэрызэхэхьэжым, ар гъэлъэгъуапIэм къызэрытридзэжымрэ сфIэгъэщIэгъуэнщ. Куэд лъандэрэ сызыIыгъ апхуэдэ зы гупысысэ нахуэу згъэлъэгъуэну 2005 гъэм къызэхъулIащ – фарфорым къыхэщIыкIа гуащэхэм (матрёшкэхэм) я ныбжьым цIыху нэгур зэризагъэм, къызэрытещым, къызэриплъым епха проектыр утыку къисхьат. А лэжьыгъэм къызита гукъыдэжым къищынэмыщIауэ, цIыхум къызэращтам, хьэлэмэт къазэрыщыхъуам къаруушхуэ къысхилъхьат».
Алим Германием 1995 гъэ лъандэрэ зэрыщыпсэур жиIащ, илъэс IэджэкIэ литографием зэрыхэтам, иужьрей илъэсхэм скъар къыхэгъэжыкIыным зэрыдихьэхам тепсэлъыхьащ. Апхуэдэу абы мы лъэхъэнэхэм фильм зэрытрихри къыхигъэщащ. «Фильмым и сценарийр зытхари, режиссёр къалэнхэр зыгъэзащIэри, сурэтхэр хуэзыщIри сэращ», – жиIащ Алим.
Пащты нэхъыщIэм иригушхуэу и гугъу ищIащ Корее Ипщэм щекIуэкIа сурэт зэпеуэм фарфорымрэ керамикэмкIэ и IэдакъэщIэкIхэр зэрыщигъэлъэгъуар, абдеж и лэжьыгъэхэр фIыхэм ящыщу къызэралъытар. «Зэпеуэр зэфIэкIыу къэзгъэзэжа нэужь, зэрымыщIэкIэ къэсщIауэ аращ а зэпеуэми дыжьын медалыр къызэрысхуагъэфэщар», – жиIащ Алим, а дамыгъэм абы дежкIэ мыхьэнэ зэриIэр къыхэщу.
Алим пресс-зэIущIэм хэтхэм псалъэм къыдэкIуэу ядэгуэшащ мы лъэхъэнэм метрий зи лъагагъ фарфор пкъыгъуэ зэмылIэужьыгъуэхэм вазэ къызэрыхищIыкIыр.
Пащты зэадэзэкъуэм я IэдакъэщIэкIхэм, я лэжьыгъэхэм ящыщ гуэр ахэр щалъхуа щIыналъэм къахьыным теухуауэ куэд щыщIэупщIэм, тIури пыгуфIыкIащ, «Ар щэхуу къренэ. Узэгупсысыр гупсысэу къэнэныр зы щытыкIэщи, ар нахуэ хъуныр нэгъуэщI Iуэхущ», – жиIащ Герман.
ЗэIущIэр дахэу екIуэкIащ, псалъэмакъ гъущэу щымыту, зэзэмызэ гушыIэри къыхыхьэу, уэршэр щабэм тету. Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ и министрым и къуэдзэ Карчаевэ Аминат Пащтыхэ я лэжьыгъэм, я гуащIэдэкIым Къэбэрдей-Балъкъэрыр ину зэриIэтыр икIи зэригъэгушхуэр яжриIэри, цIыхухэм къазэрепсэлъылIам папщIэ фIыщIэ яхуищIащ.
