Мы цIэр зезыхьэ бгыр Урысей Федерацэмрэ Куржымрэ я гъунапкъэр зыгъэбелджылы Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм и нэхъ лъагапIэ дыдэхэм ящыщ зыщ (и уардагъэкIэ псоми ефIэкI Iуащхьэмахуэ зэлъэгэкIыр тIэкIу нэхъ хуэищхъэрэкIэ щыIэ Гуэдзэн Шытхырщ).
Псалъэм къыдэкIуэу къыхэдгъэщынщи, Куржым и Сонэ щIыналъэм щежэх псыхэм я нэхъ ин Ингури и къыщIэдзапIэ нэхъыщхьэу къалъытэр Шхара – Щхьэрэ Iуащхьэ зэкIэлъыпытым ипщэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ и лэдэх куухэрщ. Бгы екIуэкIым ищхъэрэкIэ гъэза и джабэщIхэм зытрагъэщIащ Кавказым и мылылъэ нэхъ кIыхь дыдэу къалъытэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Безенги псыхъуэм ищхьэхэмкIэ щыIэ, километр I2-м нэблагъэ я кIыхьагъыу зэхэпцIыхьыжа уэсукхъуэ абрагъуэхэм.
ФIэщыгъэр къызытехъукIам ехьэлIауэ
БгъэдыхьэкIэ зыбжанэ щыIэщ. Япэр балъкъэрыбзэм хэт «ушхара» псалъэм, «зыуэ щымыт», «зэпкърыгуэшыкIа» мыхьэнэхэр къызэрыкIым, къытехъукIауэ къызэралъытэрщ. Апхуэдэу щIыхуагъэфащэм и зы щхьэусыгъуэщ Шхара бгы екIуэкIыр къуэладжэ уэххэмкIэ зэрызэпыгъэщхьэхукIамрэ езыри лъагапIэ зыбжанэу зэрызэкIэлъыгъэкIуамрэ (нэхъыщхьэм - метр 520I-рэ, къухьэпIэмкIэ щыIэм - 5057-рэ, къуэкIыпIэмкIэ гъэзам 4866-рэ я лъагагъщ).
ЕтIуанэ еплъыкIэр епхащ куржы-сонэбзэм хэт «чхара» псалъэу «ебгъуанэ» къызэрыкIым. КъызэрыбгурыIуэн хуейуэ зытрагъэчыныхьри «ебгъуанэ лъагапIэ» мыхьэнэр иIэущ. Ар сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, аранэ екIуэкIым ипщэ лъэныкъуэмкIэ (КуржымкIэ) ущыIэу, къухьэпIэмкIэ къыщегъэжьауэ къыщеббжэкIмэ, Шхара и нэхъ папцIапIэ дыдэр ебгъуанэщ.
ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъухэм яхэтщ щIыпIэцIэр сонэбзэм хэт «шхара» псалъэу «къуэлэн» е «кусэ» мыхьэнэхэр къызэрыкIым къытехъукIауэ къэзылъытэхэри. Къызыхахыр бгым и къырылъэ нэкIухэр зэрызэхэухуэна и пкъыгъуэхэр зэрызэхуэмыдэрщ.
Къыхэгъэщыпхъэщ, Iуащхьэм зэреджэ «Шхара» фIэщыгъэм и пэщIэдзэр адыгэбзэм хэт «щхьэ» псалъэм, и етIуанэ Iыхьэр абхъазыбзэм куэдрэ къыщагъэсэбэп «ра» суффиксым зэрытехуэм къыхэкIыу, щIыпIэцIэр «ЩхьэщылъагыкI» мыхьэнэм хуэзыгъакIуэхэри зэрыщыIэр.
Мыри дэщIыгъужыпхъэщ
Куржым и къуршхэм я нэхъ лъагапIэ дыдэу ябж Шхара бгым ипщэкIэ гъэза и джабэщIхэр хэщIапIэ яхуэхъуащ бгылъэ-къырылъэхэм нэхъ лъагэ дыдэу щитIысыкIахэм ящыщу къалъытэ Ушгули сонэ жылагъуэм хыхьэ къуажэхэу Жибиани, Чажаши, Чеибиани, Муркмели сымэ.
