Ди хэкумрэ хабзэмрэ хуэдэ щыIэкъым

Къулъкъужын къуажэм къыщыхъуа, щеджа адыгэ пщащэ щIыкIафIэ Къуэдз Аксанэ щызэзгъэцIыхуар Германиеращ. Илъэс зыбжанэ ипэкIэ абы къыщызэрагъэпэща, Адыгэ щэнхабзэм и дунейпсо фестивалым щыщ зы пшыхьыр езыгъэкIуэкIар Аксанэт. Хэкум икIахэр дыдихьэхат абы Iурылъ адыгэбзэм и къабзагъымрэ лъэпкъ Iуэхум хуэнэхъуеиншэу хамэ хэку зэрисымрэ. Ар илъэс 20-м нэблэгъауэ Германием щопсэу, щолажьэ. Унагъуэщ, пхъуитI иIэщ. Нэмыцэ къэралыгъуэм къыщаIэт сыт хуэдэ адыгэ Iуэхуми жыджэру хэтщ, щIэблэм адыгэбзэр егъэщIэным и гуащIэ хелъхьэ. Иджыблагъэ лъагъунлъагъу хэкум къэкIуэжати, упщIэ зыбжанэкIэ зыхуэдгъэзащ. 
 

- Аксанэ, илъэс 20 лъандэрэ уахэсщ нэмыцэ къэралыгъуэр псэупIэ зыхуэхъуа ди лъэпкъэгъухэм. Шэч хэмылъу, дэ япэу тфIэгъэщIэгъуэныр сыт я псэукIэ, адыгэбзэр, хабзэр хъумэнымкIэ я Iуэхур сытым тет? Нобэ адыгэбзэкIэ къопсэлъэф яхэт Германием къыщалъхуа адыгэхэм? Нэхъыжьхэр гурыIуэгъуэщ, щIалэгъуалэмрэ курыт ныбжьым итхэмрэ нэхъ ятеухуауэ узгъэпсэлъэнут. 
- Нэмыцэм ис псоми я гугъу сымыщIу, сэ сыщыпсэу Ганновер къалэр къэсщтэнщи, Сирием къикIа адыгэхэр къытхыхьэри, ди щIалэгъуалэр нэхъыбэ хъуащ. Сэ абыхэм адыгэбзэр зрагъэщIэнымкIэ садоIэпыкъу. Си лэжьыгъэм сыкъыщыдэхуэ зэманым, тхьэмахуэ махуэхэм садолажьэ. ЯщIэжрэ щIалэгъуалэм адыгэбзэ? Куэдым яIурылъкъым. Ауэ адыгагъэр зэрахьэ, я лъэпкъ хабзэм тетщ, къызытекIари къыздикIари ящIэу апхуэдэщ. Ар къызыхэкIыр адыгэбзэ зымыщIэж адэ-анэм я унагъуэм щапI сабийм бзэр Iурамылъхьэф щхьэкIэ я лъэпкъ тхыдэр зэрыжраIэрщ, зэхэщIыкI яIэу къызэрагъэтэджырщ. Нэмыцэ щIалэгъуалэм къахыбоцIыхукI адыгэхэр. Ари куэд и уасэщ. Абы къокI ар и хьэл-щэнкIэ, и дуней тетыкIэкIэ адыгэу къызэрынар, нэмыцэм яхэту къэхъу щхьэкIэ, ящыщ зэрымыхъуар. Си гугъэщ дяпэкIэ щIалэгъуалэм бзэ нэхъ яIурылъ хъуну. КIуэтэху яIэщIэхунуращ жыпIэ щхьэкIэ, дунейм къыщыхъу зыужьыныгъэм лъэпкъ мащIэхэми сэбэп къахуэхъун куэд къыхах. Дэ псори зы унэ дыщIэс хуэдэу дыщызэпыщIа зэманым дыкъызыхэкIар дгъэгъуэщэну, хамэ къэралыбзэхэр зыбжанэу щыдджкIэ, ди анэдэлъхубзэр зэдмыгъэщIэну хуитыныгъэ диIэкъым. Сэ ядэслъагъур зыщ – адыгэбзэр ямыщIэми, зрагъэщIэну зэрыхуэпабгъэрщ. 
- Германием щыпсэу адыгэхэм я дежкIэ гум жьы дезыгъэху гуэру факъыщыхъу хъунщ хэкум икIа адыгэхэр. Уэ укъызощтэри, уи къару елъытауэ сыт яхэплъхьэфрэ абыхэм я адыгагъэр яфIэмыкIуэдынымкIэ? Уэ уи пщащэхэм адыгэбзэ ящIэрэ, къагурыIуэрэ? 
- Сэ сIурылъ адыгэбзэм, дауи, ехъуапсэу, езыхэми апхуэдэу зрагъэщIэну хущIэкъуу апхуэдэщ. Iуэху гуэр къызэдгъэпэщмэ, сэращ езыгъэкIуэкIыр. АдыгэбзэкIэ зыгуэр ятхын хуей хъуамэ, сэращ зызыхуагъазэр. Ди жагъуэ зэрыхъущи, Хасэм щедгъэкIуэкI зэIущIэхэмрэ дерсхэмрэ мащIэщ бзэр шэрыуэу зэбгъэщIэнымкIэ, утхэфу, уеджэфу зебгъэсэнымкIэ. ЩIалэгъуалэр йоджэ, нэхъыжьыIуэхэми я унагъуэр зэрагъэпсэун къалэжьын хуейщи, зэман куэд яIэкъым. Тхьэмахуэ махуэращ ахэр щыщхьэхуитри, зэрыхъукIэ, дызэхуозэ, дерсхэр идогъэкIуэкI. 
Си хъыджэбзхэм фIыуэ ящIэ - нэхъыжьыр илъэс 24-рэ мэхъури, адыгэбзэр фIы дыдэу егъэшэрыуэ, нэхъыщIэми ар и щапхъэщи, мэпсалъэ. Германием щыпсэу щхьэкIэ, европей модэм зыкъыкIэрамыгъэхуну хэт щхьэкIэ, зэрыадыгэр ягъэгъуащэркъым. Ар я напщIэ телъщ. Уеблэмэ, нэхъыщIэм нэмыцэ хьэл гуэр дилъэгъуамэ, нэхъыжьым зэрегъэзэхуэж: «Дэ адыгэхэм ар ди хабзэкъым, дэ мыхуэдэущ дызэрыщытыр», - жиIэурэ еущий. 
- КъэралитIым щекIуэкI псэукIэм и пIалъэр бощIэ. СыткIэ зэщхь? СыткIэ зыщхьэщыкIрэ? Дэнэ ущыпсэуну нэхъ тынш? 
- Къэралым и псэукIэр къапщтэмэ, нэмыцэ хэгъэгум щекIуэкI псэукIэр зэрызэгъэпэщамрэ абы хабзэр зэрыщызэтеубламрэ псоми ящIэ. Абы и лъэныкъуэкIэ Германием ущыпсэуну нэхъ тыншщ, къэблэжьым укъуэлIыкIынукъым, мыбдеж къыщахь улахуэм еплъытмэ. 
 Адыгэхэм ебгъапщэмэ, хуабжьу нэхъ тыншу мэпсэу нэмыцэхэр. Хабзэ яхэлъщ абыхэми, ауэ ирагъэлейркъым. ХьэщIапIэ кIуэнумэ, вино птулъкIэ къащтэнуращ, здэкIуахэм ерыскъым къикъутэ Iэнэ къагъэувынукъым, уэршэрыху зэдзэкъэну тIэкIу фIэкIа. Сэ ар сигу ирохь. Адыгэхэм куэд зэхуащIэ, зэIэпахымкIи, зыхуащIэри ирагъэлейуэ къысщохъу. Ауэ, пэжщ, ди хабзэм хуэдэ, ди хэкум хуэдэ нэгъуэщI щIыпIэ щыбгъуэтынукъым. Псэкупсэ къулеягъыу дбгъэдэлъым хуэдэ нэмыцэхэм яIэкъым. Дэ ди сабийхэм гулъытэрэ IэфIагъыу ягъуэтымрэ зи ныбжь хэкIуэта адэ-анэм хуащIыж пщIэмрэ уасэншэщ. Ахэр дахэу зэкIэлъыкIуэу, зэрылъагъуу, щIэблэр дадэ-нанэм я куэщI ирапIыкIыу зэрызэхэсыр фIыгъуэшхуэщ. Сэ срогушхуэ адыгэ лъэпкъым сыкъызэрыхэкIам. Дэнэ сыщыпсэуми сыхуейщ адыгагъэ зезыхьэ цIыхухэм сыкъаухъуреихьыну. 
 

Епсэлъар НэщIэпыджэ Замирэщ.
Поделиться: