Адыгэхэм ижь-ижьыж лъандэрэ къадекIуэкI а псалъэжьым щыхьэт техъуэ Iуэхугъуэщ Малкэ къуажэм дэт, Хэку зауэшхуэм хахуагъэ щызезыхьа Уэщхъун Шэбанрэ Лаурсэнрэ я фэеплъымрэ абыхэм къызэранэкIа цIыхугъэ лъагэмрэ.
Фигу къэдгъэкIыжынщи, 1945 гъэм щIышылэм и 27-м совет зауэлIхэм хуит къащIыжауэ щытащ Освенцим концлагерь нэхъ ин дыдэр, ар Польшэрат здэщыIэр. Абы щыгъуэ цIыхухэр щагъэкIуэд лагерхэр зэрыщыIэм дуней псор игъэзджызджат. Журт къудейуэ цIыху мелуани 6 икIуэдащ абы, адрей лъэпкъхэм я гугъу умыщIыххи. 2005 гъэм ООН-м и Генеральнэ ассамблеем игъэувауэ щытащ щIышылэм и 27-р Холокостым хэкIуэдахэм я фэеплъ махуэу хэхыныр.
А журт лъапсэрыхым щIыналъэшхуэ къызэщIеубыдэ. ЯгъэкIуэдыр Европэм хиубыдэ къэралхэм исхэм я закъуэтэкъым, атIэ Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм нэмыцэхэм яубыдауэ щыта щIыналъэхэм исхэми ялъэIэсащ. Бжьыхьэм фашистхэр Къэбэрдей-Балъкъэрым къэсауэ щытащ. Лъыгъажэ зауэм пIалъэкIэ зэтриубыдат бийхэр, ауэ, дауэ мыхъуми, ди щIыпIэри къащтащ икIи коммунистхэри, комсомолхэри, партизанхэри, журтхэри зэтраукIэу хуежьащ.
Зауэ илъэсхэм Малкэ щыщ Уэщхъунхэм я унагъуэм къинар лIыжь-фызыжьхэрат, я къуэ Лаурсэн зэуапIэм Iухьат. Абы и лъапсэм ит унэ цIыкIум журт унагъуэ, сабиитху япIу щыпсэурт. Ахэр зы унагъуэшхуэ хуэдэу зэхэст, уеблэмэ Мигиров Амин адыгэбзэкIэ псалъэрт. Зэгуэрым полицэм къыдишат абы я пщIантIэм фашистхэм ящыщ, Мигировхэ иригъэубыдыну. АрщхьэкIэ, Шэбан къэуври, Амин и анэ къилъхуа и къуэшу жиIащ. Абы и щхьэ хилъхьэнкIэ хъуну шынагъуэт, журхэр зыгъэпщкIухэр яукIырт а лъэхъэнэм, Шэбан и псэм къыхуидакъым, апхуэдизу гъунэгъу хуэхъуа унагъуэр зэтрыригъэукIэну.
I943 гъэм и щIышылэм советыдзэм кърагъэутIыпщащ ди лъахэр, арыншамэ, а унагъуитIми я щхьэ кърикIуэнур хэт ищIэнт. Иджы Малкэ дэтщ ди щхьэхуитыныгъэм папщIэ зи псэр зытахэр зыщIэлъ «къуэшыкхъэ» нэхъ ин дыдэр.
Лаурсэн псэууэ къикIыжащ зауэм. Уеблэмэ абы къыхуагъэфэщащ Невский Александр, Вагъуэ Плъыжь орденхэр, Хэку зауэшхуэм и 1-нэ, 2-нэ нэгъыщэ зиIэ орденхэр, медаль зэмылIэужьыгъуэхэр.
Уэщхъун Шэбанрэ Лаурсэнрэ я фэеплъу Малкэ дэтым мис апхуэдэ тхыдэ мыхьэнэ иIэщ. Къапщтэмэ, зауэ зэманым малкэдэс 623-рэ зауэм дэкIащ, абы щыщу 330-р хэкIуэдащ, 293-м къагъэзэжащ. Мис а къэзыгъэзэжахэм ящыщщ Лаурсэни. Ар къэкIуэжа нэужь, къуажэр зыхуей хуэгъэзэжыным и гуащIэ хилъхьэу псэуащ.
ЦIыхубэм зэи ящыгъупщэнукъым цIыху гъащIэр щамылъытэ зэманым Уэщхъун Шэбан къылъыкъуэкIа цIыхугъэмрэ хахуагъэмрэ. Абы и фэеплъым нобэми щIыхь хуащI, и лIыгъэм ирогушхуэ.
