Розэ Нэху и псэр

Истамбыл хиубыдэ Бейогълу куейм Голландие сэрейкIэ еджэу зы уардэунэ дэтщ. 1700 гъэхэм и пэщIэдзэм абы къыщыхъуа зы лъагъуныгъэ хъыбарщ фхуэсIуэтэжынур. ГурыщIэр яку къыдэхъуауэ щытащ адыгэ пщащэмрэ Голландием и лIыкIуэмрэ (посолымрэ).

Сэрейм пхъэнкIакIуэ-лъэсакIуэу щылажьэрт адыгэ пщащэ тхьэIухуд. Зэрыадыгэр (зэрышэрджэсыр) мыхъумэ, зыщыщри и цIэ дыдэри зыми имыщIэми, и гуапагъэмрэ дахагъэмрэ ещхьыжт Розэ Нэху къызэрыфIащар. Ар апхуэдизкIэ Iэдэбт, губзыгъэт, жанти, пхъэнкIэн-лъэсэн къалэныр фIыуэ игъэзащIэ пэтми, зы Iуэхушхуэ гуэрым къыхуигъэщIауэ къыпщыхъурт. Къалэным пэрымыту плъэгъуамэ, пащтыхь гуащэу фIэкIа къыпхуэщIэнутэкъым. Пщащэм гу къылъитащ Голландием и лIыкIуэ щIалэ фызкъэмышэ зэкIужым. А тIум я кум къыдэхъуащ лъагъуныгъэ къабзэ. ЗэгуэкIуахэм я хьэлрэ теплъэкIэ зэхуэфащэми, пщащэр «пхъэнкIакIуэ- лъэсакIуэт», щауэр зи цIэ ираIуэ зэпыт Корнелис Калкоент (Cornelis Calcoen).

ЗэпсэгъуитIым я насып къихьакъым зэрышэну, я гугъэ IэфIхэр зэпащIэну. Корнелис Калкоен Тыркум зэрыщыIэну пIалъэр иухри ираджэжащ. И щауэм зэрыхуэмызэжынур зи псэм хьэлъэу тегъуэлъхьа Розэ Нэху а гупсысэм сымаджэ ирихъури, тхьэмахуэ нэхъ дэмыкIыу лъагъуныгъэ узым илIыкIащ. И псэм и щIасэр зыфIэкIуэда Калкоени, мылъкукIэ къызыхуэтыншэ щхьэкIэ, гъащIэм гурыфIыгъуэ гуэри химыгъуэтэжу куэдрэ псэуащ. Зыкъомрэ къишакъым щхьэгъуси. ИкIэм-икIэжым Истамбыл аргуэру игъэзэжри, Розэ Нэху теплъэкIэ иригъэщхьу зы къэшэн къигъуэтри, зэрыша нэужь Текирдагъ къалэм дэтIысхьэжащ. Ауэ IэфIыгъэ яку дэмылъу, уеблэмэ бзылъхугъэм Розэ КIыфI фIищауэ щыпсэуащ абы гъащIэр яухыху.

Мы хъыбарыр лIэщIыгъуэ зыбжанэ хъуауэ Голландие сэрейм щыIэщ. Розэ Нэхуи абы и псэр щызекIуэу жаIэ. ЩызекIуэ къудеи мыхъуу, консулхэм я гуащэхэм я псэр шейтIанхэм, алмэстыхэм, бзаджэнаджэхэм щихъумэуи ягъэхъыбар. Голландием и лIыкIуэу Истамбыл щыIахэм я гуащэхэм жаIэ Розэ Нэху и псэр абы зэрыщыIэр зыхащIауэ, дэтхэнэми ар зыгуэркIэ сэбэп къыхуэхъуауэ. Абыхэм ящыщ зым жиIэжат зэгуэрым ар пкIэлъейм къехуэх пэтрэ, зы нэрымылъагъу гуэр къапхъуэу къригъэлауэ. Голландием и лIыкIуэу Истамбыл ягъэкIуауэ щыта Жан Жисен (Jan Giesen) и щхьэгъусэ гуащэ Кори Жисен (Corrie Giesen) жиIащ Розэ Нэху и псэр иджыри сэрейм зэрыщIэтыр зыхезыгъащIэ гуэрхэм гу зэрылъитар: бжэ-щхьэгъубжэхэр езыр-езыру щыIукI-щызэхуищIыж, блыным фIэлъ сурэтхэм я теплъэм зыщихъуэж щыIэу жиIэрт. Гуащэм жиIэрт Розэ Нэху и псэм зэраныгъэ къызэримышэм къыхэкIкIэ а къэхъукъащIэ щэхухэм зыкIи къамыгъэщтауэ.

А лъагъуныгъэ къабзэм трагъэIукIа нэгъуэщI хъыбархэри щыIэщ. Ягъэхъыбар Карнелис Калкоен и псэр зэзэмызэ сэрейм къакIуэу, Розэ Нэху и псэм ар пырхъуэм щыIущIэрэ, абдеж макъ гуэрхэр къыщыIуу. Ауэ гъунэгъу зэхуэмыхъуфурэ, аргуэру я псэхэр лIэжу.

Истамбыл дэт Голландие сэрейр, илъэс 400 дэкIауэ, иджы лирэ мелуанитхум нэблагъэ трагъэкIуадэри къагъэщIэрэщIэжащ. Розэ Нэху и фэеплъ абы дащIыхьащ. Сыным бзищкIэ: голландыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, тыркубзэкIэ мыпхуэдэу тетхащ: «18-нэ лIэщIыгъуэм и пэм къыщыщIэдзауэ хъыбар къокIуэкI Розэ Нэху и псэр зэзэмызэ Голландие сэрейм щызекIуэу. Розэ Нэху 1727 - 1744 гъэхэм Голландием и лIыкIуэу Истамбыл къулыкъу щызыщIа Корнелис Калкоен и къэшэн дахэу щытащ. Розэ Нэху гурыфIыгъуэншэу дунейм ехыжащ. Голландие сэрейм абы и псэр гъуэбжэгъуэщу куэдым щалъагъу. Мы сыныр Розэ Нэху и фэеплъщ».

Кёпрюлю Туна и «Истамбыл дэт сэрей нэпцIхэр» тхылъым щыщ Iыхьэ тыркубзэкIэ зэзыдзэкIар Атчекен Н.- Алишщ. Cherkessia интернет сайтым къралъхьар адыгэбзэкIэ зытхыжар Хъуажь Фахърийщ.
Поделиться: