ЩIыкъатиблкIэ уехмэ…

ГъэщIэгъуэнщ

Дэнэ зыдэщыIар мыщэ и къуэ Батыр?

ЦIыхум хьэршыр къегъэIурыщIэ. Уеблэмэ дэ дыщыгъуазэщ ди гъунэгъу планетэхэм я теплъэм, я зыхэлъыкIэм, н.къ., ауэ иджыри къэс хэтщIыкIыркъым дызыщыпсэу ЩIым и кIуэцIым щыIэм: нобэр къыздэсым ар километр 12-рэ метр 262-рэ нэхърэ нэхъ куууэ яугъуэныфакъым (Кольскэ хытIыгу ныкъуэ.). Ауэ абыи щIэ куэд еджагъэшхуэхэм къаригъэщIащ, щIы щхьэфэм и ухуэкIэм зэреплъыр ирагъэгъэхъуэжу.

Илъэси 100-м зы мащIэкIэ щIигъу ипэкIэ къэунэхуащ ЩIым и кур гъущI ткIуаткIуэ защIэу къэзылъытэ теориер. Абы щыгъуэми, илъэс мин Iэджэ хъуауэ къогъуэгурыкIуэ ди планетэм и кIуэцIыр нэщIу зыбж Iуэху еплъыкIэр. Диным ( жэнэтымрэ жыхъэнэмэмрэ) я гугъу тщIынкъыми, ЩIым и кIуэцIыр нэщIу япэу жиIащ астроном гъуэзэджэ, езым и цIэр зезыхьэ кометэр къызырIузыха Галлей Эдмунд. ИужькIэ ардыдэм щыхьэт техъуащ епщыкIуиянэ лIэщIыгъуэм псэуа еджагъэшхуэ, иджырей математикэм и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщ Эйлер Леонард. ЩIэныгъэлIым къилъытэрт ЩIым и щхьэфэмрэ и кумрэ я зэхуакум зы нэщI гуэррэ абы ухуэзышэ ихьэпIэрэ полюситI щыIэу. Ар ягу къэкIыжащ американ адмиралым I926 гъэмрэ I929 гъэмрэ апхуэдэ гъуанэшхуэхэр япэ щIыкIэ Арктикэм, иужькIэ Антарктидэм зэрыщилъэгъуам теухуауэ итхыжахэр къыщыдэкIам. Мыбдеж къыщыдгъэлъэгъуэнщи, а адмиралыр зауэ нэужьым щIы щIагъым щIэт нэмыцэ къалэр зэхикъутэну ягъэкIуа американ кхъухьхэм я унэфэщIу щытар. Абы щыгъуэм пщэрылъ щащIар ямыгъэзэщIауэ ягъэзэжын хуей хъуащ, яхузэхамыгъэкIа къарухэм уафэхъуэпскIхэр къытрагъэлъалъэу щIадзэри. ИужькIэ ардыдэр къащыщIащ совет кхъухьхэми.

Эйлер, уеблэмэ къилъытэрт ЩIым и кIуэцIым дыгъэ иту икIи абы егъэщIылIауэ цIыхухэр щыпсэууэ. Апхуэдэ Iуэху еплъыкIэ иIэт США-м и хьэрш программэм и лъабжьэр зыгъэтIылъа Браун Вернери.

 Географхэм гу лъатащ кIуэпэтми, ди планетэм и инагъым зэрыхэхъуэм. Псалъэм и хьэтыркIэ, илъэсищэ къэс Европэмрэ Америкэмрэ сантиметритIкIэ зэпэжыжьэ мэхъу, континентхэр зэбгъурыбгъэувэмэ, зэгуэр ахэр зы материкыу зэрыщытар нэрылъагъущ. Зы зэман къару мыгурыIуэгъуэм ахэр зэкIэщIичащ, иджы лIэщIыгъуэ къэс нэхъри зэкIэщIокI. Сыт щхъэкIэ? Сыт ЩIым и инагъым хэзыгъахъуэр? Дэнэ къыздикIар ар нэхъ ин зыщIыр? А упщIэхэм жэуап пхуетынукъым ЩIым и кур иджырей щIэныгъэм зэрыжиIэм хуэдэу гъущI ткIуаткIуэу къэплъытэмэ. Ику ит вулканым ди планетэм и щIыIум къыдредзей гъуэзу, ткIуатIкIуэ плъауэ, яжьэу тонн мин щих хуэдиз. Зэманыр макIуэ, ауэ абыхэм я бжыгъэм кIэрыхуркъым. Зэ мыхъуми зэ иухын хуейтэкъэ ахэр къибыргъукIын? Иухыркъым. Апхуэдэу щыщыткIэ, ЩIым и щхьэфэмрэ и кIуэцIымрэ я зэхуакум зы нэщI гуэр иIэщ ахэр зэлъимыгъэIэсу, хуагъэфащэ языныкъуэ еджагъэшхуэхэм. Ахэр щымыуэмэ, сыт ищхьэкIэ зи гугъу тщIа гъуанэшхуэхэр хьэрщым щылажьэхэм щIамылъагъур ? ЯбзыщIми , зэгуэр ар нахуэ къэхъун хуейт. Ар пэжщ: 1968 гъэм американ метеорологие спутникым Ищхъэрэ полюсым сурэт щытрихащ апхуэдэ гъуанэ абрагъуэм. 2017 гъэм абы ещхь сурэт къралъхьащ Интернетым. Зэрытлъагъущи, иджырей щIэныгъэлIхэр зэгупсысын хуейр мащIэкъым.

Абы щыгъуэми лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм я IуэрыIуатэхэр щыIакIэщ адрей дунейм. Псалъэм и хьэтыркIэ, «Мыщэ и къуэ Батыр» адыгэ тэурыхъым и лIыхъужьым абы лIыгъэ щызэрихьащ икIи къигъэзэжыфащ…

Пэжу, еджагъэшхуэхэм жаIэ ЩIым и кIуэцIым щыпсэухэм планетэм и щхьэфэм тес цIыхухэм зыкъыпащIэн яфIэмыфIу: абыхэм зыхагъэхьэнухэр хэплъыхьауэ къыхах, здашэр апхуэдизкIэ дуней дахэщи, зэрытлъагъущи, «ЩIыкъатиблкIэ укIуэ» гъыбзэр апхуэдизу мышынагъуэу къыщIэкIынкIэ хъунущ…