Адыгейм и ипщэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ къуэладжэхэм, бгыхэм, псыхъуэхэм зыщытплъыхьыну тфIэфIщ ди гуп цIыкIум. Ар къызыхэкIыр, япэрауэ, Кавказым и къухьэпIэ лъэныкъуэр зэрыдахащэрщ. ЕтIуанэрауэ, а щIыпIэр ди адыгэм и хэкужьу зэрыщытырщ.
Адыгэ лъагъуэжьхэмкIэ дызекIуэным щхьэусыгъуэ хуэхъуам мащIэу сытепсэлъыхьынут.
Куэд щIауэ си нэ къыхуикIырт адыгэ лъахэм зыщысплъыхьыну. Псом хуэмыдэу, хы ФIыцIэ Iуфэм ухуэзышэ, Кавказ шытхышхуэм щхьэпрыкI лъагъуэхэм срикIуэну. Сыщыгъуазэт бгыхэм я адрей лъэныкъуэмкIэ шапсыгъ жылагъуэхэр къызэрыщысми. Ауэ къыщыщIэздзэнур сщIэртэкъым, «Iуэху мыублэ блэ хэсщ», – жыхуаIэм хуэдэт.
«Ухуэмеймэ, унэмыкIуэ, сэ сожьэ!» – жесIащ си щхьэгъусэм, Мейкъуапэ хьэщIапIэ дыщыIэу. «УздэкIуэм сынокIуэ!» – щыжиIэм, етIуанэ махуэм и пщэдджыжьыпэм автовокзалым дытехьащ, Гъуазэрыплъ кIуэ автобусым дитIысхьэну.
А къуажэ цIыкIур Щхьэгуащэ (Белая) псы Iуфэм Iусщ. Ар ди республикэм и Терскол хуэдэу, Адыгейм а и псыхъуэм и иужьрей жылэщ. АдэкIэ зыри къыщыскъым, бгым ущхьэдэхыху. Гъуазэрыплъ урысыбзэкIэ зэратхыр «Гузерипль» – жиIэущ. Щхьэгуащэ псым километр 265-рэ и кIыхьагъщ. Ар Фыщт, Уэщтенэ бгыхэм къыщожьэри, Псыжь хохуэж. Гъуазэрыплърэ Мейкъуапэрэ я зэхуаку киломер 85-рэ дэлъщ.
Вокзал дызытехьам тес цIыхухэм мащIэу сахэупщIыхьу щIэздзащ, «сыт хуэдэ Гъуазэрыплъ къуажэр?» – жысIэу. «Абы турист фIэкIа щыплъагъунукъым», – жэуап къызитыжащ зи ныбжь хэкIуэта урыс бзылъхугъэм. Езыри а лъэныкъуэмкIэ кIуэжырт, ауэ куэдкIэ нэхъ ищхъэрэIуэкIэт къыщыувыIэнур.
Автобус дыкъызэрежьам цIыхур зэригуауэ ист. ЖыпIэнуракъэ, ари къысфIэIуэхутэкъым, Мейкъуапэ дыдэмыкI щIыкIэ мэзылъэ бгыхэр къыщыслъэгъуам, си гур къилъэтыным хуэдэу, зы гурыфIыгъуэ гуэрым сызэщIищтати. АдэкIэ кIуэ пэтми нэхъ дахэ хъу зэпытт.
УздэкIуэм зэщхьэгъуситIыр узэпсэлъэнтэкъэ? Дигухэри нэхъ къызэрыгъуэтыж хъуащ. АдыгэбзэкIэ дызэрыпсалъэр арагъэнт, сытми зы щIалэ гуэр къызэрытхуэгуфIэм гу лъыстэри, дэуэршэрын щIэздзащ. Ар бжьэдыгъу адыгэт, Гъуазэрыплъ лэжьапIэ дэкIуеижт. Абы нэмыщI зы урыс лIы гуэри псэлъэгъу къытхуэхъуащ. А тIум жаIам тепщIыхьмэ, адыгэхэм щIадзат ипщэ къуажэхэм дэтIысхьэжу.
Автобусыр здэкIуэм нэсри, псори дыкъикIащ. Адыгэ щIалэм и чэнджэщкIэ, къэтщтащ махуитIкIэ тIыгъыну зы унэ цIыкIу. Хьэпшыпхэр дгъэтIылъу хэщIапIэ тхуэхъуам дыкъыщыщIэкIам, псэгъэтыншыгъуэ гуэр зыхэсщIэу зысплъыхьащ. ПщIантIэм дэ тIум фIэкIа зыри дэттэкъым. Жызумей лъабжьэм пхъэ Iэнэ плIимэр щIэтт. ЩхьэлъащIэр итхьэкъуауэ зыгуэрым зэреплъым гу щылъыстэм: «Сыт ар?» – жысIэри сеупщIащ. И Iэр здэшиямкIэ зезгъэзэкIмэ, мэзылъэ джабэ нэкIур дыгъэпсым кусэ-кусэу, гъэщIэгъуэну ириIат.
КIыфI хъуным иджыри сыхьэтитI хуэдэ иIэти, ар къэдгъэсэбэпыну мурад тщIащ. ДыкъыдокIри, Гъуазэрыплъ жылэ цIыкIум и зы уэрам закъуэмкIэ дыдогъэзей. Пхъэм къыхэщIыкIа унэхэр адрейхэм зэребэкIыр дгъэщIагъуэурэ, куэд дымыкIуу къуажапщэм дынэсащ. Псым зыщигъазэ щIыпIэм деж гъуэгур щиухащ. ИжьымкIэ «Энэктур» турист IуэхущIапIэм и унэшхуэр, къатитIу зэтету, къыщытт.
ТIуащIэм и дахагъэм узыIэпешэ. Уэздыгъей жыг уардэхэм я зэхуаку ущыдэплъкIэ, псышхуэ ежэхыр зэрыкъабзэм гу лъыботэ. Къуэм и лъэныкъуитIри мэзылъэ задэщ. Дыгъэ къухьэжым и бзийхэр дахэкIейуэ тоджэгухь мывэ дзакIэхэм щхьэпрыж псы Iэрамэшхуэхэм.
Къуажэ цIыкIум дыкъыдэмыхьэжу, ныджэм дыдэту дыкъекIуэтэхыжащ, псым и теплъэм зэрызихъуэжыр гъэщIэгъуэн тщыхъуауэ. Пшапэр зэхэуат унэм дыщекIуэлIэжам.
Мы жылэм «Гъуазэрыплъ» щIыфIащам теухуауэ еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ. Псалъэм папщIэ, апхуэдэу еджэу щытауэ хуагъэфащэ Урыс-Кавказ зауэм и пэ къихуэу абазэхэхэмрэ убыххэмрэ зэпызыщIэу щыта лъагъуэ щэхум. А гъуэгум, иджырей Дыгъэмыс деж (хы ФIыцIэм и Iуфэм) къыщыщIидзэрти, бгым укъыщхьэдишырт икIи иджырей Гъуазэрыплъ къуажэр здэщыс щIыпIэм укъришэрт.
«Щхьэгуащэ» псалъэр зэрызэхэлъым хуэгъэзауэ Iуэху еплъыкIэу щыIэхэм нэхъ трагъакIуэр «щыхьхэм я гуащэ» мыхьэнэр къызэрыкIырщ. Абы щыхьэт тохъуэ Адыгей Республикэм щыпсэу, щIыпIэцIэхэр джыным куэд щIауэ яужь ит щIэныгъэлI Мэрэтыкъуэ Къасым. ЗэрыжаIэмкIэ, Щхьэгуащэ псыхъуэм и Iэшэлъашэ мэз абрагъуэхэм щыхьхэр куэду щIэсу щытащ.
… Нэху дыкъекIащ. Гъэмахуэм и хуабэгъуэу щыт пэтми, пщэдджыжьыр щIыIэтыIэ щIагъуэт. А махуэм Мейкъуапэ лъэныкъуэмкIэ лъэсу едгъэзыхыу, ХъымыщкIей къуажэмкIэ дунэтIыну ди мурадт.
Щхьэгуащэ псыр апхуэдизкIэ жэбзати, метритI-щыкIэ и лъабжьэм щIэлъ къыр дзакIэхэр плъагъурт. Ар псым и кууупIэхэм дежт. Жьым пигъэсысыхь жыг тхьэмпэ зэхуакухэм къыдэпщIыпщIыкI псыежэхым уи нэр теплъызэрт. Зэми псы Iуфэм дыкъыIукIуэтырти, Мейкъуапэрэ Гъуазэрыплърэ зэпызыщIэ асфальт гъуэгу дахэм дрикIуэрт. ГъэщIэгъуэнт: жьыуэ къыдэкIуеяуэ гъуэгур ягъэкъабзэрт абы хуэгъэзауэ щыIэ IуэхущIапIэм и лэжьакIуэхэм.
Зы щIыпIэ дахащэ гуэрым дынэсащ. Абдежым псышхуитI щызэхолъадэ – КIыщейрэ Щхьэгуащэрэ. Дызэрех гъуэгур Щхьэгуащэ и сэмэгурабгъумкIэ щыIэт. Мэзылъэ тIуащIэ дахэм къыдэж КIыщеипсыр ижьымкIэт къыщылъагъуэр.
Мыбдежым мы пситIыр щызэхохуэж щыжыпIэм нэмысыпэу, Щхьэгуащэ и кум мывэ джеишхуэ хэлъщ. Апхуэдизу псыр абы «къегъэгубжьри», щыжьэхэуэкIэ Iэуэлъауэшхуэ ирегъэщI. Щыпэмылъэщым, уэру икIи шынагъуэу ибгъухэмкIэ йошкIурэх, лэдэх куухэр иригъэщIу мывэ зэхуакухэмкIэ дож. ЗэрыжаIэмкIэ, цIыху езэшар мы щIыпIэм деж тIэкIурэ щытмэ, къаруущIэ къыхохьэж.
Арати, гъуэгум адэкIэ пытщащ. Иджыри километр зыбжанэкIэ дехри, ХъымыщкIей къуажэм дынэсащ. Километр I2-м щIигъу къэткIуат, мащIэуи дезэшат. Тыкуэн къыщытлъагъум дыIухьащ. Дунейр хуабэти, абы щылажьэ пщащэ цIыкIур пщIантIэм дэт жьауапIэ дахэм и лъабжьэм щIэст.
Зыщыхуэдгъазэм, къэтэджри ди япэ иуващ. АдыгэбзэкIэ дызэпсалъэурэ, пщащэм иужь диту тыкуэным дыщIыхьэри, дызыхуейр урысыбзэкIэ жетIащ, езым къэбэрдей жыIэкIэмкIэ жэуап къыдитыжащ. Пщащэм фIэнэхъыфI ерыскъыр дигъэлъагъури, ар къэтщэхуащ. Абы и адыгэбзэм дигъэгуфIат. Урыс хъужа жылэм ди лъэпкъэгъу щIалэгъуалэ зэрыдэсыр гуапэтэкъэ? Пщащэм къытхуиIуэтащ Хуэдз къэбэрдей адыгэ къуажэм къикIыу ХъымыщкIей къэIэпхъуэжа зэлIзэфызым зэрабыныр.
Ди япэрей зекIуэм щытлъэгъуахэм датхьэкъуауэ, пщыхьэщхьэхуэкIуэу гъуэгу дыкъыщытехьэжым, зы цIыхуфI гуэрым и машинэмкIэ Гъуазэрыплъ дынигъэсыжащ. КъыкIэлъыкIуэ пщэдджыжьым Мейкъуапэ дехыжащ.
Дэ шэч къытетхьэртэкъым мы щIыпIэм къызэрытедгъэзэнум.
