КъБР-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэмрэ «КБР-Медиа» Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал кIэзонэ IуэхущIапIэмрэ Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр я дэIэпыкъуэгъуу ирагъэкIуэкIащ терроризмэмрэ экстремизмэмрэ зэрыпэщIэт хъыбарегъащIэ Iэмалхэм, щIалэгъуалэр мыхъумыщIагъэм димыхьэхынымкIэ СМИ-м я къалэнхэм щытепсэлъыхьа зэIущIэ.
Къэбэрдей-Балъкъэрым экстремизмэмрэ щIалэгъуалэ политикэмрэ пыщIа лэжьыгъэхэр щIыпIэхэм щызэгъэуIуным-кIэ и министр Къуэшырокъуэ Залым хъыбарегъащIэ IэнатIэм пэрытхэм чэнджэщхэр яритащ зытепсэлъыхь Iуэхугъуэхэм теухуауэ.
- Фэ фи щIэджыкIуэхэр фоцIыху, къывгуроIуэ ахэр нэхъ дихьэхыу зэджэри. Фи гупсысэрэ зэфIэкIрэ къэвгъэсэбэпын хуейщ фызытетхыхь Iуэхугъуэм теухуауэ пэжымрэ захуэмрэ абыхэм я деж нэфхьэсын папщIэ. Псом хуэмыдэу ди нэIэ щIэдгъэтыпхъэщ иджыпсту Украинэм щекIуэкI Iуэхугъуэхэр. Куэд щIакъым щIалэгъуалэ форумым хэту абы теухуа щIэупщIи зэредгъэкIуэкIрэ. ЕджапIэ нэхъыщхьэ къаухауэ, ехъулIэныгъэхэр яIэу, зэфIэкIхэр къагъэлъагъуэу абы хэта щIалэгъуалэми къахэкIащ ди къэралым Украинэм щригъэкIуэкI Iуэхугъуэхэр дэзымыIыгъи. Абы къокI ди зауэлIхэр абы щIыхэтыр, абыхэм дыкъызэрахъумэр, Iуэхум и мыхьэнэр къызыгурымыIуэ зэрыщыIэр. Мы IуэхумкIэ сэбэп фыхъун хуейщ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я лэжьакIуэхэр. Украинэм щекIуэкIхэр фи тхыгъэхэм щызэпкърыфх, абы теухуауэ интернет напэкIуэцIхэм къралъхьэ хъыбар нэпцIхэр IупщI зэрыфщIыным иужь фит. Фи лэжьыгъэм щывгъэлъэгъуэнур пэжырщ, дауи, а пэжыр щапхъэкIэ, дэфтэрхэмкIэ, бжыгъэхэмкIэ щIэгъэбыдэжауэ.
Дэ жэуап дохь ди цIыхухэм ятеухуауэ, псом хуэмыдэу щIалэгъуалэм я гупсысэкIэр мыутхъуэным дыхуэсакъын хуейщ. Псалъэм и къарур къэвгъэсэбэп. ЦIыхухэр щIэпхъаджагъэм къыхуезыджэ, ди щIалэгъуалэр зыгъэжакъуэну иужь итхэм я бжыгъэм хохъуэ икIи абыхэм Iэмал куэд къагъэсэбэп я Iуэхур дагъэкIын папщIэ. Ди гупсысэр, Iуэхур зэдгъэуIуу дапэщIэтын хуейщ абыхэм.
- ЩэнхабзэмкIэ министерствэмрэ «КБР-Медиа»-мрэ я нэIэ щIэтщ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэр: телевиденэр, радиор, республикэм къыщыдэкI газетхэм-рэ журналхэмрэ, абыхэм интернетым щаIэ напэкIуэцIхэр. Иджыпсту мэлажьэ медиа-план жыхуэтIэхэр. Ахэр тещIыхьащ экстремизмэмрэ терроризмэм-рэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я IэмалхэмкIэ пэщIэтыным. Псалъэм папщIэ, СМИ-р экстремизмэмрэ терроризмэмрэ зэрыпэщIэтыпхъэ Iэмалхэм теухуауэ Псыхуабэ къэрал университетым я щIэныгъэм щыхагъэхъуащ ди журналист 15-м.
ЩIэпхъаджагъэм узэрыпэщIэтыным теухуа лэжьыгъэ нэхъыфIхэр къыщыхэтх зэпеуэ илъэс къэс идогъэкIуэкI. Мы гъэм апхуэдэхэм папщIэ къытIэрыхьэ мылъкум хэхъуащ. ЩэнхабзэмкIэ, Лъэпкъ Iуэхухэмрэ жылагъуэ проектхэмкIэ, Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ, ЩIалэгъуалэ IуэхухэмкIэ министерствэхэм япэу ирагъэкIуэкIынущ социальнэ мыхьэнэ зиIэ проектхэм я зэпеуэ. Пэжщ, куэд лэжьын хуейщ иджыри, нэхъ щIэгъэхуэбжьауи абыхэм яужь дитыпхъэщ, - жиIащ филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБР-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм ядэлэжьэнымкIэ и къудамэм и IэщIагъэлI-эксперт нэхъыщхьэ Маремыкъуэ Эллеонорэ.
«КБР-Медиа» -м и унафэщIым и къуэдзэ Холаев Тамерлан и гугъу ищIащ «Объясняем. РФ», «Антифейк» сайтхэм, интернетым куэду къралъхьэ хъыбар нэпцIхэм ахэр зэрыпэщIэтым.
ЗэIущIэм къыщыпсэлъащ юридическэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБКъУ-м и юридическэ факультетым и доцент Залихановэ Лейлэ.
- 2000 гъэм щегъэжьауэ ди университетым щызогъэдж «Лъэпкъ, дин экстремизм» курсыр. Егъэджэныгъэ методикэ щхьэхуэ зэхэзгъэуващ, зэманыр кIуэтэхуи курсым и мыхьэнэм зэхъуэкIыныгъэхэр игъуэтурэ, пщэрылъ зыщысщIыжхэм къахэхъуэурэ йокIуэкI. Студентхэм сакIэлъыплъырти, илъэс къэс захъуэжырт абыхэм. Езгъаджэхэр зы гъэм яфIэгъэщIэгъуэну зэдэIуа лекцэхэр къыкIэлъыкIуэ илъэсым къысхуэкIуэ студент-хэм апхуэдэуи яфIэхьэлэмэтыжтэкъым, псалъэм папщIэ. Сэ зэпымыууэ яжесIэрт студентхэр конференцхэм, щIалэгъуалэ зэIущIэхэм хэтыну, я къэухьым зиужьын папщIэ. Нэхъапэхэм щIалэгъуалэр жыджэру абыхэм хыхьэмэ, иджы нэхъ къафIэмыIуэху хъууэрэ кIуэрт. КъызгурыIуэрт, щIалэгъуалэм я Iуэху еплъыкIэр зэрамыубзыхуфыр. АпщIондэхункIэ сэри схъуэжырт егъэджэныгъэм къыщызгъэсэбэп Iэмалхэр. Нэхъыбэу студентхэр згъэпсалъэрт, я гупсысэхэр зэпэслъытырт, уеблэмэ я щхьэ Iуэхухэм зэрытезгъэпсэлъыхьын Iэмалхэм сыхуекIуэрт. ЖысIэну сызыхуейращи, зи гупсысэ зэрыубыдыным хунэмыса щIалэгъуалэр нэхъыбэу дэзыхьэхыр, я гупсысэр зытеухуар ялъагъурщ, зэманым къигъэувхэрщ, къэзыухъуреихьхэм я дуней тетыкIэрщ. Балигъхэм ди къалэныр сыт жыпIэмэ, ахэр фIымкIэ зэрыдунэтIынырщ. Дэ дыщхьэхмэ, дуней зэхэзэрыхьам игъэутхъуэнущ я гупсысэ зэпцIагъащIэр. НыбжьыщIэ дыдэу жьакIэшхуэ зыгъэкIхэмрэ IэлъэщI зытезылъхьэхэмрэ псоми диным и мыхьэнэр къагурыIуэу аракъым а я теплъэ хъуам къигъэлъагъуэр. АтIэ абыхэм аращ нэхъыбэу ялъагъури, ящыщ хъумэ, къалэнышхуэ ягъэзащIэу къащохъу. Фи фIэщ зэрыхъун, зырызурэ уеупщIмэ, диным къигъэувхэм, IэлъэщI щIателъым, тхыдэм, а зытехьауэ жыхуаIэ гупсысэм теухуауэ абыхэм жэуап къапхупымыхыну. ЯIэкъым апхуэдэ щIэныгъэ. Сэ лекцэхэм сыщIыхьа нэужь, студентхэм я телефонхэр къаIызохри, лъэныкъуэ изогъэз. Телефонымрэ интернетымрэ зэран къахуохъу ди сабийхэм. Зэплъыпхъэмрэ къраджыкIыпхъэмрэ яхузэхэгъэкIыркъым. Уголовнэ кодексыр зэрыт тхылъ цIыкIур еджапIэм къыздахьын мэщхьэх, псалъэм къыдэкIуэу, ар я телефоным къыщызэIуахрэ еплъмэ нэхъ яфIэтыншщ. «Кодексыр си телефоным тетщ», гупсысэм къыIэщIэзгъэкIыну, тхылъыр IэкIэ яIыгъыну, еIусэну, зыхащIэну сыхуейщ. Иужьрей зэманым гу зылъыстаращ: студентхэм я процент 99-м я телефон напэм тетыр нэмэз щIыгъуэрщ. КъахокI закъуэтIакъуи, къыдалъхуа, адэ-анэ е псэущхьэ цIыкIухэм я сурэт тезыгъэувэ. А нэмэз щIыгъуэхэр зи телефоным тет студентхэр еджэнымкIэ адрейхэм къакIэрыхуркъым. ЕхъулIэныгъэхэр къагъэлъагъуэ, жыджэрхэщ. ЖыпIэ хъунукъым, зэман дэкIмэ, абыхэм щIэпхъаджэ гуэрхэр ялэжьыну. Iуэхур зытеухуар мыращ: дэ, балигъхэр, ди щIэблэм дакъытеплъэкъукIмэ, дыбэлэрыгъмэ, абыхэм я Iуэху тыншу зэрахуэнущ нэгъуэщI гъуэгу тезыгъэувэну зи гуращэхэм. И щхьэфэм телъыр къапхъуатэфыр, кIэщIу жыпIэмэ. ДапэщIэувэн хуейкъым ныбжьыщIэхэм. Ди щIалэгъуалэм яIэ хъуа теплъэм нэхъыщхьэу хэслъагъуэр: абыхэм я зыхуэпэкIэм къыбжаIэшхуэ щыIэкъым, я щIэныгъэм, дяпэкIэ ящIэнухэм теухуауэ. ЗыхуэпэкIэ елъытауэ щIэблэр зэхэдгъэщхьэхукIи хъунукъым. Адэ-анэ куэдми я щхьэм ирожэ, я быным нэмэз ящIу къащIамэ. Ари захуагъэкъым. ФIымрэ емрэ зэхигъэкIыфу гъаси, адэкIэ езыр зытетыпхъэм теувэжынущ.
Зыри къыпэкIуэнукъым «экстремизмэмрэ терроризмэмрэ Iейщ» жытIэу ину дыкIийкIэ. IуэхукIэ щIэдгъэбыдэн хуейщ ар зэрыдмыдэр, Iумпэм зэрыт-щIыр. Егъэлеяуэ гугъущ мы зэманым цIыху бгъэсэну, и гупсысэр дахагъэм хуэбунэтIыну. Сыту жыпIэмэ, ар зыIэпызышэнкIэ хъуну Iуэху фейцейхэри куэдыщэ хъуащ. ХъыбарегъащIэ IэнатIэхэм пэрытхэм жэуап гуэр фи пщэ дэфлъхьэжыфыну си гугъэщ. Псалъэм къыдэкIуэу жысIэнщи, псоми зэдапхъуатэ хъыбар гуэрхэм къытевмыгъэзэжу, фэ езым зэпкърыфх хъунущ ахэр. Нэхъ куууэ зыщывгъэгъуазэу, фи еплъыкIэ къэвгъэлъэгъуэжмэ, цIыхубэр нэхъ къыдэфхьэхыфынущ. Дащогугъ СМИ-м и лэжьакIуэхэм нобэ дызэрыт щытыкIэ гугъум я Iуэху еплъыкIэ халъхьэну, - жиIащ абы.
- Ислъам диным хуэкIуа цIыхум ар гурэ псэкIэ зыхищIэу, щIэныгъэ абы хуиIэу щытын хуейщ. Ауэ иджыпсту куэд хъуащ езыхэм я фейдэ гуэрхэм папщIэ дин зэрахьэу зызыщIхэр. Апхуэдэхэр зэран зэрыхъум ди нэр яхуэдуфIыцI хъунукъым, - жиIащ Къуэшырокъуэ Залым.
ЩIалэгъуалэм ядегъэкIуэкIыпхъэ ущииныгъэ лэжьыгъэхэм, интернетым къыщыкIуэ хъыбар мыхъумыщIэхэм къызэрыIэщIэгъэкIыпхъэхэм тепсэлъыхьащ, езым игъэунэхуа щапхъэхэри къигъэлъэгъуащ политикэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБКъУ-м и социально-гуманитар институтым и унафэщIым и къуэдзэ Поповэ Аксанэ.