ЕхъулIэныгъэм узэрыхуэкIуэ щIыкIэр

Химие щIэныгъэхэм я кандидат, Урысейм и щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэм я зэгухьэныгъэм хэт Къуэкъуей (Алмэ) Анетэ Къармэхьэблэ къуажэм къыщыхъуащ, Къэхъун унагъуэу щопсэу. КъБКъУ-мрэ медицинэмкIэ колледжымрэ щолажьэ. Анетэ и IэщIагъэр фIыуэ щIилъагъум, химие щIэныгъэм гъэщIэгъуэну хэтхэм тыдогъэпсэлъыхь.

- Анетэ, химием сытыт ущIидихьэхар?

- Химиемрэ биологиемрэ сфIэфIт школым сыщыщIэсым, нэхъ щIэкъузауи седжэрт. НэхъапэIуэхэм медицинэм сыхуеджэну сехъуапсэу щытами, химием сызэрыкIуам сыщогуфIыкIыж. Экзаменибгъу стауэ щытащ сэ университетым сыщыщIэтIысхьэм щыгъуэ. ЦIыхум IэщIагъэу къыхихынур, щIэныгъэу зэригъэгъуэтыфынум и куууагъыр куэдкIэ елъытащ школым щигъуэт лъабжьэм. Лъабжьэр быдэмэ, цIыхур гупсысэфу йосэ. Химием сызэрыдихьэхар зи фIыщIэр школым абыкIэ сыщезыгъэджа Мэкъуауэ Толэщ. И дерсхэм мыхьэнэ хэха зэрестыр ищIэрти, нэхъ лейуи зэман къыстригъэкIуадэрт. Олимпиадэхэм сыщыхуигъэхьэзырхэм деж, пщэдджыжьым сыхьэти 7-м школым дыкIуэрти, къыздэлажьэрт. И гугъуехьри кIуэдыртэкъым, сыт щыгъуи увыпIэфIхэр къэсхьырт. Сэ етIуанэ школым сыщеджэрт. Япэ школым химиемкIэ я егъэджакIуэу щыта Бышэн Зэмахъшир щIыналъэм и школакIуэхэм папщIэ дерсхэр къызэIуихати, сэри абы илъэситIкIэ сыкIуащ. Университетым дыщезыгъэджахэм   Зэмахъшир яцIыхурт, и цIэр фIыкIэ ираIуэрт. Лъапэ махуэкIэ сыщIэбэкъуауэ жыпIэ хъунущ еджапIэ нэхъыщхьэм абыхэм я фIыгъэкIэ. Тхьэм я ахърэтыр нэху ищI!

«Дзэлыкъуэ щIыналъэм къикIхэр нэхъыфI дыдэу йоджэ, иджыри къэс зэрызгъэунэхуамкIэ. КъыдэкIыт доскам, зэхэдгъэкIынти», - жиIэри сыкъыдишауэ щытащ химиемкIэ университетым дыщезыгъэджа ТхьэщIокъуэ Назир. Сэри си жэуап тыкIэмкIэ арэзы сщIат.

-ЕджапIэ нэхъыщхьэм ущIэсыху зэбгъэхъулIахэм я гугъу къытхуэщI.

-Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым химиемкIэ и къудамэм сыщеджащ: бакалавриатыр, магистратурэр, аспирантурэр къэзухащ.

Библиотекэхэм куэдрэ сыщIэст, нэгъуэщIыбзэкIэ щыIэ тхыгъэхэр зэздзэкIыурэ щыщIэзджыкIи къэхъуу. Университетым Iуащхьэмахуэ лъапэ щIэх-щIэхыурэ щригъэкIуэкIыу щыта конференцэхэм сыкIуэрт сфIэгъэщIэгъуэну. Шэшэн Республикэм, Москва, Рязань, Дон Iус Ростов щекIуэкIа конференцэхэм сыхэтащ. ЩIыналъэ куэдым къикI щIэныгъэлIхэр щызэхуэсырт абы. Ныбжьэгъу дызэхуэхъухэрт, дызэпсалъэрт, дызэчэнджэщырт. Псалъэм папщIэ, дэ къэхутэныгъэ щхьэхуэхэр едгъэкIуэкIыну, дызэрелэжьын Iэмэпсымэ димыIэмэ,  абыхэм яхуедгъэхьурэ, дызыхуейхэр къыщытхуапщытаи къэхъуащ.  

Аспирантурэм сыщеджэху къызатащ КъБР-м и Iэтащхьэм и стипендиемрэ УФ-м и Правительствэм и стипендиемрэ. ЩIэныгъэ-техникэ унэтIыныгъэмкIэ IуэхущIапIэ цIыкIу зыгъэлажьэхэм я фондым къызэригъэпэща «Умник» зэпеуэм химиемкIэ грант къыщысхьауэ щытащ. Полимерхэм теухуауэ Германием, Галле къалэм, щекIуэкIа 13-нэ дунейпсо конференцэм едгъэхьауэ щытати, грант къыдатащ университетым щыщу цIыхуиплIым.

- 2013 гъэм химие щIэныгъэхэм я кандидат ухъуащ. Сытыт уи диссертацэр зытеухуар?

- Ди республикэми Москваи сыщелэжьащ диссертацэм. Псым тыншу хэткIухь полимер лIэужьыгъуэщIэхэмрэ аминокислотхэмрэ делэжьащ. Ар къыщысэбэпынущ, псалъэм папщIэ, мэкъумэшым.  Жылапхъэр хомысэ щIыкIэ, полимер растворым хэплъхьэрэ, итIанэ щIым хэпсэмэ, хьэпIацIэхэм щыхъума мэхъу. Абы нэмыщI, псынщIэуи кърегъэкIыкI жылэр - жылэм хуримыкъуIамэ, абы хэт аминокислотам егъэнщIыж. Дыкъэзыухъуреихь щIыуэпсми ахэр зэран зэрыхуэмыхъур къэтхутащ. 

Егъэлеяуэ фIыщIэ яхузощI си щIэныгъэр хэзгъэхъуэнымкIэ сэбэп къысхуэхъуахэм, сызыунэтIахэм. Бакалавриатым си диплом лэжьыгъэм и щIэныгъэ унафэщIу щытащ Бэджий Мадинэ, профессор Малкандуев Исуф -магистратурэмрэ аспирантурэмрэ.

-Химиер зэран щыхъуи щыIэщ, нэхъ къызэрыгуэкIыу сыт тщIапхъэр?

- Химие хэмыту ди нэгу къытхущIэгъыхьэнукъым ди гъащIэр. Ар зэран щыхъункIэ хъунур ебгъэлеймэщ. Псалъэм папщIэ, хущхъуэ ущефэкIэ, хэзыгъэгъуазэм укъеджэн хуейщ, узэмыгуэуэжын щхьэкIэ. Апхуэдабзэщ бзылъхугъэхэм зыщахуэ кремхэри. Ахэр псоми зэхуэдэу езэгъынукъыми, учэнджащэурэ, уеджэурэ ууейм укъытеувыIэн хуейщ.

-Сыт хуэдэ лэжьыгъэ IэнатIэхэм упэрыта? Абыхэми укъытезгъэувыIэнут…

- «Зикомбо» ООО-м лаборант-аналитикыу къыщыщIэздзащ.  Илъэс дэкIри, «Золотой колос» ООО-м и лабораторием и унафэщIу сыкIуащ, «Полимерные технологии» ООО-м и генеральнэ унафэщIуи сыщытащ. А IуэхущIапIэхэм си щIэныгъэм зэрыхагъэхъуам шэч хэлъкъым, Iуэху гугъухэм зеспщытрэ и кIэм нэзгъэсыфу саузэдащ.

Иджыпсту ди университетым щIэныгъэ-къэпщытэныгъэхэмкIэ и Управленэм сыщолажьэ, медицинэмкIэ колледжым химиер щызогъэдж, хамэ къэралхэм къикIа студентхэми садолажьэ.

-Ебгъаджэхэр узыщыгугъын хуэдэхэ?

- Акъыл яIэщ, псом нэхъыщхьэращи. Щхьэхынэ къахэкIми, Iэмал сыхуекIуэурэ еджэным дызогъэхьэх. Интернетым хъарзынэу ирогъуазэ. Дэ дыщеджэм тхылъ къэлъыхъуэным тедгъэкIуадэу щыта зэманыр абыхэм еджэным трагъакIуадэ мэхъу, зыхуейр тыншу интернетым къыщагъуэтри.  

Къапщтэмэ, хамэ къэрал къикIа студенхэм езыхэм щIэныгъэ куу ябгъэдэлъщ, химием фIыуэ хащIыкI, урысыбзэкIэ яхуэмыгъэIэкIуэлъакIуэу аращи, терминхэр урысыбзэкIэ ягурызгъэIуэным нэхъ солIалIэ.