Мы тхыгъэр «сэ» цIэпапщIэр хэмытуи схуэтхынут. Уи хамэ хуэдэу уатепсэлъыхьыну мурад пщIыми, зи ахърэтыр нэху хъун Афэмгъуэт Хъалилрэ а лIы махуэм и пщIэр ихъумэу и бынхэм нобэ яхэс Лейлэрэ яхуэфащэ псалъэ къыпхуэгъуэтынущ. Ауэ нэкIэ слъэгъуамрэ тхьэкIумэкIэ зэхэсхамрэ гукIэ зыхэсщIахэр ящIымыгъумэ, мыхьэнэ зиIэ гуэр сIэщIэкIынкIэ согузавэ.
Къардэн лъэпкъым и алътуд къуэпсщ иужькIэ лIакъуэ щхьэхуэ хъужа Афэмгъуэтхэ. Джолан лъагапIэхэм деж зыщызыубгъуа адыгэ къуажэ 12-м язт Хъалил и адэ-анэ Казимрэ Хьэбибэрэ зэдаухуа унагъуэр щыпсэуа Хъушниер. Лейлэ бжьэдыгъущ, ГъукIэлIхэ (Хьэжхьэлийхэ) япхъущ. Ауэ и анэшхуэр ди къуажэщ, ХьэпцIейщ. Ар япэу къызжезыIа Хьэбибэ-нанэ и зы адэшхуэ къудамэри ди къуажэм йокIуэлIэж. Нысэм апхуэдизу хуэIэфI гуащэ сызэрыпсэурэ слъэгъуакъым жысIэмэ, фи фIэщ хъун? Тэджу лъэбакъуэ зыбжанэ ичын ипэ, Лейлэ IэплIэ хуимыщIыну и гум къыхуидэртэкъым. И дуней ехыжыгъуэр гъунэгъуу, езыр сымаджэу пIэм щыхэлъым, и щхьэмкIэ ипхъу нэхъыжьыр, и лъакъуэмкIэ - нэхъыщIэр щыс хабзэт. «Зыгуэр ухуей, ди анэ?» «Зыри сыхуейкъым», - зэхэпх къудейуэ жэуап къаритырт Хьэбибэ. Ауэ Лейлэ къызэрыщIыхьэу, мыбыи мобыи хуейт, нысэм и Iэ щабэр зригъэIусэн щхьэкIэ. Нэхъ щыузыншэхэми унагъуэр сэ нэIуасэ къыщIысхуэхъуа къурIэныбзэм текIуадэ сыхьэтитIыр кIыхьыIуэт жьыхуегъэзэкI хъуа нанэ къабзэ цIыкIум дежкIэ, и нысэ гъэфIэныр имылъагъункIэ. Зыри зыхузэфIэмыкIыж и анэм игу къригъэхьэжын папщIэ, Хъалил дэгушыIэрт: «Псори уи нысэм къыхуэбгъэнауэ, зыри умыщIэжыну ухэтщ». «АIей, ар дауэ пхужыIа? СлъэкIыу къыхуэзгъэна? - и фIэщыпэу иришажьэрти, и къуэр зэрыгушыIэрейр къищIэжырт нанэм. - Уэ ди зэхуаку укъыдыхьэну мурад пщIауэ арамэ, Алыхь!»
«Фи цIыхубзхэм елъытауэ, дэ нэжьгъущIыдзэм ещхьу дыпхъашэщ!» - си фIэщыпсу жызоIэ махуэ гуэрым бысым гумащIагъкIэ зыри зытемыкIуэжын Хъалил. «Ар къызыхэкIыр динращ, - къызжеIэ, и дыхьэшхын къэмыкIуэххэу. - Диным сыт и лъэныкъуэкIи щабагъэм ухуеунэтI».
Лэжьыгъэм къыщыдэхуэм пшынэ еуэурэ къекIуэкIа Хъалил шэм хуэдэу къытехуэрт «къэбэрдей къэфэкIэр». «Мы дунейм зы лъэпкъ теткъым къафэм зэман пыухыкIа иримыту, мыбы щыпсэу адыгэм фIэкIа. Утыку ихьамэ, къикIыжыкIэ ящIэркъым. Ахэр джэгу сытми? Ахэр нысашэ?»
КъыщIидзэжурэ Хъалил нэгум щызэблихырт езым и нэхъыщIэгъуэр зыхиубыда адыгэ жылагъуэхэм щызекIуэу щыта хабзэ дахэхэр. «Хъыджэбзыр уэрамым дагъэтынкIэ Iэмал иIэтэкъым. И ишэгъуэ къэсамэ, хьэщIэщ хухахырт, щIалэми хъыджэбз- ми гъусэ яIэу зэрылъагъун папщIэ».
Нэчыхь зиIэ бзылъхугъэ джэгум къыщыфэу илъагъумэ, илIыкIырт Хъалил. «Уэлэхьи, ирамыукIыхьтэмэ!» - и фIэщыпэу къэгубжьырт. «Нысашэм къэкIуа щIалэхэм жраIэу щытащ: мыбы хъыджэбз хьэулей къэкIуакъым. Дэтхэнэ зыри е зыгуэрым ипхъущ, е и щхьэгъусэщ, е и анэщ». Ар зытеухуар цIыхубзым и пщIэр зэрахъумэрт.
«Адыгэ пщащэ псори ди шыпхъу хуэдэущ дызэрагъэсар, - игу къигъэкIыжырт Хъалил. - Къуажэм щекIуэкI джэгур псоми я гуфIэгъуэу къалъытэрт а зэманым. Пщыхьэщхьэм дыIухьэрти, пхъур я адэ-анэм къеIытхырт. Апхуэдэ дыдэу, джэгум къыщитшыжкIэ, я адэ-анэр жеижами, къэдгъэушыжырти, IэщIэтлъхьэжырт».
Хъалил и гукъэкIыжхэм къаподжэж Лейлэ ейхэри. КъызэрыщIэкIымкIэ, адыгэ хъыджэбз цIыкIухэм хьэрып ныбжьыщIэхэр жыжьэуи гъунэгъууи къыбгъэдагъэхьэу щытакъым, лъэпкъыр къабзэу яхъумэн папщIэ. «ЕджапIэм дыкъыщыщIэкIыжкIэ, ди бгъуитIымкIэ адыгэ щIалэ цIыкIухэр къеувэкIырти, а зэхуакум дыдэту унэм нэс дыкъашэжырт», - жиIэжырт Лейлэ. Хъалили пищэрт: «Уэлэхьи, зейри нэгъуэщIри дымыщIэу, хьэрып щIалэ цIыкIу куэд лъы къаIуры-жу дубэрэжьамэ. Адыгэ хъыджэбз цIыкIу епсэлъэн дэнэ къэна, «уеплъащ» жытIэурэ дефыщIауэрт».
- Сирием е Иорданием къикIа хьэщIэ къытхуэкIуэмэ, ихъуреягъкIэ къришэкIырт, - жеIэж Лейлэ. «Сыт мыр зи дахагъ Хэку диIэу, дэ хьэрыпхэм дахуэпщылIу дыщIэпсэунур?» - яжриIэурэ, къэкIуэжыным тригъэгушхуэрт псори.
Хъалил хуэдэу акцентыншэу псалъэ яхэттэкъым Сирием къикIыжахэм. Адыгэбзэм егъэлеяуэ хуэсакъырт. «Сыхьэтихым и ныкъуэщ», - жаIэ. Хым и ныкъуэр щыщ!» - и фIэщу зэгуэпырт бзэ зыбжанэ зыщIэр.
Афэмгъуэтхэ къэслъыхъуэн хуей щIэхъуам и щхьэусыгъуэр хьэрыпыбзэрт. Нэмэз щIын сублагъащIэу, жысIэм къикIыр къызэрызгурымыIуэм нэмыщI, нэгъуэщI зы упщIи къэуват: «Дунейм, сыт мы КъурIэным итыр?» Сэ схуэдэ куэдым я пащхьэ къиува а упщIэр къежьа нэужь, зым жэуапыр къызэрилъыхъуэ щIыкIэр адрейм ейм техуэ къыщIэкIынкъым. Сэри IэлъэщI къэсщэхури, жэщи махуи зи азэныр зэхэсх гъунэгъу мэжджытым сыкIуащ. «Дэ едгъаджэркъым, ауэ Сирием къикIыжауэ цIыхубз гуэр дэсщ къалэм, и цIэр Хъалидщ», - къызжиIащ Iимамым. - И къуэр мэремхэм къокIуэри, и телефоныр къыпхуеIысхынщ».
Абы щыгъуэ жып телефонхэр иджыри къежьатэкъым. СтIо-лым тет телефонымкIэ зыбжанэрэ сыпсэлъа щхьэкIэ, мэжджытым ар къыщытезыхын къыщыщыкъуэмыкIым, Iимамым жиIа гуэр сигу къокIыж: «Дзержинскэм и цIэр зезыхьэ уэра-мым унэ зэтет ищIауэ тесщ». «Унэ зэтет ящIыну щыхунэсакIэ, тобэ ирехъуи, мы унагъуэр телефон тхылъми ихуагъэнщ жызоIэри, «А» хьэрфым деж къыщызогъажьэ, «ов/ев» зыпымыт адыгэ унэцIэ зиIэу зи цIэ къраIуа уэрамым тес псоми сепсэлъэну зызгъэхьэзыру. Насып сиIэти, я унэцIэр а «А»-мкIэ къригъажьэрт. Уадыгэмэ, «Афамугхат» унэцIэм «яхуэмыгъуэт» псалъэр уигу къигъэкIынкъэ? Ар зэри-хьэу уэрамым унагъуитI тести, етIуанэ щIыгъуэм телефоным цIыхухъу макъ къиIукIащ. Сыгужьейуэ урысыбзэ зэрызысщIами, ар зымыщIэ Хъалил сызыщIэупщIэр къызэрыгурыIуами иужькIэ дридыхьэшхыжынущ. Сытми, телефон тхьэкIумэр зрата Лейлэрэ сэрэ къыкIэлъыкIуэ махуэм дызэрызэхуэзар зи фIыгъэр Хъалилщ. Абы мыхьэнэ иIэу къыщIысщыхъур игъащIэм сыкъэзымылъэгъуа цIыхум си мурадыр зэрызэпимыудар гум къызэринэжарщ. ЦIыхур и гъащIэ псом зэ-тIэу фIэкIа зытемыгушхуэф Iуэхухэр япэ зыIууэ псэлъэгъум деж къыщызэпычыр мащIэкъым. Унэм уихьэныр тынш зыщI Афэмгъуэтхэ я егъэблэгъэкIэр зы тхыгъэкIи, тхыгъитIкIи къыпхуетхэкIынукъым. Щапхъэ къудейуэ пхурикъунщ унэгуа-щэм «сынокIуэ» жепIэрэ, хущIэмыхьэмэ, «сэ зыщIыпIэ сокIуэ, ауэ бжэр Iухауэ къызогъанэри, уэ щIыхьи сыкъэкIуэжыху щIэс» къызэрыбжиIэр.
КъурIэным уезыгъэджа цIыхум нэхърэ пщIэ хуэпщIыну нэхъ зыхуэфащэ щымыIэу къалъытэ щIэныгъэлIышхуэхэм. Уеблэмэ ар адэ-анэм ейм къыкIэрыбгъэхуныр яфIэхабзаншагъэщ. Хьэдисым «КъурIэным еджэмрэ абы хуезыгъаджэмрэ» дунейм тет псоми щIахигъэлъэпIыкIари къыбгуроIуэ а Iуэхум кърикIуэ-хэм укIэлъыплъмэ. Ар щIыжысIэр сылIэху схуэмыпшыныжыну Лейлэ и псапэм Хъалил ейр къызэрыкIэрымыхурщ.
Япэу Хэкум къэIэпхъуэжар Хъалил и шыпхъу нэхъыжь Нэзхьэ и унагъуэрат. Абыхэм къакIэлъыкIуащ адэ-анэр - Казимрэ Хьэбибэрэ. АпщIондэху Сирием къэна Хъалил и адэр лIэн гъунэгъу щыхъум къаутIыпщын ядатэкъыми, хуитыныгъэншэу къэкIуэжри, и адэр щIилъхьэжащ.
Лейлэ жеIэж: «Сэ иджыри Дамаск сыщыIэт. ЕгъэджакIуэу сылажьэу, сабийхэри школым щIэсу. Хъалил телефонкIэ нэпсалъэри къызжиIащ: «Си адэр лIэуэ телъу сыкъэзымыутIыпща къэралым зы махуэ сыхуэлэжьэжынукъым. Уэри къыIукIыж, сабийхэр къыздыщIыгъуи, къежьэ». ЛIот сщIэнур? ЛIыр здэкIуэм укIуэн хуейщ! СыкъыIукIыжри, дыкъэкIуэжащ апхуэдэ щIыкIэу Хэкум».
Шэч хэлъкъым Хэкум къэIэпхъуэжыну япэу тегушхуахэм пщIэ лейрэ махуэшхуэрэ зэрахуэфащэм. «Дэ гугъу дехьми, ди быным я быныжыр тыншынщ жытIэри дыкъэкIуэжащ», - жиIауэ щытащ Лейлэ махуэхэм я зым. Ар гъэщIэгъуэнкъэ?! Уэ гугъу узэрехьыным нэмыщIыж, уи бынри зэрымытыншынур пщIэуэ, гъуэгу утеувэным лIыгъэ мащIэкъым хуэныкъуэр.
Ауэ хамэ къэралым щыпсэууэ ди тхыгъэм къеджэнухэр гъэбэлэрыгъын хуэмейуэ къызолъытэ зыри IэплIэешэкIкIэ зэрапемыжьэнум теухуауэ. Илъэс 30 ипэ-кIэ къэкIуэжахэри лъэ быдэкIэ щыткъым ноби. Ахэр къэгъэна-уэ, хэкурысхэми я куэдщ я щхьэм щIыщIэтIэхъуэн лъэпощхьэпо. Си егъэджакIуэм дунейм я нэхъ дахэм сыщыхиша хьэщIэщым унэ лъэгу щахуилъхьар илъэсипщIым фIыуэ щIигъукIэ мы-вэм тепхъуа чэтэныр къапхъэнкIа нэужьщ. ИтIани, а зэманым щегъэжьауэ нобэр къыздэсым Нарткъалэ апхуэдиз хьэщIэ зэрыхьэ унагъуэ дэту си фIэщ хъуркъым.
Хъалил и къуэ нэхъыжь Жантий щхьэхуэу тIысыжауэ, щIым йолэжь, агроном IэщIагъэмкIэ аспирантурэр къиухащ, и диссертацэм дыпоплъэ. Физматыр къэзыуха Нарт и щIэныгъэм Финляндием щыпищэри, IэнатIэм пэрыувакIэщ. Лъабжьэр щыхасэжа лъапсэм исыр псоми и адэм нэхъ ирагъэщхь, Нарткъалэ сымаджэщымрэ Псыкуэд амбулаторэмрэ щылажьэ курытырщ. «Уи IэщIагъэмкIэ къалэшхуэхэм, хамэ къэралхэм мылъкушхуэ къыщыпхуэлэжьэнущ, щхьэ мыбдежым удэс?» - къыжраIэ щIэх-щIэхыурэ Джэмал. «Сэ си адэм гугъу зригъэхьу къыщIэкIуэжар си Хэку сыщыпсэужын папщIэщ», - ярет жэуапу. Дохутыр щIалэм жиIэр зэхэзыхын Тхьэм дищI!
