Къэбэрдей-Балъкъэрым и ЦИК-м 1924 гъэм фокIадэм и 10-м къыдигъэкIа унафэм ипкъ иткIэ, Джэрмэншык къуажэр 1926 гъэм и гъатхэм «ТIыуащIэкIэ» зэджэ щIыпIэм жылэу щытIысащ.
Къуажэр псынщIэу зэфIэгъэувэным, ар зэIузэпэщ щIыным къуажэдэсхэр жыджэру елэжьхэрт. ЦIыхухэм я псэукIэр зэрырагъэфIэкIуэн Iуэху зэрахуэрт унафэщIхэми. Ауэ Iуэхуу хъуам япэ ирагъэщырт щIэблэр гъэсэныр, егъэджэныр, гъуэгу захуэ тегъэувэныр. Къуажэдэсхэм я къарур зэрагъэуIури, сабийхэр щрагъэджэн школ яухуат икIи Урысейм, Къэбэрдейм щыщ егъэджакIуэхэр абы ирагъэблэгъат. 30 гъэхэм икухэм щыщIэдзауэ егъэджакIуэхэм яхэуващ къуажэдэс щIалэхэри. Абыхэм ящыщт Ажий Сэлмэн, Къашыргъэ ХьэпащIэ, КIыщокъуэ Iэдэм, ПщыхьэщIэ Къубатий, Тау Борис, ЛIуп Хьэзешэ, ХъутIэ Хьэжмусэ сымэ. Школым и директор хъуащ Къардэн Къубатий. ЩIэныгъэншагъэм ерыщу пэщIэувати, егъэджакIуэ щIалэхэр махуэкIэ школым щылажьэрт, пщыхьэщхьэкIэрэ колхозхэтхэм тхэкIэрэ еджэкIэрэ ирагъащIэрт. Зэныбжьэгъу егъэджакIуэхэр зэрыгъэгушхуэу зэдэлажьэрт, я хьэл-щэн дахэхэмкIи цIыхухэр къыдахьэхат. Апхуэдэу гъащIэр кIуэурэ, гуауэ къатепсыхащ - фIыуэ ялъагъу я ныбжьэгъуитIыр - Ажий Сэлмэнрэ ЛIуп Хьэзешэрэ я гъуэ нэмысу дунейм ехыжащ.
Ауэ, гъащIэр къэувыIэркъым. Абы укъыкIэрыху хъуркъым. А зэманым Къашыргъэ ХьэпащIэрэ Тау Борисрэ усэхэр, пьесэ кIэщIхэр ятхыу щIадзащ. Борисрэ КIыщокъуэ Iэдэмрэ пединститутым щIэтIысхьащ, адрей щIалэхэми щIэныгъэр щыхагъахъуэ курсыр къаухащ. ИужькIэ, Iэдэм Кэнжэ щколым, ПщыхьэщIэ Къубатий Шытхьэлэ школым егъэджакIуэу ягъэкIуащ. Къашыргъэ ХьэпащIэрэ ХъутIэ Хьэжмусэрэ я къуажэ школым къагъэзэжащ. Борис дзэ-политех училищэм и курсант хъуащ. А зэманым ирихьэлIэу Къардэн Къубатий кхъухьлъатэзехуэхэр щагъэхьэзыр училищэм щIэтIысхьащ. КIыщокъуэ Iэдэм Брянск дэт дзэ училищэм, ПщыхьэщIэ Къубатий Киев щыIэ дзэ училищэм щIэтIысхьахэщ. Хьэжмусэ Белоруссием танкзехуэхэр щагъэхьэзыр школым и курсант хъуащ.
ЕджапIэхэм къаутIыпща нэужь, зэныбжьэгъухэр я къуажэм щызэIущIахэщ. ЩызэрыцIыхуа, ныбжьэгъу щызэхуэхъуа школми кIуэхэри, абы и егъэджакIуэхэми яхуэзахэщ. Къуажэм пщIэ зиIэу дэса щIалэхэм цIыхухэр къащыгуфIыкIащ, ягъэлъэпIащ. Зыгъэпсэхугъуэр яухри, щIалэхэм я къалэн ирахьэкIыну дзэм кIуащ. Абы щыгъуэ ящIакъым зэныб-жьэгъухэм иужь дыдэу зэрызэрылъагъужар. А зэманым гъащIэр ипэкIэ зыгъэкIуэта, щIэблэм гъэсэныгъэрэ щIэныгъэрэ езыт зэныбжьэгъухэм ящыщу школым къэнар Къашыргъэ ХьэпащIэ и закъуэт. Ар и узыншагъэр зэрызэхуэмыхъум къыхэкIыу Дзэ Плъыжьым ирамыджауэ арат. Хэкур псэзэпылъхьэпIэм щихуа лъэхъэнэ гугъум ХьэпащIэ колхозым и парт зэгухьэныгъэм и секретару хахащ икIи цIыхубэм я гуащIэдэкIыр къызэщIэгъэрыуэнымкIэ лэжьыгъэшхуэ ищIащ, зауэ нэужьым колхозыр зэфIэгъэувэжынми жыджэру хэтащ. Абы и ужькIэ егъэджэныгъэм щыпэрыувауэ щыта школым игъэзэжри, пенсэм кIуэху, щIэблэр иригъэджащ. Къашыргъэ ХьэпащIэ и Iэдакъэм къыщIэкIащ рассказхэр, повестхэр, романхэр - ахэр литературэм и хэлъхьэныгъэфIт.
Къашыргъэ ХьэпащIэ сэ школым илъэс куэдкIэ сыщыдэлэжьащ. ЩIэх-щIэхыурэ абы игу къигъэкIыжырт и ныбжьэгъухэр. Абыхэм я лэжьыгъэм, я дуней тетыкIам теухуауэ хъыбар гъэщIэгъуэнхэр къиIуатэрт. Хуабжьу игу къеуэрт и ныбжьэгъу щIалэхэр зауэм зэрыхэкIуэдар. ЩIалэхэм, дэнэ къулыкъу щащIами, Iыхьлыхэм, школ здэщыIам и егъэджакIуэхэм, еджакIуэхэм, ныбжьэгъухэм, къуажэдэсхэм письмо къыхуатхырт. Ящыгъупщэртэкъым щеджа школри - абы и унафэщI Хьэкъул Музэчыр щIэх-щIэхыурэ письмо къыIэрыхьэрт, я Iуэху зытетыр иту, школым и щытыкIэми къыщIэупщIэхэу. Езыхэм жаIэрт къулыкъур яухмэ, абы къагъэзэжыну.
Джэрмэншык къуажэу зэрытIысрэ илъэс 15 зэрырикъуар ягъэлъэпIа къудейт зауэ угъурсызыр къыщыхъеям. Къигъэнащ а зауэ бзаджэм сабий мелуан бжыгъэхэр адэншэу, игъэпыхьащ адэ-анэ куэд, къытринащ дунейм бзылъхугъэхэр фызабэу. ЦIыху гъащIэ куэдыщэ зэтрикъутащ. Хэкур псэзэпылъхьэпIэм щихуа лъэхъэнэм къэралым и цIыхухэр зылI и быну зэкъуэувауэ щытащ. Абыхэм ящыщт Джэрмэншык къуажэм щыщ зауэлIи 182-рэ. Абыхэм ящыщу Хэкум папщIэ я псэр ятащ 95-м. Зэныбжьэгъухэу КIыщокъуэ Iэдэмрэ Тау Борисрэ щIалэ къэмышэхэт. ПщыхьэщIэ Къубатийрэ ХъутIэ Хьэжмусэрэ пIэщхьагъ зэрагъуэтрэ дэкIар мазэ иримыкъут.
Къардэн Къубатий зауэм щызэрихьа лIыгъэм щымыгъуазэ Къэбэрдей-Балъкъэрым искъым. Совет Союзым и ЛIыхъужь цIэ лъапIэр къыфIащауэ, зауэр иухащ. ИужькIэ, кхъухьлъатэзехуэхэр гъэхьэзырынми лэжьыгъэшхуэ ирихьэлIэжащ.
Хьэжмусэ танк экипажым и командиру зауэм и пэ махуэхэм щегъэжьауэ иухыху хэтащ. Ар щызэуащ Украинэм, Белоруссием, Румынием, Венгрием, Германием. И хахуагъэм и щыхьэту, абы орденыбгъэу къигъэзэжауэ щытащ. Зауэ нэужьым ар Налшык райкомым щылэжьэну ягъэкIуащ. ИужькIэ, «Джэрмэншык» колхозым и тхьэмадэу трагъэувэри, пенсэм кIуэху абы тетащ. Аруан щIыналъэм и мэкъумэшыщIэхэм я профсоюз комитетым и унафэщI къулыкъури здихьащ.
Зэныбжьэгъухэу Тау Борис, КIыщокъуэ Iэдэм, ПщыхьэщIэ Къубатий сымэ щIыпIэ зэхуэмыдэхэм щызауэхэрт: Къубатий - Украинэм, Iэдэм - Белоруссием, Борис - Мэзкуу. Езыхэр письмокIэ зэрыщIэхэрт, ТекIуэныгъэм зэрыщIэхъуэпсыр зэхуаIуатэрт. Ауэ зэныбжьэгъуищым я мурадхэр къайхъулIакъым. Лейтинантхэу Къубатийрэ Iэдэмрэ 1943 гъэм и мэлыжьыхьым я псэр ятащ, я ныбжьыр илъэс тIощIым щIигъуа къудейуэ.
1942 гъэм и бадзэуэгъуэм Ржевско-Сычевскэ операцэр егъэкIуэкIыным щIидзат Дзэ Плъыжьым. 35-нэ танк бригадэр Калининскэ фронтым и дзэхэм япэ иту кIуэхэм ящыщт. Ахэр хуэкIуэрт Ржев. Ржев и бгъэдыхьэпIэхэм нэмыцэхэм зыщагъэбыдат. Ди сэлэтхэр хахуэу ебгъэрыкIуэрт бийм и быдапIэм. Щхьэмыгъазэу кIуэ гупым я нэхъыжьу зауэрт лейтенант Тау Борис. Ауэ зэпэщIэува къарухэр зэхуэдэтэкъым - бийр дыдейхэм къефIэкIырт техникэкIи, IэщэкIи, цIыху бжыгъэкIи. Абдежым уIэгъэ хьэлъэ щыхъуащ Борис. Сымаджэщым нагъэсами, и уIэгъэр апхуэдизкIэ хьэлъэти, къахуегъэлакъым. ШыщхьэуIум и 18-м абы и псэр щинащ.
Старицэ къалэм и паркым Калининскэ фронтым и лIыхъужьхэм хуагъэува фэеплъ сыныр итщ. Абы зи цIэ тетхахэм яхэтщ ди адыгэ щIалэ Тау Бориси. Тетщ абы и цIэр Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и бжэIупэм деж зауэм хэкIуэда студентхэмрэ егъэджакIуэхэмрэ щыхуагъэува сынми, Хэку зауэшхуэм хэкIуэда тхакIуэхэм я фэеплъ пхъэбгъуми. Джэрмэншык школ пщIантIэм зауэм хэкIуэда къуажэдэс лIыхъужьхэм я фэеплъу ягъэува сыным Iэдэми, Къубатии, Бориси я цIэхэр тетхащ. Абыхэм я цIэхэр итщ зауэр зэриухрэ илъэс 50 щрикъум ирихьэлIэу Къэбэрдей-Балъкъэрым и лIыхъужь хэкIуэдахэр иту къыдагъэкIауэ щыта «Фэеплъ тхылъми».
Тау Борисрэ Къашыргъэ ХьэпащIэрэ пасэу тхэн щIадзат икIи занщIэу ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм хагъэхьауэ щытащ. Хэку зауэшхуэм хэмыкIуэдатэмэ, тхыгъэ купщIафIэ куэд я Iэдакъэм къыщIэкIыну хъунт абыхэм. Къубатийрэ Борисрэ зауэ нэужьым щIэблэр егъэджэным пэрыувэжынхэти, щIэблэр гъуэгу дахэ трагъэувэнт. Хэт ищIэрэ, Къашыргъэ ХьэпащIэ хуэдэуи, «Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ егъэджакIуэ» цIэ лъапIэр абыхэми къыфIащынт. Ауэ зэныбжьэгъухэм я мурад дахэхэр къызэпиудащ зауэм. Лъэтэжащ абыхэм я псэхэр кърууэ, Гамзатов Расул и уэрэд цIэрыIуэм зэрыщыжиIэм хуэдэу.