Лъэпкъыбзэр щэнхабзэм и къежьапIэщ

Ижь-ижьыж зэманым лъэпкъыжь, лъэпкъышхуэ зыбжанэм хьэрып хьэрфхэр къагъэсэбэпурэ я алыфбейр зэхалъхьащ, я тхыбзэр зэрагъэпэщащ, ауэ 1917 гъэм иужькIэ ахэр урыс графикэм хуэкIуэжащ. Апхуэдэ лъэпкъхэм ящыщщ азербайджанхэр, къэзахъхэр, куржыхэр, къыргъызхэр, ермэлыхэр, таджикхэр, тэтэрхэр, тыркумэнхэр, узбекхэр, нэгъуэщIхэри. Зи гугъу щIыпхъэр нэхъыбэ мэхъу, ауэ мыбдежым къыщытхьа щапхъэхэри щыхьэт тохъуэ лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм алыфбейрэ тхыбзэрэ яIэ зэрыхъуам, абы и къекIуэкIыкIам, и тхыдэм щыщ Iуэхугъуэхэм. 

Пасэ зэманым Урысей къэралыгъуэшхуэм хыхьэу щыта лъэпкъ цIыкIухэм (50-м хуэдизым) I9I7 гъэм екIуэкIа Октябрь зэщIэхъееныгъэм ипэкIэ тхыбзэ яIакъым, абы къыхэкIкIэ абыхэм я щэнхабзэмрэ я гъуазджэмрэ зыужьыныгъэ щIагъуэ ягъуэтауэ щытакъым. Ахэр зыужьыныгъэм и гъуэгум щытехьар 20-нэ лIэщIыгъуэм и 20 гъэхэм иужькIэщ. Апхуэдэ гъуэгуанэ зыкIуахэм ящыщщ Кавказ Ищхъэрэм щыпсэу лъэпкъ зыбжанэ. Псори зэхэту Кавказ Ищхъэрэм лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэу 47-рэ хуэдиз щопсэу. Дагъыстэн республикэм и закъуэ лъэпкъыгъуэ 33-м нэблагъэ щопсэу. Абыхэм ящыщу тхыбзэ зиIэр лъэпкъитху къудейщ: авархэм, даргинхэм, лакхэм, лезгинхэм, табасаранхэм. Абыхэм я тхыбзэм урыс алыфбейр я лъабжьэщ. 

Кавказ Ищхъэрэм щыпсэу лъэпкъхэм сыт и лъэныкъуэкIи фIыкIэ къахэщырт адыгэхэр: я хабзэр дахэт, я цIыхугъэр инт, я нэмысыр лъагэт, я лIыгъэр псом я дежкIэ щапхъэт. Адыгэхэм я псэукIамрэ я дуней тетыкIамрэ, я гъащIэмрэ я гуащIэмрэ, я хьэл-щэнымрэ я хабзэ-нэмысымрэ, я IуэхущIафэхэмрэ нэгъуэщI хуэIухуэщIэхэмрэ IупщIу къыхощыж ди IуэрыIуатэ къулейм. Аращ лъэпкъым тхылъ папщIэу иIар, щIэблэр зэригъасэу, зэриущийуэ щытар. 

ИужькIэ, 20-нэ лIэщIыгъуэм и 20 - 30 гъэхэм тхыбзэ зэригъэпэщри, газетхэр, журналхэр, тхылъхэр къыдагъэкIыу хуежьащ, хуэм-хуэмурэ тхакIуэхэр къэунэхуащ, абыхэм я тхыгъэхэр щIэзыджыкI цIыхухэр диIэ хъуащ. ЖыпIэнурамэ, щэнхабзэм зиужьу щIидзащ. ЩоджэнцIыкIу Алий зэхиубла адыгэ тхыбзэ литературэм илъэсищэм щIигъуа гъуэгуанэ къикIуащ икIи куэд щIауэ ар ди къэралым щыпсэу лъэпкъ куэдым я бзэкIэ зэрадзэкI, яфIэфIуи ядж. КIэрашэ Тембот, Теунэ Хьэчим, КIыщокъуэ Алим, ЩоджэнцIыкIу Iэдэм, Балъкъэр Фоусэт, Бицу Анатолэ, IутIыж Борис сымэ, нэгъуэщIхэми я тхыгъэ нэхъыфIхэмкIэ дунейпсо литературэ утыкум ихьащ. Псалъэм папщIэ, Теунэ Хьэчим и «Аслъэн» повестымрэ и «ЛъагъуэщIэ» рассказымрэ инджылызыбзэкIэ, испаныбзэкIэ, итальяныбзэкIэ, нэмыцэбзэкIэ, полякыбзэкIэ, франджыбзэкIэ, и «Псэм и IэфIыр къыуатмэ» романыр тыркубзэкIэ, хьэрыпыбзэкIэ зэрадзэкIащ. 

КIыщокъуэ Алим и тхыгъэ нэхъыфIхэм щыщхэр Америкэм, Инджылызым, Болгарием, Германием, Испанием, Италием, Кубэм, Монголием, Польшэм, Румынием, Сирием, Тыркум, Франджым икIи нэгъуэщI щIыпIэхэми къыщыдэкIащ. Мы Iуэхугъуэр щыхьэт тохъуэ ди литературэм зыужьыныгъэ дэгъуэ зэригъуэтам, ди тхакIуэ пажэхэм я тхыгъэ нэхъыфIхэм мыхьэнэшхуэ зэраIэм, ахэр зэрыкупщIафIэм, абыхэм гъэсэныгъэ-ущииныгъэ мыхьэнэ пыухыкIа зэрабгъэдэлъым. 

Дэтхэнэ зы тхакIуэми фIэфIщ и тхыгъэхэм цIыху куэд еджэну, ахэр бзэ куэдкIэ зэрадзэкIыну, школым щаджынухэм хагъэхьэну. Ауэ абы щхьэкIэ ар цIыхубэм къагурыIуэ бзэ къабзэкIэ, шэрыуэкIэ тхэн хуейщ. Мис абы щыгъуэщ къызыхэкIа лъэпкъым бзэ шэрыуэкIэ епсэлъэфу, и псалъэ пхигъэкIыфрэ тхылъеджэхэм я гущIэм лъигъэIэсыфу тхакIуэм щыжиIэфынур, ауэ ар дэтхэнэми къехъулIэркъым. Ар зыхузэфIэкIыр нэхъ тхакIуэ пажэхэрщ, усакIуэ щэджащэхэрщ, ЩоджэнцIыкIу Алий, КIэрашэ Тембот, КIыщокъуэ Алим, Шортэн Аскэрбий сымэ хуэдэхэрщ. Зэчиягъ гуэрхэр зыбгъэдэмылъ цIыхум, дапхуэдэу гугъу зримыгъэхьами, мы Iуэхугъуэр къехъулIэнукъым. 

Зыми хущIэуфэнукъым щэнхабзэм илъэсищэ IэджэкIэрэ зыужьыныгъэ имыIэу зэрыщытар, тхыдэ гъуэгуанэм теуджыхьу зэрытетар. Октябрь революцэм къигъэщIа демократиер аращ Гамзатов Расул, Мустай Карим, Кугультинов Давид, Кулиев Къайсын, КIэрашэ Тембот, КIыщокъуэ Алим, Шортэн Аскэрбий, Теунэ Хьэчим, Абыкъу Хъалид, Къашыргъэ ХьэпащIэ, ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр, Уэхъутэ Абдулыхь, Гъуэщокъуэ Хъусин сымэ хуэдэ тхакIуэ гъуэзэджэхэр, усакIуэ ахъырзэманхэр зиIэ литературэ купщIафIэ абыхэм езытыфар, лъэпкъ щэнхабзэхэмрэ гъуазджэхэмрэ зыужьыныгъэфIхэр езыгъэгъуэтыфар, дэкъузауэ икIи щхьэхуимыту щыта лъэпкъхэр зыужьыныгъэм и гъуэгу насыпыфIэм тезышэфар. Мы псалъэмакъыр кIыхь дыдэу икIи убгъуауэ ебгъэкIуэкI хъунут, ауэ мы къыжытIами Iуэхур тэмэму егъэбелджылы. 

ЕтIощIанэ лIэщIыгъуэм и 30 гъэхэм Урысейм щекIуэкIа щэнхабзэ революцэм лъэпкъ псоми я деж нихьэсащ дунейр къызэрыунэхурэ цIыхум зэригъэпэща щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэр, ахэр япищIащ цивилизацэм и зыужьыныгъэм и гъуэгу нэхъыщхьэм, къызэригъэпэщащ литературэщIэхэр. Лъэпкъхэм я дежкIэ ар IуэхугъуэфIт. 

Гурылъ къабзэ зиIэ тхакIуэхэм къэрал куэдым лэжьыгъэ щхьэпэхэр щрагъэкIуэкI, я художественнэ тхыгъэхэмкIэ цIыхубэм я зэхэщIыкIыр къэIэтыным хуэунэтIауэ. Мис абыхэми къэралхэм яку дэлъ зэпыщIэныгъэхэр егъэбыдэ, зэныбжьэгъугъэм, мамырыгъэм и шэсыпIэ мэхъу.

  Сыт щыгъуэ лъэхъэни къэрал псоми я тхакIуэ пажэхэм дэгъуэу яхуокIуэ Данте и псалъэхэр: «Фыкъызыхуалъхуар фэ Iэщ псэукIэр аркъым – ЛIыгъэкIэ, щIэныгъэкIэ вгъэлъэпIэнырщ лъэпкъыр». Мыр икъукIэ гурыгъу-гурыщIэ къабзэщ. 

Къалэмыр къэзыщтэу тхакIуэ гъуэгуанэм теува дэтхэнэми и къалэнщ цIыхубэм я цIэкIэ псэлъэну, Iуэху зэрихьэну, езым и лъэпкъэгъухэм я гупсысэхэмрэ я гуращэхэмрэ къигъэлъэгъуэну. 

Мы тхыгъэм зи гугъу щытщIа Iуэхугъуэхэр щыхьэт тохъуэ лъэпкъыбзэр щэнхабзэм и къежьапIэу зэрыщытым. Ахэр дэтхэнэ лъэпкъми и зыужьыныгъэм и лъабжьэ нэхъыщхьэщ.