Инарыкъуей хъыбар

Революцэм ипэкIэ Къэбэрдей къуажэхэм зэрахьэу щыта цIэхэм ящыщщ Инарыкъуей фIэщыгъэр. Ауэ Инарыкъуей жылагъуэр зытеIукIа Инарокъуэхэ зэрыцIэрыIуэр пщыгъэкIэтэкъым – лIыгъэкIэт.

А къуажэм щыщ си ныбжьэгъу нэхъыщIэ, цIыху гуапэ, Брамтэ щыпсэу Шыдакъ Алик къысхуиIуэтэжа хъыбарым къыхэсщIыкIа мы тхыгъэри зытеухуар лIыгъэщ.

Инарыкъуей щыпсэурт Инарокъуэ ШумахуэкIэ еджэу уей-уей жезыгъэIэ щIалэ. Махуэ гуэрым и ныбжьэгъу Шыдакъ ХьэцIыкIу щIыгъуу ар я гъунэгъу мышкъыш къуажэм щепсыхащ. Къуажэдэсхэр я цIыхугъэт, зэкIэлъыкIуэрти, ахэр накIуэпакIуэу шхапIэм щIыхьащ. Гукъыдэжышхуэ яIэу мышкъыш щIалэ гуп щIэсти, абыхэм сэлам ирахри, лъэныкъуэкIэ тIысащ. Ауэрэ, кърагъэщта ерыскъым едзакъэу здэщысым, къэжана щIалэ гурбиянхэм псалъэ къемызэгъ гуэрхэр кърадзу хуежьащ.

- Адыгэхэр фылIыгъэншэщ, урыс пощт гъуэгужьхэм фытехьэн фошынэ, дэ банк дохъунщIэ, фиш ядыгъурэ лъагъуэр фымыгъуэтмэ, ди деж фыкъожэ.

Шумахуэ, и пащIэкIэ щIэгуфIыкI мыхъумэ, щахуемыплъэкIым, зи шыIэныгъэр нэхъ мащIэ ХьэцIыкIу зыгуэрхэр япидзыжащ. Къайгъэ лъыхъуэ хэгъэрей щIалэхэр зыхуейр арати, трагъалэрэ ирагъэлейуэ адыгэ лъэпкъым къыхуэпсалъэу хуежьащ. ХьэцIыкIу гуэрыр къыщыщылъэтым, Шумахуэ иригухыжащ:

- ЗыIыгъ, нэхъыщIэ.

- АтIэ уэ щхьэ зыгуэр жумыIэрэ, Инарокъуэ и къуэ?

- Инарокъуэр пIащIэркъым.

- «ПIащIэри унакъым» жыхуаIэр Къуэшрокъуэрати.

- Ар сэ си щапхъэщ. Укъытримыч.

Шумахуэ къэтэджакъым, ХьэцIыкIуи тIысыжащ. АрщхьэкIэ, щIалэхэр хъийм икIыу, адыгэхэр лIыгъэншэ защIэу жаIэу я IэштIымхэр къагъэдалъэу щыхуежьэм, ХьэцIыкIу хуэшэчыжакъым:

- Фэ лIыгъэ зиIэ къыфхэтмэ, къэзылъхуар дэращ. Ар адыгэ щылъхуу аращ.

Iуэхур куу зэрыхъур илъагъурти, Инарокъуэр къилъахэм япэуващ, и щIыб къыдэувэжа и гъусэр ихъумэу:

- Фымыделэ, щIалэхэ. Дэ ди шыгъупIастэ зэIулъщ, дызэгъунэгъущ, дызэныбжьэгъущ. Сэ сцIыху фи нэхъыжьхэм къыфхуадэнкъым, къайгъэ къэвмыIэт.

АрщхьэкIэ, ХьэцIыкIу яридза псалъэм нэхъри къигъэгубжьа гупыр къебгъэрыкIуэу хуежьащ. Зы щIалэ къилъщ къамэ къихакIи, ХьэцIыкIур къиуIащ. ИтIани Шумахуэ, лъыр нэхъыбэ ищIыну хуейтэкъыми, къамэр къримыхыу, щIопщкIэ яхэуэурэ щIалэ къуейщIейхэр зэбгрихуащ. АбыкIи зэфIэмыкIыу псоми къамэ кърахауэ къыщебгъэрыкIуэм, пащIэгъэлыгъуэ джэгу зэрыхэмылъыр зылъагъу Инарокъуэр къамэр кърихри яхыхьащ. ХьэцIыкIуи, и уIэгъэр шынагъуэтэкъыми, къамэр игъэдалъэу Шумахуэ бгъурыуващ. Зы хьэдэрэ зы уIэгъэрэ яхьыжри, мышкъышыр икIуэтыжащ.

- Дэ дыщIэпхъуэжыркъым, дывэкъуэншэкIауэ къэфлъытэмэ, дищI зэпылъыпIэм деж дыныщыфпоплъэ, - жиIэщ Инарокъуэми, шууеитIыр къэшэсыжащ. 

Я къуажэщI кIапэм къызэрытехьэжу Шумахуэрэ ХьэцIыкIурэ епсыхри, пхъэрым пэплъэу тIысащ. АрщхьэкIэ щысыгъуафIэтэкъыми, ХьэцIыкIу къыщылъэтурэ плъэрт, жыжьэу зыгуэр къилъагъуху, «ди бийхэр къэпхъэращ, тэдж псынщIэу, Шумахуэ!» - жиIэрти, къамэм епхъуэрт.

- УмыпIащIэ, ХьэцIыкIу. Къэсмэ, сэлам етхынщ.

ХьэцIыкIу темыпыIэу къыщылъэтурэ плъэрт. Зэман хъарзынэ дэкIауэ, я тхьэкIумэм зыгуэр къицырхъащ. ХьэцIыкIу къыщылъэтрэ плъэмэ - цIыхур изу зэрыс шыгу зэщIэщIа къелъагъу.

- Шыгум изу пхъэрыр къэсащ! Тэджи дыгъэшэс, Шумахуэ!

- УмыпIащIэ, ХьэцIыкIу. Къэсмэ, я сэламыр зыхуэдэм деплъынщ.

- Къамэ къихакIэ дызэхаупщIатэмэ, сыт узэплъыжынур?!

- Апхуэдэу хъуми, Тхьэм и унафэщи, фIэкIыпIэ иIэкъым.

Шыгур къэсри къэувыIащ. ЩIалищрэ цIыхубзищрэ къикIыу къыщыувым, Шумахуэ къэтэджри, къата сэламым жэуап иритыжащ. Гум къикIахэм я нэхъыжьыIуэ хуэдэ цIыхухъур къахэкIуэтри, къэпсэлъащ:

- Къэхъуа гузэвэгъуэм унафэ тращIыхьри, ар вжетIэжыну ди нэхъыжьхэм дыкъыфхуагъэкIуащ. Ди щIалэхэр къывэкъуэншэкIащи, къытхуэвгъэгъу. ДищI фиту, фыдихьэщIэу къамэ къыфхурахащ. Фэ лажьэ фиIэкъым, фи щхьэ фхъумэжауэ аращ. Дэ дызэгъунэгъущ, дызэбий хъунукъым. ТщIыгъу цIыхубзхэми я лъэIур аращи, дызэвгъэкIуэжи къыздахьа я шыгъупIастэри зэдэдвгъэшх…

Акъыл зыхэлъ псалъэм пэбдзыжын щыIэтэкъыми, я Iэр зэрыубыдщ, къахьа ерыскъыр зэдашхщ, ар ягъэпэжыну псалъэ зэратри зэбгъэдэкIыжащ. Мышкъышхэм ягъэзэжа нэужь, Шумахуи яхэту, абыхэм жэназыщI лIы гупышхуэ якIэлъыкIуащ. КъуажитIыр зэбий мыхъу щIыкIэ зэкIужри, къайгъэншэу зэдэпсэууэ ежьэжащ.

Къэрмокъуэ Мухьэмэд.