Дэнэ щIыпIэ щыпсэури зэкъуэшщ, зэIыхьлыщ

КъызэрытхутамкIэ, БжьахъуэкъуейкIэ зэджэ жылэм (а жылэр дунейм текIыжащ, нэгъуэщI куэдми ещхьу) Шыгъушэ унэцIэ зезыхьэхэр  щыпсэуащ. Ар нобэрей Зеикъуэм (ХьэтIохъущыкъуей Ипщэм) ипщэкIэ дыгъэмыхъуэм исащ, Къэзаныкъуей (Къэзанокъуэ Жэбагъы и жылэ) пэмыжыжьэу.

 Генерал Ермоловым и унафэкIэ къухьэпIэмкIэ щIэпхъуахэр залымыгъэкIэ къахужащ Къэбэрдейм, ерыщ екIуэу зизыгъэнахэр зэтраукIащ, зызыгъэпщкIуфахэр а щIыпIэм къыщынащ. Абыхэм къагъэхъуа къэбэрдей къуажищ Адыгейм ноби щыIэщ: Куэшхьэблэ, Блашэпсынэ, Хуэдз.   А жылэхэм щопсэу  зауэ  зэманым щIэпхъуэжа Шыгъушэхэм я щIэблэри.   Дызэрыгъуэтыжауэ дызэрощIэ, дызэкIэлъокIуэ. Шыгъушэ лъэпкъ зэхуэсым, 2008 гъэм едгъэкIуэкIауэ щытам, ахэри хэтащ. А зэхыхьэм къедгъэблэгъат Тыркум и Къайсэр къалэм дэс Шыгъушэхэри, ауэ абы щыгъуэм къэкIуэжыфауэ щытакъым.  ИужькIэ ди хьэщIащ хэхэс гъащIэр зи натIэ хъуа Шыгъушэ Ибрэхьим. Лэжьыгъэ IуэхукIэ хэкум къэкIуа щIалэр, и унэкъуэщхэр  нэхъыбэу зыдэс Зеикъуэ жылэм накIуэри дызригъэлъэгъуащ, я хъыбари къытхуиIуэтащ. Абы и  нэхъыжьхэм жаIэжу зэрызэхихамкIэ,  и  адэшхуэм и адэр Хьэжы-Алийщ. Ар 19-нэ лIэщIыгъуэм икухэм и къуищыр и гъусэу Къэбэрдейм икIри, Тыркум Iэпхъуащ. Зэкъуэшищым я зыр Тыркум къыщынакъым, абы и Iуэху зэрыхъуам щыгъуазэкъым.  Адрей зэшитIым къатепщIыкIащ нобэ  Тыркум щыпсэу Шыгъушэхэр.

         Новороссийск щыпсэу ди унэкъуэщ хьэрычэтыщIэ щIалэ Шыгъушэ Хъусен 2013 гъэм Къайсэр кIуэри, абы щыпсэу ди благъэхэм я щыIэкIэ-псэукIэм зыщигъэгъуэзащ. Абы къызэрытхуиIуэтэжамкIэ, пщIэшхуэ къыхуащIу ягъэхьэщIащ, адыгэ хабзэм къигъэув псори къыкIэлъызэрахьэу. Хъусен и хъыбархэм къызэрыхэщыжамкIи, ди къуэшхэм я бзи, я хабзи яхъумэ, хъарзынэу я Iуэху дэкIыу мэпсэу.  Я   адэшхуэхэм я адэжхэр а щIыпIэм къызэрыщыхутам теухуауэ нэхъыжьхэм къыжраIэжахэм щIагъэдэIуащ, хэкужьым исхэм сэлам гуапи къытхуагъэхьыжащ.

         Иджыри зэ къыхэдгъэщынщи, Зеикъуэ Шыгъушэхэр къызытехъукIа Исмел къэбэрдей адыгэщ. 19-нэ лIэщIыгъуэм Урыс-Кавказ зауэм и зэранкIэ кIуэдыжа Бжьахъуэкъуей жылэм, зэрыхуэдгъэфащэмкIэ, 1800 гъэм къыщалъхуащ.  Исмел и къуищыр щIыгъуу Тыркум Iэпхъуа Хьэжы-Алий и къуэшу е и къуэшым и къуэу ди гугъэщ. Абы щIэныгъэ иIащ. 1861 гъэм къызэрагъэпэщауэ щыта, Къэбэрдей судыр хэзых хэхакIуэхэм яхэтащ.  1861 гъэм Къэбэрдейм апхуэдэ хэхакIуэхэу щыIащ цIыхуи 108-рэ.  Бжьахъуэкъуей жылэм щыщу абыхэм яхэта цIыхуи 5-м язщ Хьэжы-Алий. ИужькIэ абыхэм зэрахьэ Iуэхухэм адыгэ хабзэм къемызэгъ урыс пщалъэхэр къыхалъхьэн щрагъажьэм, абыкIэ арэзы мыхъуу, езыр щIэлъэIури и пщэрылъыр зыщхьэщригъэхащ, хьэж ищIыну ежьэри, Тыркур увыIэпIэ хуэхъуащ.   ЩIэныгъэлI Бейтыгъуэн Сэфарбий и «Кабарда в фамилиях» тхылъым Шыгъушэ Хьэжы-Алий и гугъу къыхощ.

         Куэкуей и бынхэр щIыгъуу ХьэтIохъущыкъуей Ипщэм къыщыIэпхъуар, зэрыхуэдгъэфащэмкIэ, 1850 гъэхэращ.  И къуэ нэхъыжьитIым я анэм и гъунэгъуу щIапIэ щыхупачри, лъапсэ щаухуащ, нэхъыщIэ Жамбэч и анэ Куэкуей къыбгъэдэнащ. Исмелрэ Куэкуейрэ я щIэблэр я щIапIэжьым ноби исщ.  2002 гъэм къызэрыдбжамкIэ, зеикъуэ Шыгъушэхэр унагъуэ 80-м щIегъу,  абы я щIэблэр псори нэрыбгэ  500 мэхъу.

          Мыдрейуэ Тэрч щIыналъэм, Къулъкъужын щыпсэу Шыгъушэхэри ди благъэхэм ящыщу къыдолъытэ. Джаур зауэжьым щыгъуэ щIыпIэм къинэу я  хэщIапIэр яхъуэжауэ е ПсыжькIэ къикIыжахэм яхэтами, я лъапсэхэм имытIысхьэжу а жылэхэр псэупIэ ящIауэ. Аращи, къызэрытхутамкIэ, Шыгъушэу дэнэ щIыпIэ щыпсэури зэкъуэшщ, зэIыхьлыщ.

          Мыри гъэщIэгъуэнщ: 1907 гъэм ХьэтIохъущыкъуей Ипщэм щрагъэкIуэкIа къыхэтхыкIым къызэригъэлъагъуэмкIэ, Куэкуей и къуищым къатехъукIар зэрыхъуу щытар унагъуи 8-щ. Мис ахэр (архивым къызэритхыжам хуэдэ дыдэу дотхыж):

  Фонд И-6 опись I ед. хр. 703 т 1.

 Подворный семейный список селения 1-е Атажукино.

Начато 3.01.1907 г. Окончено 19.12.1907 г.

  433    Шугушев Тату Дулович  - 54

               сын Мисост - 23

               Женского пола - 5 душ.

  434  Шугушев Маша Дулович - 54

         Сыновья его: Талустан - 17

                               Хажмурат - 12

                 Женского пола - 3 души.

   435 Шугушев Астемыр Дулович - 39

                Сыновья его: Тут - 11   

                                        Ханах(ъу)  -  8

                                        Кемал - 3                

                Женского пола - 4 души.

   436   Шугушев Хамзат Дулович    - 36

                 Сыновья его: Хамид (ТIалэ) - 2

                 Женского пола -    1 душа

   437   Шугушев Жамбек Исмелович - 79

               Его сын Касым -  36

               Женского пола   - 2 души.

   438   Шугушев Мату Жамбекович  - 49

                Сыновья его: Хазеша - 17        

                                      Хакяша(Магуэ) -  12

                 Женского пола - 7 душ.

 439   Шугушев Пат Ибрагимович - 49

              Сыновья его : Хапаго (МытIэ) -15

              Пата брат Пытак - 46

                                        Хабиж - 11

                                         Нура - 4

              Женского пола   - 3 души

440    Шугушев Асхад Ибрагимович - 59

                Сын его  Тыма (ТIымэ) - 17

                 Женского пола  -      4 души 

   Псори нэрыбгэ 52-рэ хъууэ щытащ: цIыхухъухэр - 23-рэ, бзылъхугъэхэр - 29-рэ.

   Шыгъушэ Алий.