ФIыщIэ жыг зыхуэфащэ

1952 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэт. Илъэс 12 фIэкIа мыхъуами, Алэкъей Мухьэмэд тегушхуэри, Уэрэдымрэ къафэмкIэ ансамблым кIуат яхыхьэну хуейуэ. А зэманым гупым хэтхэр балигъ защIэт, я ныбжьыр илъэс 25-м къыщыщIидзэу. Дауи къащтат щIалэ цIыкIур ансамблым?! Гупым и балетмейстер Смелянский Леонидт абы и къэфэкIэм еплъар. Игу ирихьагъэнт - къищтащ.

         НыбжьыщIэм къафэ щхьэхуэхэр зэкIэ имыгъэзащIэми, гупым я гъусэу Кисловодск, Пятигорск, Армавир, Ростов, Харьков, Киев, Львов, Калининград къызэхикIухьырт. Иужьрей къалэр нэхъ гукъинэ щыхъуат. Зауэм и ужь илъэсхэрати, абы и теплъэм къэфакIуэхэр къигъэуIэбжьат. Уэрамхэм цIыхур дэзт, арщхьэкIэ уни псэуалъэ гуэри къыщыпIэщIэлъагъуэртэкъым. КъызэрыщIэкIамкIэ, цIыхухэр щIыунэхэм щыпсэууэ арат. Зы унэ закъуэ - Офицерхэм я унэр - щыIэти, абы зыкъыщагъэлъэгъуащ.

1956 - 1957 гъэхэр: Сыбыр, Урал, Поволжье, Прибалтикэ, Украинэ, Белоруссие - ансамблым щIэх-щIэхыурэ концертхэр ет. Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 400 щрикъу илъэсым Мухьэмэд и ныбжьыр 17-м нэблэгъат. Махуэшхуэр зэрагъэлъэпIэнум илъэситIкIэ зыхуагъэхьэзыращ. Ансамблым къищынэмыщIауэ, а Iуэхум къыхашауэ щытащ республикэм щылажьэ гуп зэмылIэужьыгъуэхэр. ЦIыху 350-рэ Москва ягъэкIуат. Абы щыгъуэм ягъэлъэгъуауэ щытащ Шейблер Трувор и «Нартхэр» оперэ-балетыр. Ар ягъэуват Театр Иным и солист Корин Сергей, Дашу Хьэшыр, Ленинград щыщ балетмейстер Гальперин Григорий сымэ. Батэрэзу джэгуар Чехрадзе Дадикот, Сэтэнейр Сосмакъ Валентинэт, Алэкъейм къыхуагъэфэщат Сосрыкъуэ и ролыр - Мухьэмэд къафэу, Сосрыкъуэ и партиер Къашыргъэ Билал игъэзащIэу.

Совет Армэм и театр (Москва) цIэрыIуэм къыщагъэлъэгъуа а теплъэгъуэхэр куэдым ягу къинащ. А лъэхъэнэм ансамблыр зыхэта Iуэху дахэхэр къызэрыщ сурэтитIрэ дакъикъитI хуэдэ хъу видеопленкэрэ фIэкIа хъума хъуакъым. Япэ сурэтым къыщыгъэлъэгъуар Къашыргъэ КIурацэрэ Ашуров Тэнэхьумрэщ, оркестрым дэщIыгъухэу. Адрейм Къашыргъэ Билалрэ Лапченкэ Зоерэ «Зэныбжьэгъугъэ» къафэр ягъэзащIэу итщ. Сурэтхэр КъБР-м и архив IуэхущIапIэм ехъумэ.

         Алэкъейр илъэс 20-м иту арат «КъБР-м щIыхь зиIэ и артист» цIэ лъапIэр къыщыфIащам. И ныбжьыр илъэс 24-рэ щыхъуам, абы иIэт «Республикэм и цIыхубэ артист» цIэри. Илъэсих дэкIри, а ехъулIэныгъэхэм къакIэлъыкIуащ «УФ-м щIыхь зиIэ и артист» фIэщыгъэри.

         Мухьэмэд хэтащ 1957 гъэм ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я дунейпсо фестиваль Москва щекIуэкIам. Артистхэр ирагъэблэгъами, япэщIыкIэ гулъытэ щIагъуэ къыхуащIатэкъым, уеблэмэ Молотовым и цIэр зезыхьэ Москва энергетикэ институтым спортымкIэ и пэшырт хэщIапIэ хуащIар. МахуищкIэ абы къэфакIуэхэр щIэсауэ, союзпсо зэпеуэм и программэм хагъэхьащ. Абы къыщыхахынут фестивалышхуэм хэтынухэр. Зэхьэзэхуэр екIуэкIри, куржыхэмрэ ермэлыхэмрэ дыщэ медалыр иратащ, къэфэкIэ зэмылIэужьыгъуищ зыгъэлъэгъуа ди къэфакIуэхэм дыжьыныр къыхуагъэфэщащ. Хабзэ щыIэхэмкIэ, дыжьын къэпхьауэ фестивалым ухагъэхьэнутэкъым. АрщхьэкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым зэманкIэ щылэжьа Корин Сергей хэлIыфIыхьри, дунейпсо фестивалым и къэпщытакIуэ гупым хэт балеринэ цIэрыIуэ Улановэ Галинэ и дэIэпыкъуэгъуу, Совет Союзым къыбгъэдэкIыу фестивалым хэтыну лIыкIуэхэм ди артистхэр хагъэхьэ. Къазэрыхущытми асыхьэту зехъуэж: хьэщIэщым щIагъэтIысхьэ, махуэм щэ ягъашхэ, «Совет Союзым и лIыкIуэхэр» зытет тхылъымпIэр кърат, трамвайри, метрори, троллейбусри  - псори пщIэншэщ. Апхуэдэу гугъуехькIэ а зэхыхьэшхуэм хыхьа хъуами, иужькIэ къэфакIуэхэм я зэфIэкIыр къалъытащ, лъэпкъыр къазэрыщыгугъ щIыхьри къахьэхуащ: «Къафэм» къыхуагъэфэщащ ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я дунейпсо фестивалым  и дыщэ медалыр. «Сэ куэд си нэгу щIэкIащ, ауэ мыбы хуэдэ къэфэкIэ екIу слъэгъуакъым.  Къыу дахэхэр Москва къесылIауэ фIэкIа къысщыхъуакъым», - жиIат Улановэ Галинэ абы щыгъуэм.

         1958 гъэм ансамблыр Монголием щыIащ. Хъыбар къызэрырагъэщIамкIэ, ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я дунейпсо фестиваль Москва щекIуэкIам Монголием и лIыкIуэу щыIам ди къэфэкIэр игу ирихьауэ и къэралым иригъэблагъэу арат. Ансамблыр мазэкIэ щыIащ Улан-Батор къалэм, икIи Оперэмрэ балетымкIэ Монголие театрым концерт 33-рэ абы щитащ. А зэманым СССР-м и лIыкIуэу Монголием щыIэр Молотов Вячеславт. Абы и щхьэгъусэ Жемчужная Полинэ и жэрдэмкIэ, иужьрей пшыхьым Монголие театрым и зы артисткэрэ Алэкъей Мухьэмэдрэ ислъэмей къыщызэдагъэфауэ щытащ. Апхуэдэу Монголием и Iэтащхьэ Цеденбал Юмжагийни, къэрал къулыкъущIэхэри зыхэта а пшыхь екIур куэдым ягу къинауэ щытащ.

         1962 гъэм Алэкъейр армэм дашащ. Совет Союзым и гъэунэхуапIэ полигон нэхъыщхьэ Капустин Ярт и къулыкъур щрихьэкIын хуейр, спутникхэр щагъэлъатэ щIыпIэрат ар. ТкIийуэ, сакъыу къыщызэгъэпэщат абы лэжьыгъэр, уеблэмэ къулыкъур щрахьэкI щIыпIэр я Iыхьлыхэм жраIэну хуиттэкъым. Нэхъ хьэлэмэтыжратэкъэ, илъэсищкIэ армэм ар щыIауэ къыщыкIуэжам, военкоматым повесткэ къыхуигъэхьат… апхуэдизкIэ щэхуу Кап-Ярым ахэр щаIыгъати, ящIатэкъым дзэм къулыкъу щищIэну зэрыхунэсар.

Кап-Ярым офицер хьэщIэщ дэтт. Зэгуэрым Алэкъейм зэхихащ абы зы полковник гуэр щэнхабзэ IуэхукIэ, зэфIэкI зиIэхэр къыхишын мурадкIэ къызэрыщыувыIар. Мухьэмэди кIуащ абы деж, икIи зыщыхуигъазэм къызэригъуэтыну адресыр къритри, ежьэжащ. Мазищ дэкIауэ, телеграммэ къыIэрохьэ «ИкIэщIыпIэкIэ Москва укъызэрысын» псалъэхэр иту. Накъыгъэм и 9-м илъэс 20 ирикъурт Хэку зауэшхуэм текIуэныгъэр къызэрыщытхьри, абы  иращIэкIыну Iуэхугъуэхэм Мухьэмэд хагъэтыну арат. Программэр Iыхьэ зыбжанэу зэхагъэувати, абы и пщэ къралъхьар Кавказ дзэ округым хиубыдэхэм зегъэгъэхьэзырынырт. Абы хэту къыщIэкIащ артист нэхъыфI дыдэхэр. Мазэ псокIэ зызыхуагъэхьэзыра махуэшхуэм кIэлъыплъат Брежневри Политбюром хэтхэри. Я къалэныр къазэрехъулIам и щыхьэту, СССР-м зыхъумэжыныгъэмкIэ и министрым Iэпщэ сыхьэт къритауэ щытащ Алэкъейм.

1965 гъэм КъБАССР-м Уэрэдымрэ къафэмкIэ и ансамблым «Кабардинка» фIащащ. А зэманым абы и художественнэ унафэщIу Гальперин Григорий хахат, балетмейстерыр - Ульбашев Мутайт. Алэкъейр армэм къыщикIыжар а илъэсым и кIэхэрт. Абы и гукъэкIыжхэм щыщщ: «Къашыргъэ КIурацэ, Атэлыкъ Аслъэнджэрий, Ашуров Тэнэхум, Балъкъэр Забит, Нартокъуэ Мыхьэмэтджэрий, Дашу Хьэшыр, Шырыт МуIэед, Мамыщ Къэралбий, Къашыргъэ Музэчыр, Соттаев Къанщауэ, Ульбашев Мутай, Шэру Соня, Къэнэмэт Марие, Лапченкэ Зое, Атэлыкъ Зое, Бэдракъ Лейлэ, нэгъуэщI цIыху гуапэ куэдми садэлэжьащ сэ. Армэ нэужьым сцIыхуу гупым хэтыжар мащIэт: Соттаев Къанщауэ, ДыщэкI ФатIимэ, Чафаров Мишэ сымэт ар, адрей цIыху 50-р щIэуэ къыхыхьа защIэт. 1960 - 1980 гъэхэм «Кабардинка»-м» нэхъ и къару илъыгъуэу щытауэ жыпIэ хъунущ. Ар Совет Союзым и ансамбль нэхъыфI дыдэхэм хабжэрт. Зыкъыщыдгъэлъагъуэрт Москва СпортымкIэ и унэм и Колоннэ, Октябрьскэ пэшхэм… Къытхуихуэрт мазэ зыбжанэкIэ Латинэ Америкэм, Малайзием, Сингапурым, Австралием е нэгъуэщI щIыпIэхэм дыщыщыIэ. Дэнэ дымыкIуами, ди щэнхабзэр зэрытIэтын мурадщ диIар. КIуэкIуэ Валерэ иджыри псэууэ зыгуэр еупщIат: «Сыт уи дежкIэ «Кабардинка»-р?» - жиIэри. Жэуапыр кIэщIт, ауэ купщIафIэт: «Ар лъэпкъым и набдзэщ». Илъэс пщыкIутI фIэкIа сымыхъуауэ ансамблым сыкъызэращтам иджыри зы фIыгъуэшхуэ хэлът - зэман зэхуэмыдэхэм гупым и балетмейстеру щыта цIыху цIэрыIуэ куэдым я деж зыщызгъэсэну Iэмал сызэриIар. Апхуэдэхэт Смелянский Леонид, Мариинскэ театрым и къэфакIуэ пажэу щыта Гальперин Григорий, Дашу Хьэшыр, Ульбашев Мутай, Багдасаров Михаил, Никаев Ахьмэд, нэгъуэщIхэри. Дэтхэнэри щапхъэфI схуэхъуащ, дэтхэнэм дежи къысщхьэпэн гуэр къыщысщIат».

Лъэпкъым и «вагъуэу» адыгэм къыдэгъуэгурыкIуэ «Кабардинка»-м фэеплъ мывэ хуэбгъэувыну къилэжьу къыщIэкIынщ, осетиным и «Алан»-м, лъэпкъыр зэрыригушхуэр къагъэлъагъуэу, щIалэрэ хъыджэбзрэ къызэдэфэу, пшынауэр лъэныкъуэкIэ къыщысу фэеплъ дахэ зэрыхуагъэувам хуэдэу. «Кабардинка»-ми хуэмыфащэу пIэрэ апхуэдэ?!                

БАГЪЭТЫР Луизэ.