Жылагъуэ

Мы гъэм илъэси 110-рэ мэхъу Бзылъхугъэхэм я дунейпсо махуэр гъэлъэпIэныр Урысейм къызэрыщыхалъхьэрэ. Гъатхэпэм и 8-р ди къэралми дунейм и нэгъуэщI щIыпIэхэми щаIэт, цIыхубэм я гум, я псэм къехуэбылIэ махуэшхуэ дахэщ. Дунейм и щIэрэщIэгъуэр, гъащIэм и IэфIыпIэр псоми захригъащIэрэ цIыхубзхэр дапщэщи гулъытэ хэха зэрыхуэныкъуэмрэ ар зэрыхуэщIыпхъэмрэ куэдым ягу къигъэкIыжу апхуэдэщ а махуэр. 

Дуней псом щыцIэрыIуэщ Эйнштейн Альберт и цIэр. ФизикэмкIэ Нобель и саугъэтыр I92I гъэм къихьауэ щытащ сурэтхэр къызэрыпщыхъум (эффектхэм) теухуа теориемкIэ. ФизикэмкIэ щIэныгъэ лэжьыгъэ 300-м щIигъу, тхыдэмкIэ, философиемкIэ тхылъ куэд итхащ. ЕхьэлIэныгъэм теухуа абы и теорие цIэрыIуэр (теория относительности) цIыкIухэм щадж школым. Ар лIэужьыгъуитI мэхъу. Зыр нэхъ зыубгъуащ. 

1944 гъэм, гъатхэпэм и 8-м и пщэдджыжьым балъкъэр лъэпкъым гъуэгуанэм зыхуагъэхьэзырыну унафэ ящIащ. СыхьэтитIым и кIуэцIым, балъкъэр къуажэхэм къыдэнаIатэкъым. Азие Курытымрэ Къэзахъстанымрэ ирагъэшащ балъкъэр 37,713-рэ. Архив дэфтэрхэм къазэрыхэщымкIэ, абыхэм я процент 52-р - сабийхэт, 30-р - бзылъхугъэхэрт. Махуэ 18-кIэ гъуэгум щымэжэщIэлIа, щыпIыщIахэм яхэлIыкIащ цIыху 562-рэ. Гъуэгум темылIыхьу здашэм зи псэ нэзыхьэсахэм къапэплъэри гъащIэ хьэлъэт. Гъавэ зытращIэн, зытепсэукIын щIы тэмэм яIэтэкъым.

Адыгэ Републикэр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэси I00 щрикъум ирихьэлIэу адыгэбзэр хъумэным, ар сабий гъэсапIэхэмрэ курыт еджапIэхэмрэ щегъэджыным, егъэджэныгъэ Iуэхур федеральнэ хабзэкIэ щIэгъэбыдэным, анэдэлъхубзэм нэхъыбэ къыдегъэхьэхыным теухуа проект куэд пхагъэкIащ. Абыхэм щытепсэлъыхьащ Адыгейм и Iэтащхьэм деж Адыгэбзэр джынымкIэ щыIэ советым хэтхэм я зэIущIэм.

Ди жагъуэ зэрыхъунщи, 2023 гъэм мазаем и 6-м Тыркум адыгэхэр щыпсэу и щIыналъэхэри хиубыдэу къалипщIым нэблагъэ щIыхъей бэлыхьым хэхуащ, я псэуп1эхэр зэтрикъутащ, псэущхьэхэр щIиублэрэкIащ я Iыхьлы-благъэ, ныбжьэгъу-жэрэгъу куэди е хэкIуэдащ, е фэбжь хахащ. 

 Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIалэ­гъуалэ зэгу­хьэ­ныгъэхэм къызэрагъэ­пэщ дауэдапщэхэм Зеущэ Алёнэ жы­джэру зэрыхэтымкIэ къэтцIыхуащ. Иджы­благъэ ар иджыри зы ехъу­лIэныгъэкIэ къы­хэщхьэхукIащ - «Сабий творчествэм и IуэхущIапIэу» Бахъсэн къалэм дэтым и унафэщI хъуащ.

Къэбэрдей-Балъкъэрым МафIэсым пэщIэт-­къегъэлакIуэ и къулыкъущIапIэм щекIуэкIащ зи IэщIагъэм нэхъ хуэIэижьыр къэзыгъэнэIуэну ­зэпеуэ - мафIэс частым и зэпыщIэныгъэ пунктым и диспетчер нэхъыфIыр къыщыхахар. 

1980 гъэхэм Налшык щыпсэухэмрэ республикэм и щы­хьэрым и хьэщIэхэмрэ яфIэфIу кIуэуэ щытащ Лениным и проспектым тета «Гренада» кафем. 

ЦIыхубзхэм я махуэм ирихьэлIэу и гугъу фхуэсщIыну си гуапэщ Псынабэ ­къуажэм Къэгъэ­зэж Валерэ и цIэр зе­зыхьэ и курыт еджапIэм адыгэб­зэмрэ адыгэ литературэмкIэ и егъэ­­джакIуэ Мэремы­къуэ-Безыр Жаннэ Бэрон и ­пхъум.

Анэ… Сыту мыхьэнэшхуи иIэ, къаруушхуи щIэлъ хьэрфищ фIэкIа мыхъу а псалъэм. Анэмрэ бынымрэ яку зэ­пы­щIэныгъэ быдэ дэлъщ, ахэр зэ­пэIэщIэ щыхъуми, гухэр зэрощIэ, псэхэр зэры­Iыгъщ. Бынымрэ анэмрэ зэ­пызыщIэ ­къуэпсыр зэпызычыфын, яку дэлъ лъагъуныгъэр зыхуэгъэкIуэдын зы къаруи щыIэкъым.