ЩIалэгъуэ

Ди щIыналъэм и махуэ нэхъ дахэхэм ящыщщ нобэрейр. Дыщыпсэу къэралышхуэм и дэтхэнэ щIыпIэми хуэдэу, республикэм и школхэм, гъэсапIэхэм щагъэлъапIэ ЩIэныгъэхэм я махуэр. БлэкIа илъэситIым, коронавирус узыфэ зэрыцIалэ лIэужьыгъуэщIэм дуней псом зыщиубгъуауэ щыщыта лъэхъэнэ гугъум, хуэ­мы­дэу фокIадэм и 1-м гуфIэгъуэ зэхыхьэхэр Iэтауэ дэнэкIи щокIуэкI. Республикэм и къалэхэмрэ къуажэхэмрэ я уэрамхэм нышэдибэ къыдыхьащ удз гъэгъа Iэрамэ дахэхэр зыIыгъ, екIуу хуэпа ныбжьы­щIэхэр. Ахэр хуопIащIэ я школхэм ще­кIуэкIыну гуфIэгъуэ зэхыхьэхэм, я япэ дерсхэм.

Астрономхэм иджыблагъэ япэ дыдэу къалъэгъуащ «мащэ кIыфIым» (чёрная дыра) гъунэгъу зыхуэзыщIа вагъуэм и зэпкърыхукIэр зыхуэдэр.

Къэралым дзэ къулыкъу хуэ­щIэныр икъукIэ жэуаплы­ныгъэш­хуэ зыпылъ къалэнхэм ящыщ зыщ икIи пщIэшхуэ зыпылъ Iуэхугъуэщ. Мы махуэхэм ди Хэкум и щIыпIэ куэдым ар щрахьэкI Къэбэрдей-Балъкъэрым и­кIа ди лъэпкъэгъухэм. ТIуа­щIэу гуапэ мэхъу ахэр зыхэхуа гупхэм ­къахэжаныкIыу, пщIэрэ нэмыс­рэ къыщагъэлъагъуэу хъыбар къыщытIэрыхьэм деж.

Мы тхыгъэр зытеухуа Къанэмэт ФатIимэ куэдым зезыпщыт, зи зэфIэкIымрэ щIэныгъэмрэ хэзыгъахъуэ, щIэ куэд зэзыгъэлъагъу, щIыналъэри къэралри зэрыгушхуэ, нэхъыбэжкIэ зыщыгугъ щIалэгъуалэм ящыщщ. 
 

КIэи пэи зыдумылъагъу уахэм и зы къуэгъэнапIэ Бдзэжьейхэм я вагъуэбэм (созвездие Рыб) астрофизикхэм къыщагъуэтащ, и щIыгум къыщешх «уэшхыр» зэрыгужьеигъуэ дыдэм къыхэкIыу, жыхьэнмэм хуагъэда планетэ шынагъуэ.

Астрономхэр куэд щIауэ йогупсыс уахэ жыжьэм ит вагъуэ бжыгъэншэхэм ящыщ гуэрхэр ди Дыгъэм и къэухьым гъунэгъу зыкъыщыхуащIкIэ къэхъунур зыхуэдэм.

Хэти щыгъуазэщ, адыгэхэр иджыпсту зытес щIыналъэм нэхърэ куэдкIэ нэхъыбэжым я адэжьхэр тепсэукIыу зэрыщытами, а щIыгум щыщу, лъэхъэнэ кIэщI дыдэм къриубыдэу, ди гъунэгъу лъэпкъхэм лъагъэсар зыхуэдизми.
Адыгэм и лъэм хуиту зыщиукъуэдийуэ щыта щIыналъэхэм ящыщщ ди гъунэгъу Осетие Ищхъэрэ-Аланием и иджырей губгъуэ-сэтейхэри, абы ищхьэжкIэ щыIэ къущхьэ жьанэхэм я къыдэкIыпIэхэри. Тхыдэм набдзэгубдзаплъэу ириплъэж дэтхэнэми и нэгу къыхущIэгъэувэжынущ ди лъэпкъым и къуажэ бжыгъэу а Iэхэлъахэм исар зыхуэдизри…

1999 гъэм дыгъэгъазэм и 17-м ООН-м ЩIалэгъуалэ IуэхухэмкIэ министрхэм я дунейпсо конференцу Лиссабон щригъэкIуэкIам къыщащта унафэкIэ 1998 гъэ лъандэрэ ЩIалэ­гъуалэм я дунейпсо махуэр ягъэлъапIэ. 

Кавказым и къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ тхыдэм и щIэину ди нобэми щыIэ адыгэ лъагъуэжьхэм ирикIуэн зи щIасэхэр Мейкъуапэ ищхьэкIэ щыIэ бгыщхьэ къуажэ Гъуазэрыплъ ды­къыIукIащ.

Тхыдэм аддэ жыжьэу къыщежьэ я къуэпсыжьхэмкIэ, адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ (азгъэхэмрэ – адыгэхэр абхъазхэм мыпхуэдэуи йоджэ) зэрызэблагъэр гурэ-псэкIэ къозыгъащIэ хуэмэбжьымэхэм «яжь» къыщысщIихуну махуэм сэ куэд щIауэ сыпэплъэрт.