ЩIалэгъуэ

Илъэс 85-рэ къэзыгъэщIауэ иджыри езыкъутэкIыу псэу Аслъэн дадэ къызжиIэжащ мы хъыбарыр.

КIэи пэи зимыIэ хьэршым и зы къуэгъэнапIэ Бдзэжьейхэм я вагъуэбэм (созвездие Рыб) астрофизикхэм иджыблагъэ къыщагъуэтащ, и щIыгум къыщешх «уэшхыр» зэрыгужьеигъуэ дыдэм къыхэкIыу, жыхьэнмэм хуагъадэ планетэ шынагъуэ.

Си адэр хуабжьу мэз кIуэрейт икIи и гъащIэм и нэхъыбэр абы щихьырти, ди унэр игъэIэпхъуэжами зыми емыкIу къищIыну къыщIэкIынтэкъым.

Май къалэм дэт гимназие №1-м и еджакIуэ Сивишкин Богдан иджыблагъэ Мэзкуу щекIуэкIа, «Си Хэкум и зыужьыныгъэм си Iыхьэ хызолъхьэ» зи фIэщыгъэ урысейпсо конференцэм япэ увыпIэр къыщихьащ. 

Къэхъуа

Хы ФIыцIэ Iуфэм узыщрихьэлIэ фIэщыгъэр Iыхьищу зэхэлъщ: «Псы - у (ы) - шъ (у) хъо».
Шапсыгъ диалектыр къэзыгъэсэбэпхэм я нэхъыбэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, «псыущхъуэ» псалъэм къикIыр «узыпхрыплъу къабзэ», «уафэм хуэдэу къащхъуэ» мыхьэнэхэр аращ.
Бзэ щIэныгъэхэм я доктор КIуэкIуэ Джэмалдин абы щыхьэт техъуэу, псалъэм и иужьрей пычыгъуэм «щхъуантIэ» егупсысыкIэ иIагъэнущ, псалъэпкъитIым я зэхуаку къыдэувэ «уы» префиксыр «ущхъуэнтIын», «кIуэ пэтми нэхъ щхъуантIэ хъун» мыхьэнэхэм хуэпхь хъунущ.

Класс унафэщIхэм я II Урысейпсо зэхуэсышхуэм и лэжьыгъэм хэтыну хуейхэм я тхылъхэр къыхахыу хуежьащ. УФ-м и Президент Путин Владимир и унафэкIэ ар езыгъэкIуэкIыр къэралым ЕгъэджэныгъэмкIэ и министерствэрщ, къызэгъэпэщыныр зи пщэ дэлъыр Егъэджэныгъэм IэмалыщIэхэм зыщегъэужьынымкIэ фондырщ. Ар щекIуэкIынур Мэзкуущ, 2022 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм траухуащ.

США-м и Калифорние штатым щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зым физикэмрэ астрономиемкIэ и кафедрэм и унафэщI, профессор Гез Андреа къэрал куэдым къыщыдэкI Nature щIэныгъэ журналым щытопсэлъыхь, езым къыдэлажьэ астрономхэр и гъусэу, ди Галактикэм (Шыхулъагъуэм) и кум алъандэрэ зыщымыгъуазэу щыщыIа уафэщI гъэщIэгъуэнхэр къызэрыщалъэгъуам.

Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым техникэмрэ естественнэ щIэныгъэхэмкIэ цIыхухэм яхуищIэ Iуэхутхьэбзэхэм я жармыкIэ иджыблагъэ екIуэкIащ. Абы кърихьэлIащ КъБР-м и колледжхэр къэзыуха цIыхуи 100-м нэблагъэ.

ЩIэныгъэм япэ лъэбакъуэхэр щызыч щIалэгъуалэр гъэгушхуэныр, абыхэм кърахьэ­жьэ Iуэху щхьэпэхэр дэIыгъыр къэрал уна­фэщIхэм гулъытэ хэха зыхуащIхэм ящыщщ. Апхуэдэ жэрдэм зыбжанэ къабгъэдокI къулыкъущIэхэм икIи псори хуолажьэ щIалэгъуалэ зэчиифIэм, IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэм я мурадхэмрэ хъуэпсапIэхэмрэ хэIущIыIу ящIы­ным, ахэр къай­хъулIэн папщIэ Iэмалхэр къахузэгъэпэщыным. А Iуэхугъуэхэм ящыщщ Инновацэ лэжьыгъэхэр дэIыгъынымкIэ урысейпсо фондым къыхилъхьа «АкъылыфIэ» («Умник») зэпеуэр.