ЩIалэгъуэ

          Хы ФIыцIэ Iуфэм дызыщрихьэлIэ щIыпIэцIэхэм яхэтщ ди нобэрей гъащIэм куэдрэ щызэхэтххэри. Апхуэдэхэм ящыщ зыщ Джубгэ (Жьыубгъу) фIэщыгъэр. Абы и къежьэкIэ хъуам ехьэлIауэ Iуэху еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ.

Лъахэхутэ, щIэныгъэлI Мерэтыкъуэ Къасым «Адыгейский топонимический словарь» и тхылъым зэритымкIэ, «жьыубгъу» псалъэм къикIыр езым къеIуэтэж, «жьым зыщиубгъу щIыпIэ» жыхуиIэу.   

БзэгуIуантIэ
Къарэкъэтинэрэ Къарэщауэрэ щIыпIэ мыцIыхур щтэIэщтаблэу къаплъыхь.
-Дэнэ дыкъыщыхута, Къарэщауэ? - шынауэ щIоупщIэ Къарэкъэтинэ.
- Сэри сщIэркъым. Ауэ плъагъуркъэ, ди хъуреягъыр мамырщ, умыгузавэ, - хъыджэбз цIыкIум и гур дахэ хуищIыну хэтщ Къарэщауэ.
-НэхъыфIтэкъэ IуэрыIуатэм дыщыIэжатэмэ?
- Сыт щхьэкIэ, уэрати зи жьэр зымыгъэувыIэу сабийхэм я деж хьэщIапIэ дыгъакIуэ жызыIар? Иджы щхьэ ущIегъуэжа?
- СыщIегъуэжакъым, ауэ дауэ ахэр къызэрыдгъуэтынур?
- Сэри сщIэркъым, ауэ дыгъуэщауэ си гугъэкъым.

 NASA зэгухьэныгъэм (США) хуэлажьэ щIэныгъэлIхэм уахэ жыжьэм и зы плIанэпэм къыщалъэгъуащ вагъуэ гуэрэнышхуэрэ абрагъуэу абдежым щызэхэт къэщIыгъэхэм (галактикэхэм) ящыщу тIум гъунэгъу дыдэ зэрыщызэхуащIар. ЯфIэтелъыджэ хъуа а Iуэхугъуэр зэрекIуэкIым астрономхэр лъыгъуэзащ ЩIым и хъуреягъыр езыр-езыру къэзылъэтыхь спутникым хэт обсерваторэм хащIыхьа Хаббл телескопымкIэ.

ЩIымахуэу умыщIэну, хуабэт дыгъэгъазэ мазэр. Уеблэмэ, вакъэ хуабэ лъамыгъагъыжыфу, туфлъэкIэ къыдэкIахэми уащрихьэлIэрт уэрамхэм. Уэсыр сфIэфIыщэуи жысIэфынутэкъым, ауэ, а гъэм сэр дыдэри сызыхуигъэзэшат!

Астрофизикхэм гу зэрылъатамкIэ, 2017 гъэм фокIадэм и 22-м ЩIы Хъурейм пхылъэтыкIащ къаруушхуэ зиIэ нейтринэ цIыкIу.

Астрономхэм иджыблагъэ хьэршым къыщалъэгъуащ дыщыпсэу ЩIы Хъурейм ирагъэщхь планетэ. Ар, зэрыгурыIуэгъуэщи, ящыщкъым ди Дыгъэм и хъуреягъыр къэзылъэтыхьхэм. Апхуэдэхэм щIэныгъэлIхэр зэреджэр экзопланетэщ («экзо» псалъэр «и щIыбкIэ щыIэ» мыхьэнэр къикIыу пасэрей алыджыбзэм къыхэкIащ).
Тхыдэ мыжыжьэм дриплъэжмэ, экзопланетэ зэрыщыIэм астрофизикхэр япэу щыхьэт щытехъуар 1992 гъэращ.

Псэмахуэрэ Нэхунэрэ зэрышагъащІэт. НысащІэмрэ щауэщІэмрэ я унэм нэху къыщекІа япэ жэщым и пщэдджыжьым япэрей пщэдджыжьышхэ щызэдащІынут.
Щауэр жьыуэ къэушати, еплъмэ, щхьэгъусэр тхъэжу мэжей. Къимыгъэушыну хуэсакъыпэурэ къэтэджри, нысащІэм пщэдджыжьышхэ хуигъэхьэзырыну иужь ихьащ.
Япэрауэ, хадэм и щІыпІэ нэхъ дахапІэм Іэнэ зэгъэпэща дахэ щиухуащ. Мэ ІэфІ къызыпих гъагъэ хъуэпсэгъуэ дахащэхэм хэту иухуа Іэнэм къытригъэуващ унэм щІэлъу хъуар: кхъуей, щІакхъуэ, фо, тхъу, шатэ, джэдыкІэт, нащэ…

Мы усэхэр зи къалэмыпэм къыпыкIа Абэнокъуэ (Табыхъу) Ленэ Лэскэн Ипщэ къуажэм къыщалъхуащ. Курыт школыр къиуха нэужь, Налшык дэт технологие техникумым щеджащ икIи ар 1973 гъэм ехъулIэныгъэкIэ къиухащ.

Сыту псалъэ дахэ «зэгуэкІуэныр»! Гур гум хуэкІуэныр, гурэ гурэ зэхуэкІуэныр!.. Гурэ гурэ лъагъуэ зэхуащIыныр!.. Псэрэ псэрэ зэпсэгъуныр!.. Абы нэхъыфІуу, нэхъ тхъэгъуэу сыт щыІэ?! 
ЦІыхум и гуащІэ зыхэлъым нэхърэ нэхъ ІэфІрэ нэхъ тхъэгъуэрэ щыІэкъым. Уи къару, уи гуащІэ хомылъхьауэ лъагъуныгъэри тІыгъуэркъым.
Девгъэгупсысыт: и къэшэгъуэр къэсыху щІалэм гъунэгъуми, къуажэгъуми, къыдеджами, къыдэлажьэми хъыджэбз щэ бжыгъэ илъагъуу, ицІыхуу щыт пэтми, абыхэм ящыщу зыращ зэгуакІуэр. Апхуэдабзэу щІалэ къудан куэдым щыщу хъыджэбзыр зэхъуапсэр а къегуэкІуа закъуэращ. 

Апхуэдэ цIэр зэрехьэ Геленджик («Хъулъыжъый», «ХъупIэжьий» - «хъулъэ»-хъупIэ, «жъый»-цIыкIу) къалэм къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ къыщхьэщыт Къуацэгъур тхыцIэу Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм и зы къудамэу къалъытэм хыхьэ лъагапIэу Пшъадэ (Пшадэ) псыр зи къежьапIэм.