Адыгэ фащэр бгъэхэIуу зыщI IэпэIэсэ

Хьэпэ-Джэдгъэф Аминэ дзэм еIэзэ дохутырщ. ФIыуэ илъагъу IэщIагъэм щыхуеджащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым. Пщащэм дзэм еIэзэным хелъагъуэ гъуазджэм щыщ гуэр, ар гъэдэхэныр, захуэ щIыныр, егугъуныр творческэ Iыхьэу ебж. Аминэ хьэпIацIэщыгъэхэмрэ мывэ щыкъуей зэмыфэгъухэмрэ цIыкIуфэкIухэр къыхэзыщIыкI, хэзыдыкI IэпэIэсэщ, сурэтыщIщ, къэфакIуэщ, макъамэ Iэмэпсымэхэми дехьэх.

IэщIагъэр

- Дзэ дохутыру седжащ. Школым сыщIэсу си дзэм езгъэплъыну сыкIуауэ щытащ дохутырым деж. СфIэхьэлэмэт хъуащ IэщIагъэр. Еянэ классым сыщIэст абы щыгъуи, «дзэ дохутыру семыджэу хъунукъым», жысIэри си гум ислъхьащ. Курыт еджапIэр къэзухри, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым медицинэмкIэ и факультетым сыщIэтIысхьащ, абы интернатури ординатури къыщызухащ.  

Еджэнри лэжьэнри къызэгугъуэкIакъым зэи. Сыту жыпIэмэ, сфIэгъэщIэгъуэнт. Дохутыру лэжьэн щIэздзэри, чэнджэщэгъу схуэхъуащ си ныбжьэгъу хъыджэбзым и анэр. Ар илъэс куэд хъуауэ дзэм еIэзэрт. Иджыри сыстуденту, сриджэрти, зэрылажьэм сригъэплъырт, сригъасэрт, куэдым гу лъызигъатэрт. Терапиерт къыхэсхар, сабийхэми балигъхэми я дзэм сеIэзэну къысхуихуащ. Уней клиникэ сыщылэжьащ илъэситху хуэдизкIэ. Унагъуэ сыхъури, лэжьыгъэр пIалъэкIэ къэзгъэнащ.

 Стоматологиер IэпэIэсагъэщ. Дзэ дохутыр куэд щыIэщ етIуанэ IэщIагъэу сурэт техын, сурэт щIын, макъамэ Iэмэпсымэ еуэн, нэгъуэщI IэщIагъэхэми хуэIэкIуэлъакIуэу. 

Адыгэ къафэр щэнхабзэм щыщщ

- Си адэ-анэм КъБКъУ-м щрагъаджэрт - си анэм информатикэмкIэ, си адэм математикэмкIэ. Арати, университетым къегъэщIылIа сабий садщ сыздагъэкIуар, курыт школри абы епхат. Адыгэ къафэм щыхуагъасэ гуп сыхэтащ сабий садым щегъэжьауэ. Соттаев Къанщауэ ди гъэсакIуэу щытащ япэ дыдэу.  Школым сыщIэтIысхьэри, абы щыпысщащ - Iэсей Светланэ дыкъигъафэрт, егъэлеяуэ къыдэгугъуу. Университетым сыщIэтIысхьэри, Атэбийхэ Игоррэ ФатIимэрэ дыкъагъафэу «Кабардинка»-м и гуп нэхъыщIэм дыхэтащ. Ауэ къафэр лэжьыгъэ сщIакъым. Си IэщIагъэм срилэжьэну сыхуейт.

Къафэр къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ лъэпкъ щэнхабзэм. Къафэм и бзэ иIэжщ, хабзэ зыхыуегъалъхьэ, уепсыхь. Къафэмрэ фащэмрэ зэхуокIуэж, зокIу, зэщIыгъумэ, а тIум лъэпкъ гупсысэ къагъэщI. Сэ иджыри сыцIыкIу дыдэт, адыгэ къафэм зыдезгъэкIуу щыщIэздзами, фащэм и дахагъэр къыщыслъэгъуами.

ЩIыуэпсыр – сурэту

- Школым егъэлеяуэ хэкъузауэ дыщыхуеджащ декоративно-прикладной гъуазджэм. Сурэт щIыным, хэдыкIыным, щэкIым елэжьыным дыхуагъэсащ. Къапщтэмэ, сабий садми школми абы теухуауэ гулъытэ щыдгъуэтащ. Чумаевэ Иринэщ школым абы дыщыхуезыгъэджар. «Фи лэжьыгъэхэр зэпеуэхэм, гъэлъэгъуэныгъэхэм езгъэхьынущ», жиIэрти дытригъэгушхуэрт. Сабийр тегушхуэххэнумэ, аракъэ зыхуейр! ИкIи иригъэхьырт. Нэхъ иужькIэ гупжьей щхьэхуи зыщызгъэсащ. ДагъэкIэ сурэт щIыным зыхэдгъэгъуэзэным дынэсауэ, сэ еджапIэ нэхъыщхьэм сыщIэтIысхьати, абдеж щызэпызгъэуауэ щытащ. Ауэ нэхъ иужькIэ абыи щхьэхуэу къытезгъэзэжащ - дагъэкIэ сурэт щIыным и щэхухэр къэсщIащ.

 ЩIыуэпсым и теплъэр, натюрмортхэр сфIэфIщ сурэту сщIыну. ЩIыуэпсыр фIыуэ плъагъурэ абы и плIанэпэ гуэрхэм я теплъэ уэ езым къыщыбгъэщIым деж уи гум дахагъэ из мэхъу. А щытыкIэм къуит гукъыдэжым уегъэнщI, аргуэруи краскэр къапщтэу телъыджэ гуэрхэм уалъэIэсыну ухуей мэхъу! Къапщтэмэ, псом нэхъ сфIэфIщ тенджыз сурэту сщIыну. СурэтыщI цIэрыIуэхэм я лэжьыгъэхэми тенджыз къызыхэщхэр нэхъ къызохуэбылIэ.

ХьэпIацIэщыгъэм къыхэщIыкIа хьэпшып цIыкIухэр

- Унагъуэ сыщихьэкIэ адыгэ фащэ сщыгъыну сехъуапсэрт. ХьэпIацIэщыгъэкIэ хэздыкIыну зыщеспщытари а фащэр щыдгъэхьэзырым щыгъуэщ. НысащIэ фащэм дыщIыгъуну пыIэр МафIэдз - Хьэщхъуэжь Динэ схуидащ егъэлеяуэ дахэу. Сэри сигу къихьащ ар хьэпIацIэщыгъэхэмкIэ хэздыкIыну – си Iэм къыIэпыкIа гуэр хэлъыну сыхуейт фащэм. Фащэм хэт тхыпхъэхэм ещхьу пыIэр хэздыкIри, чысэ цIыкIуи хуэздыжащ. НэхъапэкIэ апхуэдэ зэи сщIатэкъым. Пэжщ, сыдэфу си анэшхуэм сригъэсат. Нанэ куэдым хуэIэкIуэлъакIуэт – дэным, хэдыкIыным, зэрыхъэным, пшынэ еуэным. Арауэ къыщIэкIынущ IэкIэ дахэ гуэр сщIыну, зыгуэрым сепэщэщыну щIысфIэфIыр - си Iэр есащ.

Адыгэ фащэм нэмыщI, зы бостей мывэ щыкъуей дахэхэмкIэ хэздыкIащ, сехъуапсэри. Ауэрэ, бгъэхэIур модэм къихьащ. БгъэхэIу лIэужьыгъуэ дахэхэр МафIэдз Динэ ищIырти, абы куэд схуищIащ, сызыхуей щIыкIэхэр гурызгъаIуэурэ. БгъэхэIум и закъуэкъым, езым ищIа тхьэгъу гъэщIэгъуэнхэри тыгъэ къысхуищIащ. Апхуэдэуи, джинс курткэм схутрищIыхьащ си нысашэ фащэр сщыгъыу страха сурэтыр. Ауэрэ, сэри сеплъынщ бгъэхэIу схуэщIмэ, жысIэри сигу къэкIащ. Япэу бгъэхэIуу сщIащ «А» хьэрф. Аргуэру зыбжанэ сщIащ, ахэр ди благъэхэм, си ныбжьэгъухэм къалъагъури, ягу ирихьащ, езыхэми яхуэсщIыну къызэлъэIу хъуащ.

Фащэ-бгъэхэIухэр

- Куэд щIакъым лъэпкъ гупсысэ зыщIэлъ бгъэхэIу сщIын зэрыщIэздзэрэ. Ди хабзэхэм сыдахьэх, ди фащэр егъэлеяуэ сигу къыдохьэ, адыгэ къафэращи, си гъащIэм щыщщ, абыхэм щхьэ езмыпхрэ мы сигу ирихьу сщIы хьэпшыпхэр, жысIэри, яужь сихьащ. Е пыIэ, е Iэщхьэпылъхьэ сщIын жысIэу сегупсысырт, езы фащэр бгъэхэIуу пщIыныр, цIыкIуагъ-инагъкIэ зэхуэбгъэкIуэныр тынштэкъыми. ИкIэм-икIэжым, фащэр зэкIэрызмыхыу, зэрыфащэу сщIыным сытегушхуащ. Унагъуэ сызэрихьа адыгэ фащэм сурэт тесщIыкIащ. ЗэрыхъункIэ нэхъ цIыкIуу зэхуэзгъэхъуащ теплъэр, ар фетрым схьыжащ, щэкIым теслъхьэжащ. ЗдэсщIым сегупсысырт, зыри мыхъуну, сфIызэхэзэрыхьыну, ауэ икIи сыкъэувыIэртэкъым. Фащэ бгъэхэIур сщIыри, арэзы сызыхуэхъужащ. Сигу ирихь фащэ зыбжанэм тещIыкIауэ иджыри сщIащ бгъэхэIухэр. ХьэцIыкIу Мадинэ и фащэхэм ящыщ зым, «Герой нашего времени» фильмым хэта Бэллэ щыгъа фащэм ятесщIыкIащ. Си ныбжьэгъу зэшыпхъухэм, Линэрэ Динэрэ, си лэжьыгъэхэр езгъэлъэгъуати, Линэ фащэ бгъэхэIухэм сурэт трихри, интернетым кърилъхьащ. Абдежым ахэр псынщIэу щызэбгрыкIащ, цIыхухэм къалъагъуурэ яхуэсщIыну къысхуаIуэху хъуащ. Ащхъуэт Ритэ сигъэщIащ япэу, Третьяк Татьянэ къысхуиIуэхуащ «фащэ бгъэхэIум хуэдэ симыIэу хъунукъым» жиIэри. «Кабардинка» ансамблым и солисткэ Куэтэншы Каринэ езым адыгэ фащэр щыгъыу къызэрыщ сурэтым хутесщIыкIащ бгъэхэIу. БгъэхэIуу хьэпIацIэщыгъэм къыхызощIыкI лъэпкъ дамыгъи.

ФIыуэ слъагъу тхылъыр

- Шекспир куэдрэ щIэзджыкIащ. ФIы дыдэу солъагъу Хемингуей и «Старик и море» романыр. Апхуэдизу сэ абы и лIыхъужьым сыхуэгузавэрт, си псэр дзапэкIэ сIыгъыу и дэтхэнэ лъэбакъуэми бэуэгъуэми сыкIэлъыплъырти, сызэджэм сыхыхьэпауэ сиутIыпщыртэкъым.

 ГУГЪУЭТ Заремэ.