Ди планетэм тет къэралхэм я нэхъыбапIэм илъэс къэс накъыгъэм и 12-м къыщызэрагъэпэщ хабзэщ «ЦIыхухэм экологие щIэныгъэ егъэгъуэтыным и махуэ» зыфIащам ехьэлIа Iуэхугъуэхэр. АбыкIэ унафэ къыщащтауэ щытар ООН-м и Ассамблее Нэхъыщхьэм и зэIущIэу Бразилием и къалэ нэхъ инхэм ящыщ Рио-де-Жанейрэ 1992 гъэм щызэхашарщ.
Накъыгъэм и 12-м гъэсакIуэ-егъэджакIуэхэм сабий садхэм, курыт школхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIыуэпсым и щытыкIэм и гугъу щащI зэхыхьэхэр щызэхашэ, зэпеуэ удэзыхьэххэр къыщызэрагъэпэщ, Iэгъуэблагъэр щызэлъыIурагъэх, жыгыщIэхэр щыхрагъасэ.
Тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, къэрал унафэщIхэм «экологие» псалъэр къэгъэсэбэпын щыщIадзар 1866 гъэм иужькIэщ. Абы лъандэрэ зэман куэд дэкIами, ЩIы Хъурейм и щIыуэпсыр, языныкъуэ щIыпIэхэм щызэтеувэж щхьэкIэ, зэрыщыту къэтщтэнщи, щекIакIуэ зэпытщ. Ар, ди жагъуэ зэрыхъущи, нэрылъагъущ абы набдзэгубдзаплъэу хущыт дэтхэнэ зым и дежкIи. Ауэ щыхъукIи, «экологие» псалъэм пасэрей алыджыбзэм къыщикIыу щытар «унэ», «псэупIэ» жыхуиIэрщ. ИпэжыпIэкIи, ЩIы Хъурейр псэущхьэу абы тес псоми я дежкIэ, цIыхухэри дахэту, ди зэхуэдэ хэщIапIэщ, дэтхэнэ зыми пэш щхьэхуэ щыдиIэжу.
АтIэми, дыкъэзыухъуреихь дунейм и щытыкIэм IупщIу щыгъуазэ дыхуэзыщI, къыщыхъу-къыщыщIэхэр къыдгурызыгъаIуэ, абыхэм къарикIуэнкIэ хъунум дезыгъэгупсыс щIэныгъэр цIыхухэм ябгъэдэлъхьэным и мыхьэнэр зэрыинми шэч къытехьэгъуейщ.
Мы Iуэхум и къызэгъэпэщакIуэхэм къызэралъытэмкIэ, щIыуэпсым и щытыкIэр зыхуэдэм щытепсэлъыхь дерсхэм цIыхухэр щIэгъэдэIуныр ди планетэр шынагъуэншэу къызэтегъэнэным теухуауэ ирагъэкIуэкI Iуэху нэхъ пажэхэм ящыщ зыщ.
ЦIыхухэм экологие щIэныгъэ егъэгъуэтыным и махуэм Урысей Федерацэм гулъытэ хэха хуащIу щыщIадзар 1996 гъэм иужькIэщ. Абы лъандэрэ, ди къэралым зы илъэс къэмынэу, дыкъэзыухъуреихь дунейр шынагъуэншэу щыгъэтыным хуэгъэза Iуэхугъуэхэр мэлыжьыхьым и 15-м къыщегъэжьауэ мэкъуауэгъуэм и 5-м нэсыху («ЩIыуэпсыр хъумэным и дунейпсо махуэр» хиубыдэу) щрагъэкIуэкI.
А псоми хыхьэу, Экологие щIэныгъэхэм я махуэу къызэдалъыта накъыгъэм и 12-м еджапIэ нэхъыщхьэхэм, курыт школхэм, сабий гъэсапIэхэм, тхылъ хъумапIэхэм, щIэныгъэ институтхэм къыщызэрагъэпэщ хабзэ зэхыхьэхэм къызэхуэсахэр щыщIагъэдэIу дыкъэзыухъуреихь дунейр, щIыуэпсыр хъумэн зэрыхуейм ехьэлIа дерсхэм.
