Ахъшалъэхэр щыIэщ ахъшэ зэрыщыIэ зэман лъандэрэ. ГъущI ахъшэ жьгъейхэр къэпжьейм илъу зэрахьэу япэу ирагъэжьащ XII - VI лIэщIыгъуэхэм Азие ЦIыкIум щыIа Лидие пасэрей къэралыгъуэм щыпсэуахэм.
Нэхъ иужькIэ ахъшалъэхэр яд, къагъэсэбэп, нэхъ тынш ящI хъуащ пасэрей урымхэм. Ахъшалъэхэр къызэрыгуэкI къэп цIыкIуу щытамэ, урымхэм ахэр нэхъ быдэу, дахэу, къэбгъэсэбэпыну нэхъ тыншу ящI хъуащ. Пасэрей Урымырщ ахъшалъэр цIыхухъухэми, бзылъхугъэхэми яIэ щыхъуар. Ахъшалъэм и теплъэмкIэ, ар зэрада щэкIым и лъапIагъымкIэ зыIыгъым и къулеягъэр къалъытэрт.
Урысхэм иджырей ахъшалъэм ещхьыфэ къэп цIыкIухэр къагъэсэбэпу ирагъэжьащ XI лIэщIыгъуэм. Пасэм ахъшэхэр гъущI хьэлъэм къыхащIыкIырти, бжыгъэкIэ куэд хъу ахъшэ зэрыIыгъ зыщIыпIэ ягъэIэпхъуэн хуей хъуамэ, къагъэсэбэпыр къэп жьей къызэрыгуэкIтэкъым. АтIэ фэ быдэм бгырыпх бгъуэ дыдэ къыхащIыкIырти, абы жьгъейри, гъущI лъапIэхэри иракIутэрт. Бгырыпхыр зэтебгъэбыдэж хъурт. Урысхэр апхуэдэ бгырыпхышхуэм «черес»-кIэ е «козицэ»-кIэ еджэрт.
Ику ит лIэщIыгъуэхэм Европэм къыщыунэхуащ «сарацинский кисет» жыхуаIэр. Ар дахэу гъэщIэрэщIа ахъшалъэт, жорзехьэхэм КъуэкIыпIэм кърашырт. А зэманым ирихьэлIэу къэунэхуащ письмоулъэ теплъэ зиIэ (конверт) ахъшалъэхэр. Абы жып зыбжанэ иIэт, жьгъей, гъущI лъапIэхэр зэхэщхьэхукIауэ ипкIутэ хъун хуэдэу. А лъэхъэнэм къулейхэм ахъшалъэ гъэщIэрэщIам нэмыщI, «омоньер»-кIэ зэджэ нэгъуэщI ахъшалъэ къызэрыгуэкIи къыздрахьэкIырт. Абы иракIутэрт псапэу тхьэмыщкIэхэм иратын ахъшэ жьгъей мащIэ тIэкIу. Псапэ ахъшэр ахъшэ зэрыIыгъым къыхэпхыныр угъурсызыгъэу къалъытэрт, абы я мылъкум хигъэщIыну къащыхъурти.
XVI лIэщIыгъуэм щегъэжьауэ ахъшалъэхэр нэхъ цIыкIуу яд хъуащ. Абы къыдэкIуэуи, жыпхэр кIэрадэ хъуащ цIыхухъу гъуэншэджхэм – абыкIэ ахъшэ кърахьэкIырт. XVII лIэщIыгъуэм жыпхэр хуащI хъуащ джанэхэми. Бзылъхугъэхэм я ахъшалъэхэмрэ дыщэхэкIхэмрэ къэп цIыкIу гъэщIэрэщIам иралъхьэрт, ауэ ар ягъэлъэгъуащэртэкъым – бостеикIэм и щIагъкIэ щыкIэращIэрт. Ауэрэ, ахэр ирагъэфIакIуэурэ, щIэ гуэрхэр къагупсысрэ кIэралъхьэурэ, щхьэпс зыщIэлъэфа къэлътмакъ цIыкIум хуагъэкIуэжащ.
ТхылъымпIэ, дэфтэр хуэдэхэр къызэрырахьэкI къэлътмакъ цIыкIухэр къэунэхуащ XVII лIэщIыгъуэм. XIX лIэщIыгъуэм, тхылъымпIэ ахъшэхэр къыщIагъэкI хъуа нэужь, апхуэдэ къэлътмакъхэри ирагъэфIакIуэу, лIэужьыгъуэ зыбжанэу къагупсысу хуежьэри, абыхэми ахъшалъэкIэ еджэ хъужащ. XIX лIэщIыгъуэм тхылъымпIалъэрэ ахъшалъэу щыIахэм щхьэхуэныгъэхэр яIэт. ЛIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм куэду къагъэсэбэп хъуащ гъущI къуапэхэр зиIэ ахъшалъэ хуэкIыхьхэр, къуапих е къуапий зиIэ ахъшалъэхэр. ЦIыхухъухэм абы щыгъуэ яIыгъа тхылъымпIалъэм (бумажник) дэлъхьэпIитI иIэт, зэтебгъэлъадэ хъурт. ТхылъымпIалъэхэмрэ ахъшалъэхэмрэ абы щыгъуэ тхылъымпIэ Iувым къыхащIыкIырт. И гущIыIум трабзэрт фэ е алътес. Бзылъхугъэхэм я ахъшалъэхэр хьэпIацIэщыгъэкIэ (бисеркIэ) хадыкIыну яфIэфIт. 1820-1830 гъэхэм ирагъэжьащ зыгуэрхэр зратхэ тхылъ цIыкIухэмрэ тхылъымпIалъэхэмрэ зэгъусэу ящIу.
XX лIэщIыгъуэм ахъшалъэхэр лIэужьыгъуэ куэд хъуащ: зэтебгъэлъадэхэр, зэтебгъапкIэхэр, малъхъэдискIэ зэтебгъэуэжхэр. Ахэр хэт нэхъ инщ, хэт нэхъ цIыкIущ, я теплъэхэри зэмыфэгъущ. Ахъшалъэхэр къыхащIыкI фэ дыдэхэми, фэ IэрыщIхэми, щэкIхэми. Ахэр хьэпIацIэщыгъэмкIэ, мывэ лъапIэ зэмыфэгъухэмкIэ ягъэщIэращIэ.
Ахъшалъэхэм я лIэужьыгъуэхэм иджыри зихъуэжынущ, я бжыгъэхэм къахэхъуэнущ, щхьэж и Iэмалхэмрэ игу ирихьхэмрэ тещIыхьауэ.
