ЩIым телъ уIэгъэр зыгъэхъужыфа

 А зэманым къуажэр ерыскъыншэ, щыгъыныджэ хъуат. Хэку зауэшхуэм щIидзэн ипэ мэл мин 46-рэ, Iэщышхуэу 5150-рэ, шыуэ 2200-рэ зиIа ХьэтIохъущыкъуей Ипщэм къыхуэнэжа щIагъуи щыIэтэкъым. Сэ илъэс 20-м ситу аркъудейт, итIани, вы зимыIэм шкIэ щIещIэ жыхуаIэрати, комсомол  комитетым и секретару, колхозым и ревизионнэ комиссэм и и унафэщIу сагъэувауэ сылажьэрт.

Зеикъуэ и мызакъуэу, дэтхэнэ жылагъуэми а гъэхэм дэсащ лIы бэлыхьхэр, къуажэ, куей унафэщI къулыкъу зэхуэмыдэхэм пэрыту. Апхуэдэ лIы гуп шууэ ХьэтIохъущыкъуей Ипщэм  щызэхуэсауэ зэхэтт. А зэманым шууэ къакIухьырт, техникэу щыIэр мащIэ дыдэт.

Гупым я макъыр щызэтеувыIэм, Зеикъуэ колхозым и тхьэмадэр къэпсэлъащ:

- Догуэ, фэ жыфIэр содэ сэ, ауэ 1942 гъэм нэмыцэм къатIа, абы я танкхэр щагъэпщкIуу щыта щIыунэшхуэр къэвгъэнауэ, щIыр уIэгъэу щывгъэтыну куэдрэ? - йоупщI ар Жэмыхъуэ Хьисэ.

Хьисэ цIыху зы мин хуэдиз зыхэт бригадэм и унафэщIт а зэманым. Ахэр зэлэжь щIы Iыхьэм хиубыдэрт колхоз тхьэмадэм зи гугъу ищI щIыунэри. Ар Iуэху къызэрыгуэкIтэкъым. ЗэрыпхъуакIуэхэр ди къуажэм къыщысам, а мащэр абыхэм къратхъуат бульдозеркIэ, Бахъсэн ГЭС-м икIыу Псыхуабэ кIуэ пкъо фIыцIэшхуэхэр ираудри, ар щIыунэм пхъащхьэу трапIэжат. Абы фашистхэм щагъэпщкIурт я танкхэри, топхэри, нэгъуэщI техникэ куэди. Гектар бжыгъэ и инагът а щIыунэжьым къыхэна мащэшхуэм. Иджы ар белкIэ, Iэпщэ къарукIэ итхъуэжын хуейуэ арат.

- Уей, дыпэмылъэщ, - иретыж колхоз тхьэмадэм и упщIэм жэуап Хьисэ.

- ЦIыху дапщэ щыIэ нобэкIэ уи бригадэм?

- ЩIэми, жьыми, хъыджэбз цIыкIуми, щIалэщIэ цIынэми - цIыху 50 хуэдиз мэхъу.

- КъэдаIуэ мыдэ: бел щэ ныкъуэ хуэдиз пщэдей къэгъуэт, мащэжьым и деж къегъэхьи, цIыхуу щыIэр абы гъакIуэ, ирегъэтхъуэж а кумбыр зы махуищ-плIым къриубыдэу, - унафэ ещI тхьэмадэм.

Хьисэ зыри жиIэркъым, щIым еплъыхыу щытщ зы тэлайкIи, дбгъэдэкIыжащ.

Сэ а бригадэм уполномоченнэу парт организацэм сригъэбыдылIати, ар щыIукIыжым, пщэрылъ сщащIащ:

- Мыбы и Iуэхум уи нэIэ тегъэт, кумбыр иратхъуэжу щIым гъавэ тедмысэу хъунукъым, - жаIэри.

Ауэрэ, махуипщI хуэдизи дэкIауэ, Хьисэ сыщыхуэзэм, Iуэхур сигу къокIыж.

- Уа, Хьисэ, мащэм сыкIуэу сеплъакъым, дауэ хъурэ? ХэщIрэ зыгуэр? - соупщI абы.

- Зэпымыууэ уэшхыр къошхри, ныбжьыщIэхэм я хъыдан вакъэхэр ялъихынущ. Хъудыр тIэкIу фIэкIа яIумыхуэу, лэжьыгъэ хьэлъэм сэ апхуэдиз цIыху  пэрызмыгъэувэфыну, - къетыж абы жэуапи, и щхьэр збгъэдех.

Апхуэдэурэ гъатхэ сэгъуэр къэсри, унафэ зыщIахэр мащэм и Iуэхум къыщIэупщIэжащ. Бригадэм щыщу колхоз тхьэмадэм и  макъ зэхэзыхахэри сэри дыкъэгузэват, кумбыр итхъуэжыным зэри зэремылэжьам псори дыщыгъуазэти. АрщхьэкIэ Хьисэ пыгуфIыкIауэ аркъудейщ:

- ЩыIэжкъым а зи гугъу фщIы мащэр, пщэдей дыкIуэнурэ абдеж нартыху хэтсэнущ, - жеIэ Жэмыхъуэм макъ тегушхуакIэ.

Iуэхум нэгъуэщIу щыгъуазэхэр дызэплъыжа фIэкIа, зыри жытIакъым. ИужькIэщ  а псом и пэжыпIэр къыщытщIар: унафэ къыхуащIа нэужь, зыми зыкъримыгъащIэурэ, Хьисэ жэщ къэс а мащэм деж кIуэрти, и закъуэ ар иритхъуэжырт. Ди щхьэщыгу ит закъуэращ абы къыдэIэпыкъуар - мащэр итхъуэжыным зэрелэжьа махуэ 28-м уэшхыр  зэрыувыIа щыIэкъым. ЩIы цIынэр тыншу къыгуигъэурти, кумбыр нэхъ псынщIэу игъэнщIырт. Дауи, ар щIы щхьэфэ захуэу зылIкIэ гъэтэмэма хъуатэкъым, ауэ пхъэIэщэкIэ гугъуехь лъэпкъ къыхэмыкIыу явэри нартыху хасэжат. ИкIи, гъэщIэгъуэнращи, гъавэр бэв хъуат. ЩIыр пшэрмэ, нартыху хужьым и хьэдзэм щIыхуфэ къыщIолъадэ. Мис апхуэдэ нартыху бэлыхьт а гектар 58-м къыщыкIари.

Хьисэ езыр лIы Iэчлъэчт, и гъумыщIагъкIэ къыпэхъун куэд жылэм дэстэкъым, ауэ нобэми-ныжэбэми согъэщIагъуэ абы и псэр езым нэхърэ нэхъ ину зэрыщытар. АпхуэдизкIэ гуапэт а лIышхуэм игури и псэри, къуажэ псом хурикъурт, ар и нэIуасэ псоми ехуэбылIэрт… ЩыIэу пIэрэ нобэ апхуэдэ псэ къабзэ зиIэ цIыху?

ХьэфIыцIэ Мусэбий.