(Iуэтэж)
Дунейр щIыIэ хъуа пэтми, губгъуэхэм иджыри щызэфIэкIатэкъым бжьыхьэ вэн-сэныр. Уае къэмыхъу щIыкIэ жылэр щIым хэзыгъэзэгъэну хущIэкъу мэкъумэшыщIэхэр псэху ямыIэу лажьэрт, жэщ-махуэ ямыIэу. Апхуэдэу я къару емыблэжу лажьэхэм ящыщт ди адэри. Куэдрэ къэхъурт ар жэщыбг хухъу лажьэу.
Зэгуэрым ди адэр гувауэ, губгъуэ лэжьыгъэхэр зэфIэкIа нэужь, унэм къэкIуэжырт. Ар гъуэгум здытетым елъагъу зы псэущхьэ цIыкIу гуэр зэдэмауэу гъуэгубгъум деж щылъу. Ди адэм зригъэщIащ ар зищIысыр: зи дамэ лъэныкъуэр къута тхьэрыкъуэ цIыкIут ар. Псэущхьэ цIыкIур фIэгуэныхь хъуащ ди адэм - къищтэри унэм къихьащ икIи унэм щIэс псоми дигъэлъэгъуащ, къызэригъуэта щIыкIэри къытхуиIуэтэжащ.
Си анэм и жыIэм дедаIуэурэ дэ, сабийхэм, тхьэрыкъуэм и уIэгъэр хуэдгъэкъэбзащ. Абы и дамэ лъэныкъуэм лъы къижат, и джабэри абы ицIэлэжауэ цыхэр зэкIэрыпщIэжат, саби хиуэжат. Хуэбгъэфащэ зэрыхъунумкIэ, къуалэбзу цIыкIум и дамэм шэ къытехуэри пхыкIыжат, ауэ, и насыпти, и къупщхьэ цIыкIухэм зэран хуэхъуатэкъым. Тхьэрыкъуэм и уIэгъэр хуэтпхащ, хуабапIэм дгъэтIысри нартыхурэ псырэ еттащ.
- Зи бзэ мыпсалъэ псэущхьэ цIыкIум лей къытехьащ, - жиIэрт ди анэм, тхьэрыкъуэ цIыкIум телъэщIыхьурэ. – Мы цIыкIур иджыпсту цIыху гулъытэ хуэныкъуэщи, дыхуэвгъэсакъ. НэщI мазэщ. ГъэунэхуакIуэу Тхьэм къыдитами тщIэркъым.
Абдежым сэ сегупсысащ «тхьэрыкъуэ» псалъэр къызытекIам. «Тхьэрыкъуэ – Тхьэм и къуэ. ДыкъэзыгъэщIа а лъапIэм зыгуэркIэ и нэфI къыщыхуащ абы. Арауэ пIэрэ а псэущхьэ щIыкIафIэм а цIэ дахэр къыщIритар. Арагъэнщ. Шэч хэмылъу аращ», - си гупсысэхэр жыжьэ нэсырт сэ.
Мазэм щIигъукIэ ди деж «щыхьэщIащ» тхьэрыкъуэ цIыкIур. А зэманым къриубыдэу абы и уIэгъэр гъущащ, и фэри нэхъыфI хъужащ, гукъыдэжи иIэ хуэдэу къытщыхъурт. Абы «Тхьэм и къуэ»-кIэ деджэрт. Ар жытIэхукIи, ди анэм къыджиIа псалъэхэр дигу къэкIыжырт.
Шхынрэ псырэ хуэмыныкъуэу хуабапIэм щIэса псэущхьэ цIыкIур зэшу къытфIэщащ икIи мурад тщIащ ар, лъэтэфынумэ, дутIыпщыжыну. Тхьэрыкъуэр къэдубыдри хадэмкIэ тхьащ икIи, дэдгъэлъэтей хуэдэу тщIыри, дутIыпщащ. А цIыкIум зэуэ зиIэтат, ауэ куэдрэ мылъэтэфу къехуэхыжащ. ЕтIуанэу зиIэтри хадапхэм щежьэх псы цIыкIумкIэ къыщетIысэхыжу тлъэгъуащ. Дэ абыкIэ дызэрыхьащ, арщхьэкIэ ди ныбжьэгъу цIыкIур къытIэщIэлъагъуэртэкъым. Дызэрызехьащ, дыкIиящ, дыгъащ: ди гугъащ а тхьэмыщкIэр псым хэхуэу ирихьэхауэ. ИтIани лъыхъуэныр щыдгъэтакъым, псы Iуфэр къанэ щымыIэу щIэтпщытыкIащ. ИкIэм-икIэжым ар къыщыдгъуэтыжащ псым щIилъэсыкIыу бгъуэнщIагъ цIыкIу хуэдэу хъуа щIыпIэм. ЩхъуантIагъэр иджыри зыфIэмыкIуэда удз тIэкIуи итт а бгъуэнщIагъ цIыкIуми, ди тхьэрыкъуэ гъуабжэ цIыкIур абы тесу щыст. Дэ псынщIэу къуалэбзур къэтпхъуэтэжащ: ар псыф хъуат, и Iэпкълъэпкъ цIыкIури кIэзызт.
Унэм къэтхьыжащ ди ныбжьэгъу цIыкIур икIи хьэку дакъэм деж «пIэ» щыхуэтщIри «дгъэгъуэлъащ». КъызэрыщIэкIамкIэ, тхьэрыкъуэ цIыкIум и уIэгъэр кIыжами, къару игъуэтыжатэкъым: апхуэдиз лъы зыфIэкIуэда псэущхьэм занщIэу зыкъиужьыжынт? Абы иджыри кIэлъыплъын хуейт тхьэмахуитI-щыкIэ.
Къурмэныр къэсат. А илъэсым ар Илъэсыжьымрэ ИлъэсыщIэмрэ я зэблэкIыгъуэм ирихьэлIауэ щытащ. Абы и япэ махуэм дэ аргуэру мурад тщIащ тхьэрыкъуэ цIыкIур дгъэлъэтэжыну. Махуэ заул лъандэрэ абы унэ кIуэцIым къыщилъэтыхь хъуат, къызэрытфIэщIымкIи, иджы зыхуейм лъэтэфынут.
Тхьэрыкъуэр щIыбым къыщIэтхащ. Ар дэдгъэлъэтей хуэдэу дутIыпщащ. И дамэ цIыкIухэр псынщIэу щIиупскIэурэ, а цIыкIур япэщIыкIэ ди унэ къуапэм тетIысхьащ. Абы тIэкIурэ тесри зиIэтащ икIи ди лъапсэр щэнейрэ хъурейуэ къилъэтыхьащ, къытщхьэщыувэри, сэлам къыдихыж щIыкIэу, ди щхьэщыгум щыуфэрэзащ. Дэ къыдгурыIуащ тхьэрыкъуэ цIыкIур зэрыхъужыпар икIи ар узыншэу зэрылъэтэжар. ДыгуфIэрт икIи дынэщхъейрт дэ. ЩытыкIэ гугъум ихуа псэущхьэм сэбэп дызэрыхуэхъуфам щхьэкIэ дызыхуэарэзыжт, ауэ апхуэдизрэ дызэлIэлIа, дызэса ди ныбжьэгъу цIыкIур тпэIэщIэ зэрыхъуам мащIэу ди гур ихузырт.
Тхьэрыкъуэ цIыкIур куэдрэ дигу ихуакъым. Абы ещхь гуэр ди пщIантIэм е ди хадэм къыщытIысауэ тлъэгъуамэ, а цIыкIур лъагъунлъагъу къытхуэкIуэжауэ жытIэрт. УнагъуэкIэ къыдэхъулIэIами, «фIым фIыщIэ пылъщ» жыхуиIэм хуэдэу, абы и фIыщIэу Тхьэшхуэм къытхуищIэу къытщыхъурт. Пэж дыдэуи, ди адэ-анэм зэрыжаIэмкIэ, ди мурадхэм ящыщ куэд къыдэхъулIат а илъэсым. МэкъумэшыщIэхэр зэлэжьа губгъуэм гъавэ бэв кърахат, дэри хэщI димыIэу, дыузыншэу, тщIэнрэ тшхынрэ дгъуэту къыкIэлъыкIуэ ИлъэсыщIэм дытехьауэ щытащ.
