ТхакIуэм и гъащIэмрэ гуащIэмрэ

Дуней псом щыцIэрыIуэ тхакIуэ, гупсысакIуэ, дин узэщIакIуэ, литературэмкIэ Нобель и саугъэтыр хуэфащэу къалъытэу плIэ къагъэлъэгъуа, ауэ зрамыта Толстой Лев къызэралъхурэ мы гъэм илъэси 195-рэ ирикъуащ. 
Толстой Лев 1828 гъэм фокIадэм и 9-м Тулэ губернием хыхьэ Ясная Полянэ щIыналъэм къыщалъхуащ. Ар унагъуэм и еплIанэ сабийт. Лев и ныбжьыр илъэситI иримыкъупэу, 1830 гъэм и анэр фIэкIуэдащ, илъэсибгъу щыхъум и адэри лIащ. Благъэхэм  я нэIэ къытетащ сабиитхум.
Толстой Къэзан къалэм и Пащтыхь университетым щIэтIысхьат, арщхьэкIэ еджэным хэзэгъакъым. 1847 гъэм абы игъэзэжащ фIыуэ илъагъу Ясная Полянэм икIи абы бзэхэр, тхыдэр, медицинэр, есэпыр, географиер, юриспруденцэр, мэкъумэшыр иджын щыщIидзащ. 
Толстой Лев «Детство» и япэ повестыр щитхар Кавказырщ. Абы езым и гукъэкIыжхэм ящыщ куэд хигъэхьат. Толстой и повестыр «Современник» журналым 1852 гъэм къытридзащ а зэманым абы и редактору щыта Некрасов Николай. Абы игъэгушхуа тхакIуэм тхэным пищащ икIи абы къыкIэлъыкIуащ «Отрочество», «Юность» повестхэр. КъызэщIэпкъуэжмэ, тхакIуэм и литературэ щIэинхэр (художественнэ, публицистикэ, гъуэгуанэ тхыгъэхэр) том 90 мэхъу. 
1857 гъэм Толстой Лев Париж, Рим, Берлин, Дрезден зыплъыхьакIуэ кIуэри Европэм щыпсэухэм я псэукIэм зыщигъэгъуэзащ, гъуазджэ лэжьыгъэ цIэрыIуэхэм еплъащ, художникхэм яхуэзащ. Къигъэзэжа нэужь «Казаки» повестыр тхыным пищэжащ. КъыкIэлъыкIуэу итхащ «Три смерти» Iуэтэжыр, «Семейное счастие» романыр, «Хаджи-Мурат», «Смерть Ивана Ильича», «Крейцерова соната», «Отец Сергий» повестхэр, нэгъуэщIхэри.
Толстой Лев 1859 гъэм Ясная Полянэ къуажэм школ къыщызэригъэпэщащ. Илъэс дэкIри, аргуэру хамэ къэралхэм кIуащ, Европэм я школхэм зэрыщрагъаджэм кIэлъыплъыну. Мазибгъу дэкIри, абы Урысейм къигъэзэжащ. Езым зэрыригъаджэ программэ зэхилъхьэри, ар къытридзащ 1862 гъэм тхакIуэм къыдигъэкIыу щIидза «Ясная Поляна» журналым. ЕгъэджакIуэхэм ядэIэпыкъун мурадкIэ иужькIэ «Азбука», «Новая азбука» тхылъхэр къыдигъэкIащ, и Iуэтэжхэмрэ езым къигъэщIэрэщIэжа таурыхъхэмрэ шыпсэхэмрэ щызэхуэхьэсауэ.
Курыт еджапIэхэмрэ еджапIэ нэхъыщхьэхэмрэ я программэм хыхьэу ядж, щIэупщIэ ин зиIэ «Война и мир» романым лъабжьэ хуэхъуащ урысей тхыдэм, Толстойхэ я унагъуэм яIа щыIэкIэ-псэукIэм щыщ гукъэкIыжхэр.
70 гъэхэм и пэхэм Толстойр Урысейм и тхакIуэ нэхъыфIхэм хабжэрт. Сыт и уасэт «Анна Каренина» роман закъуэр! 80 гъэхэм тхакIуэм и Iэдакъэ къыщIэкIащ философие трактатхэр: «Исповедь», «Так что же нам делать?», «О голоде», «Что такое искусство?», «В чем моя вера?», «Царство Божие внутри вас…», нэгъуэщIхэри.
Леврэ и щхьэгъусэ Берс Софьерэ илъэс 48-кIэ зэдэпсэуащ икIи бын 13 зэдагъуэтащ. Софье Лев и секретарт икIи и редакторт. Толстой Лев 1910 гъэм щэкIуэгъуэм и 20-м дунейм ехыжащ, ар щыщIалъхьэжащ икIи Ясная Полянэ къуажэм. ТхакIуэм и лъапсэр иджы унэ-музей цIэрыIуэщ.

 

ТЕКIУЖЬ Заретэ.
Поделиться: