ЗэхэщIыкI IэрыщIым и IэмыщIэм

Нейрон зэIущэр, зэхэщIыкI IэрыщIыр ди гъащIэм къыхыхьэпащ псом хуэмыдэу иужьрей зэманым. Интернет напэкIуэцIхэм куэдрэ дыщрохьэлIэ цIыхухэм ар къагъэсэбэпурэ теплъэ щхьэхуэхэр зэхагъэувэу. Псалъэм и хьэтыркIэ, лъэпкъ щхьэхуэм къыхэкIа бзылъхугъэм е цIыхухъум и напэпкъыр абы ищIыфынущ программэкIэ, е цIыхур иригъэплъыжыфынущ хуэгъэфэщауэ жьы хъуа нэужь иIэну теплъэм. ЗэхэщIыкI IэрыщIыр щIэныгъэм къызэрыщагъэсэбэпым нэмыщI, иджы абы икIи цIыхухэм зырытрагъэу. Акъылым къитIасэм и нехьэкъехуэну хэт хъуащ компьютеркIэ зэхагъэувэ программэхэр. Абы фIагъи зэраныгъи хэлъу къыщIэкIынущ - щхьэж къызэригъэсэбэпщ.

Гупсысэр IэрыщIу цIыхум пкъырышыпсыхьыфынкIэ зэрыхъунум философхэр ижь-ижьыж лъандэрэ игъэпIейтейрт. Къапщтэмэ, «нейрон сеть» жыхуаIэм и лъабжьэр ди эрэм ипэкIэ къыщожьэ. Зэман кIыхь дэкIмэ къэунэхуну щыта нейрон зэIущэм (сеть) япэу тепсэлъыхьауэ жыпIэ хъунущ Аристотель. Абы къыхилъхьауэ щытащ «силлогизм» жыхуаIэм и Iэмалыр - цIыхум жэуапым я нэхъ пэжыр къыщилъыхъуэм деж зэрыгупсысэ щIыкIэр. Нэхъ иужькIэ а Iуэхугъуэм теухуа гупсысэхэр къагъэлъэгъуащ Гобс Томас (гупсысэхэм я зэпэлъытыкIэхэр иджащ), Декарт Рене (акъылымрэ пкъылъэмрэ (материе) я зэщхьэщыкIыныгъэр къилъыхъуащ), Бэкон Фрэнсис (щIэныгъэм и къежьапIэр иджащ) сымэ. Нэхъ иужькIэ, къэпщытакIуэ Буль Джордж гупсысэхэм я зэкIэлъыкIуэкIэр Iыхьэ-Iыхьэурэ иджащ. Абы и къэхутэныгъэм «Буль и алгебрэ» фIащыжауэ щытащ. А алгебрэр и лъабжьэу итальян математик Кардано Джероламо къэунэхункIэ хъуну гупсысэр къызэрапщытэр зэхигъэуващ. Абы и лъэныкъуэкIэ щIэныгъэм хэлъхьэныгъэ хуэзыщIахэм ящыщщ Паскаль Блез.

ЗэхэщIыкI IэрыщIым (искуственный интеллект) и тIасхъэр къащIэну философхэр куэдрэ и ужь ита пэтми, «нейросеть» жыхуаIэжыр къагъэсэбэп щыхъуар XX лIэщIыгъуэм икухэрщ. Абы щыгъуэ щIэныгъэлIхэм зрапщытащ щхьэ куцIым и щэхухэр кууэ яджыну. Ар нейрон меларду зэхэтщ, реакцэ телъыджэхэр къалъыкъуэкIыу. Нейрон зэIущэм и компьютер жыпхъэр 1943 гъэм зэхагъэувауэ щытащ. Мак - Каллока - Питтса нейронхэм я цIэхэр къытехъукIащ ахэр къэзыгупсысахэм я унэцIэхэм. Нейронхэр къэзыхутахэм къалъытэрт абы цIыху зэхэщIыкIым къитIасэ гуэрхэр пхухэлъхьэну. «Нейрон сеть» жыхуэтIэр къызэрапщытэ Iэмалу тIу щыIэщ: япэм щхьэ куцIым и зэхэлъыкIэр уигъэджынущ, етIуанэм зэхэщIыкI IэрыщIым и пIалъэр къуигъэтIэщIынущ.  I949 гъэм къэунэхуащ системэм езым зэрызигъэунэхуж теорие. Илъэситху дэкIри, къыIэрыхьэ хъыбарыр напIэзыпIэкIэ зыдж сеть къэунэхуащ. I957 гъэм акъылым хъыбарыр «зэрикIыщтэ» Iэмалхэр къежьащ. I96I гъэм карточкэм тет хьэрфхэр къэзылъагъу машинэ къыдагъэкIащ. Кинокамерэ теплъэ зиIэ апхуэдэ машинэм карточкэхэр гъунэгъуу бгъэдэпхьэрти, езым зэхицIыхукIырт абы итыр.

«Нейросеть»-м щIэныгъэлIхэм зэригъэпIейтейр нэхъ мащIэ хъуащ I969 гъэм Минскэмрэ Пейпертрэ я щIэныгъэ лэжьыгъэр къыдагъэкIа нэужь. Абыхэм ятхырт нейрон зэпыщIэныгъэм хъыбар кIыхь дыдэхэр зэрызэхигъэбелджылыкIын лъэщагъ имыIэу. 1980 гъэхэм я пэщIэдзэм лъэщагъ нэхъыбэ зиIэ компьютерхэр къагупсысащ. 1982 гъэм къагупсысащ нейронхэм лъэныкъуитIкIэ я хъыбар зэIыхыкIэр. НэхъапэкIэ щыIа компьютерхэмкIэ хъыбарыр зы лъэныкъуэкIэ фIэкI бгуэш хъуртэкъым. 2006 гъэм щIэныгъэлIхэм къыхалъхьащ нейрон зэIущэхэр зэрапсыхь Iэмалхэр. Ди зэманым IэрыщIу къэхъу зэхэщIыкIым теухуа къэхутэныгъэхэр щIэх-щIэхыурэ ирагъэкIуэкI. Нейрон зэIущэхэр кууэ ядж икIи къагъэсэбэп.

АтIэ дауэ ахэр зэрылажьэр? ЦIыху акъылым хуэбгъадэ хъунущ. Пэжщ, ахэр куэдкIэ нэхъ мащIэщ щхьэ куцIым иIэхэм нэхърэ. Нейрон зэIущэхэр Iыхьищу зэхэтщ: сенсорнэр (абы хъыбарыр къещтэ), зэхуэзыгъадэ (абы хъыбарыр зэхещыпыкI, едж), зыгъэбелджылы (абы жэуапыр егъэхьэзыр). «Нейросеть» жыхуэтIэм тыншу къеубыд хуагъэбелджылам и зэхэлъыкIэри, абы нэхъыщхьэр къыхехыф. Ауэ щыхъукIэ, абы къипщытам цIыху акъылкIэ кIэлъыплъыжын хуейщ. Сыту жыпIэмэ, компьютерым къитыр пыплъхьэни пыпхыни щымыIэу пэжу къыщыщIимыдзыжи къэхъунри хэлъщ. Абы къыхэкIыу, нейрон зэIущэр, псалъэм папщIэ, «Алисэм» къыщагъэсэбэп, ауэ ар къагъэсэбэпыркъым математикэ уравнение гугъу дыдэхэр щащIкIэ.

Нейрон зэIущэхэр зэщхьэщокI я сигналхэмкIэ - щыIэщ зы лъэныкъуэ е лъэныкъуитI зиIэхэр.  Ахэр къагъэсэбэп Iуэхугъуэ щхьэхуэхэм къарикIуэнкIэ хъунур къыщапщытэкIэ – абы хъыбархэр щыкуэдщи, къыхегъэщхьэхукIыф нэхъыщхьэу узыхэдэнухэри. ЗэхэщIыкI IэрыщIым Iуэхугъуэ щхьэхуэр еджри, зы жыпхъэм хуегъакIуэ. Абы и апхуэдэ зэфIэкIыр куэду къыщагъэсэбэп, псалъэм папщIэ, банк структурэм. Нейрон зэIущэм сурэтхэр, видеохэр, тхыпхъэхэр, тхыгъэхэр зэрегъэпщэф. ЗэхэщIыкI IэрыщIым иIэ апхуэдэ зэфIэкIыр къагъэсэбэп камерэм еплъыжурэ цIыху щхьэхуэхэр къыщалъыхъуэкIэ. А Iэмалыр хэтщ Яндексми, «Google» - ми.

ЗэхэщIыкI IэрыщIыр ди зэманым къыщагъэсэбэп мэкъумэшым, медицинэм, сату Iуэхум, гъуазджэм, нэгъуэщIхэми. Ар хэщIыхьащ иджырей гаджетхэм. Махуэ къэс дунейм къыщыхъу -къыщыщIэхэм укIэлъыплъынми холIыфIыхь зэхэщIыкI IэрыщIыр. Абы зеужьр, нэхъ псынщIэу и жэуап ит мэхъу.

Зыгъэхьэзырар ГУГЪУЭТ Заремэщ.