Чым Тембот - япэ адыгэ полковник

      Хэку зауэшхуэм и тхыдэ гъэтIылъыгъэхэм яхыубжэну зыхуэфащэхэм ящыщщ Чым Тембот и гъащIэ гъуэгур. Зауэр нэмыщIамэ, лъэпкъым и щэнхабзэр фIыкIэ зыщыгугъ ныбжьыщIэхэм язу щыта Темботи нэхъыбэ щыхузэфIэкIыну къыщIэкIынт лъэбакъуэ зыбжанэ щича адыгэ литературэм. Ауэ и натIэм итыр артиллерист IэщIагъэрт.

    Хэку зауэшхуэм щыщIидза 1941 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и пэм Чым Тембот офицер щIалэр езым и хэку Къэбэрдей-Балъкъэрым кIуэжу гъуэгу тетт, Дзержинскэм и цIэр зезыхьэ, топгъауэхэр щагъэхьэзыр академием къэпщытэныгъэхэр ехъулIэныгъэкIэ щитауэ, зэрырагъэблагъэ тхылъыр и жыпым илърэ бадзэуэгъуэм Мэзкуу кIуэну зигъэхьэзыру. Ауэ псори зэрыхъуар нэгъуэщIущ. Ар къыщыхутар академиеракъым, атIэ фронтым Iухьэну Свердловск лъэныкъуэкIэ зыунэтIа дзэ щхьэхуэрщ. Куэд дэмыкIыу, бадзэуэгъуэм и 6-м лейтенант нэхъыжь Чым Тембот штабым и унафэщIым и къуэдзэ къалэныр игъэзащIэу 119-нэ дивизэм хэту зауэ IэнатIэм Iухьащ.   

    Чым Тембот яхэтащ Калининград лъэныкъуэкIэ щызэуахэм. Ар хиубыдащ Ещанэ белорус фронтым, Япэ украин фронтым, Калинин, Смоленск, Минск, Лидэ хуит къэзыщIыжахэм ябгъурытащ. Зауэм и напэкIуэцI щхьэхуэщ Чымхэ я щIалэр Неман псыежэхым биидзэм и ужьым иту зэпрыкIахэм, Кёнигсберг и Iэхэлъахэм фашист зэрыпхъуакIуэхэр щызэтезыукIахэм зэрахэтари.

         1941 гъэ. ИкIуэтыгъуэм и чэзу хьэлъэ. 31-нэ армэм и 119-нэ дивизэм Калинин къалэм и къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ бийм щытеуэну мурад ищIащ. Абдеж дыдэрт и хэщIапIэр нэмыцэ дивизэм и штабми. Зи гугъу тщIы операцэм бийм и мурад псори къызэпиудащ. МыIейуэ а Iуэхум къыщыхэщащ ди лъахэгъу Чым Темботи. ТIасхъэщIэххэм къащIэну зыхуей псори зрагъащIэри, жыжьэрыуэ топхэр зытрагъэпса биидзэм зэран хуэхъуфащ.

    Куэд дэмыкIыу Чымым и пщэ къыдалъхьащ тIасхъэщIэхищ къыздищтэу, фронтым адэкIэ фашистхэм зыщаудыгъуа щIыпIэр нэгъэсауэ зригъэщIэну.

    КъикIуэт зымыщIэ щIалэ жанхэр бийм и щIыбкIэ къыдыхьэхэри, фронтым бгъурыту километрийкIэ кIуэцIрыкIащ. Лъэбакъуэ пчым утекIуэдэжынкIи хъуну шынагъуэт. Гу зылъытапхъэ гуэри къэмыхъуу жэщыр ирахьэкIащ. Я къалэныр ягъэзэщIауэ, нэхущым къыздежьэжам,  щIалэхэр зэрымыщIэкIэ фашистхэм я зыгъэпщкIупIэм мэзым щыIуоуэ. Куэдрэ мыгупсысэу, Чым Тембот и гъусэхэм унафэ яхуищIащ зэрызэуэнум зыхуагъэхьэзырыну, езыми и автоматыр иузэдащ. Абдежым фашиститху щыукIуриящ, адрейхэр зэбгрыжыжащ. Языхэзыр унтер-офицеру къыщIэкIати, абы и зауэлI хъуржыныр къапхъуатэри, тIасхъэщIэх щIалэхэр псынщIэу къежьэжащ. Хахуагъ къызэрызыкъуахам ипкъ иткIэ, плIыми «Зэрахьа лIыгъэм папщIэ» медалхэр къыхуагъэфэщауэ щытащ.

    1942 гъэм Чымыр топгъауэ штабым щылэжьэну ягъэкIуащ. Абы щыгъуэм ар капитан хъуну хунэсакIэт.

    Калинин къалэм нэмыщI, Чымыр яхэтащ Ржев, Зубцов, Смоленск, Минск, нэгъуэщI куэди фашист зэрыпхъуакIуэхэм къаIэщIэзыгъэкIыжахэм.

    Зэгуэр, бийм теуэну зыщагъэхьэзыр махуэм ирихьэлIэу, зауэлIхэм я штабым къэкIуат Совет Армэм и топгъауэ штабым и унафэщIыр. Ар Чым-капитаным и лэжьэкIэм къыщытхъуащ. ТIасхъэщIэх Iуэхур нэгъэсауэ къызэрызэригъэпэщам щхьэкIи Бэракъ Плъыжь орденыр къыхуагъэфэщауэ щытащ.

     «Подполковник Чымым, - дыкъыщоджэ Тембот и саугъэтхэр къыщебжэкIа дэфтэрым, - шыщхьэуIу-фокIадэ операцэр екIуэкIыху тIасхъэщIэх гупыр езым и нэIэм щIигъэтащ икIи бийм и Iуэхур зыIутыр нэгъэсауэ зригъащIэри, егъэлеяуэ псынщIэу фашистхэм я топгъауэ зэхуэсыпIэр зэтрикъутащ. ТIасхъэщIэх Iуэхур нэгъэсауэ къызэрызэригъэпэщам, фашист зэрыпхъуакIуэхэм я топгъауэхэм IэкIуэлъакIуэу зэребэнам папщIэ, Чымым хуэфащэу къыдолъытэ къэралым и саугъэтыр – Хэку зауэ орденым и япэ нагъыщэр». А дэфтэрым къыхощ Тембот и хьэл-щэнри: «Чымым лIыгъэ зыхэлъ командир хахуэу зыкъигъэлъэгъуащ. ЗэпIэзэрытщ, цIыхухэр зэрегъэдэIуэф, и щхьэкIи зыхуэткIиижщ. Тегушхуэ хэлъщ, къикIуэти ищIэркъым, щIэныгъэ зыбгъэдэлъ топгъауэ пашэщ. Зыхуей хуэзауэ икIи IэкIуэлъакIуэу сыт хуэдэ Iэмалри зауэзэрылI лIэужьыгъуэ псоми къахузэрегъэпэщыф».    

    1944 гъэм Совет Армэр дэнэ лъэныкъуэкIи бийм щебгъэрыкIуэрт. А зэманырт саугъэтыщIэ зыхуагъэфэща Чым Тембот теухуауэ щатхыр:

«Ныбжьэгъу Чымым Бэракъ Плъыжь орденыр и цIэр зезыхьэ, 62-нэ Борисовскэ жыжьэрыуэ дивизэм и унафэщI къалэнхэр игъэзэщIащ 1944 гъэм фокIадэм и 29-м щегъэжьауэ. Абы и фIыгъэкIэ дивизэм хэт полкхэр жыжьэрыуэ топхэмкIэ зэтраубла зауэзэрылIым щытекIуауэ щытащ». Дэфтэрым щIэлъщ 71-нэ корпусым и унафэщIу щыта генерал-майор Садовничэм и Iэр.

    1945 гъэм Голдап къалэм (Польшэ) и Iэгъуэблагъэм ит нэмыцэдзэм ди зауэлIхэм жэщу къатеуэну мурад ящIат. Зи жэщ уэздыгъэхэр щIэгъэна танк 200-м нэс къебгъэрыкIуащ советыдзэм. АрщхьэкIэ зэрыпхъуакIуэхэм я мурадыр къехъулIакъым. Нэху ща нэужь, губгъуэм къыщылъэгъуащ ди сэлэтхэм къагъэуа танк пщIы бжыгъэхэр. А зауэзэрылIым щызэрихьа лIыгъэм папщIэ Чым Тембот къэрал саугъэт къыхуагъэфэщауэ щытащ.