Тхылъым и уасэр

ШыщхьэуIум и 9-р Тхылъ фIыуэ зылъагъухэм я дунейпсо махуэу итщ календарым. ПыIэ щIыдрадзей махуэшхуэу щымытми, ар ди щхьэусыгъуэу, ди «тхылъ Iуэхухэм» я гугъу тщIы щIэмыхъур сыт?

Нэхъ гъэщIэгъуэнымкIэ къедгъэжьэнщ. Иужьрей «Ислъамым и нур» къыдэкIыгъуэм тета, «Тхылъ еджэхэри щыубэ щыIэ?» тхыгъэм къыпэджэжу, ди редакцэм къэпсэлъащ Налшык щыщ нэхъыжьыфI Тохъу Жантемыр. Тхылъыр зи щIасэ тхьэмадэр игъэщIагъуэу щIэупщIэрт: «Дэнэ апхуэдэу тхылъым зезыта щIалэгъуалэ щыфлъэгъуар? Си щхьэкIэ сыкъапщтэмэ, си жагъуэ дыдэ мэхъу тхылъхэр хыфIадзэжу, телефоным я нэр ирифыжауэ щхьэщысхэр щыслъагъукIэ. Совет зэманым цIыхухэр автобусым исми, тетIысхьэпIэм тесми, тхылъыр ягъэтIылъу щытакъым. Иджырейхэм ар IэщIыб ящIащ».

ЯпэщIыкIэ къэралым щызекIуэ бжыгъэхэм дахэплъэнщ. Пасэрей тхылъыжьхэр щащэ «Литфонд» IуэхущIапIэм иджыри Пушкин Александр псэууэ къыдэкIа «Евгений Онегин» романыр сом мелуан 26-кIэ иджыблагъэ щащауэ къыщIокI. Урысейм абы нэхърэ нэхъ уасэшхуэ зыхуагъэува тхылъ къыщамыщэхуауэ жаIэ нобэр къыздэсым. Иджыри къэс япэ итар Хлебников Велимир и «Ладомир» тхылъырт. Илъэсих ипэкIэ усакIуэм и IэщIэдзыр телъу, ар сом мелуан 18-кIэ ящащ. Зи гугъу тщIы «Евгений Онегин»-р къыщыдэкIар 1827 гъэрщ. Япэу къагъэлъэгъуа сом мелуан 12-р драгъэуейм-драгъэуейуэрэ, уасэр сом мелуан 28-м хуэкIуащ. КуэдкIэ абы къыкIэрыхуакъым тхылъ бэзэрым щаща, Лермонтов Михаил и «Герой нашего времени»-р. Ар ящащ сом мелуани 6-кIэ, Гоголь Николай и «Арабески»-м – сом мелуани 2,8-рэ щIатащ. 

ЦIыхубэ гъащIэр бжыгъэкIэ зэзыгъэзахуэхэм зэрыжаIэмкIэ, тхылъымпIэкIэ къыдагъэкI тхылъхэм ящыщу нэхъ щIэупщIэшхуэ зиIэр Булгаков Михаил и «Мастер и Маргарита» романырщ. ЕтIуанэ увыпIэр Достоевскэм и «Братья Карамазовы» яIыгъщ, ещанэр - Толстой Лев и «Аннэ Каренина»-м. Иужьрейм мыгувэу щытепсэлъыхьынущ мазэ зыбжанэ ипэкIэ къызэрагъэпэща «ЦIыхубз тхылъеджэхэм я клубым». Хъыджэбзхэр тхьэмахуитI-щым зэ щызэхуос КъБКъУ-м пэгъунэгъуу щыт, КIуэкIуэ Мурат игъэлажьэ «Книжная среда» тхылъ тыкуэным. Псори зэрыгурыIуауэ зы тхылъ йоджэри, щхьэж и еплъыкIэмкIэ адрейхэм ядогуашэ.

Налшык иджыпстурей IуэхукIэ нэхъ щызэбгрыкIыр Щауэхэ Iэсфаррэ Ибрэхьимрэ зэдатха «Пациент 132» повесть цIыкIумрэ Ибрэхьим ей «Клетка» повестымрэщ. Iэсфар философие щIэныгъэхэмкIэ докторщ, Адыгейм гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым щолажьэ, Ибрэхьим юридическэ щIэныгъэхэмкIэ кандидатщ, Адыгэ къэрал университетым щрегъаджэ. Зи гугъу тщIы тхылъитIри зэрытхар урысыбзэщ, гукъыдэж зиIэм интернетым къыщыхуэгъуэтынущ. Езыхэр зыщыщ Адыгейм и гъунэм икIри, щIэныгъэлIхэм я тхылъхэм я пщIэр Налшыки къэсащ. ЩIалэгъуалэм я щIэныгъэ зэIэпыхыпIэ, зэрыгъэгушхуапIэ хъуа, ищхьэкIэ зи гугъу щытщIа «Книжная среда» тыкуэным екIуалIэхэр тхакIуэхэм яхуэзэри, я IэдакъэщIэкIым теухуауэ епсэлъылIащ. ИужькIэ зэкъуэшитIыр щытлъэгъуащ Осетием къыщыдэкI «Дарьял» журналым и редакцэм. Куэд дэмыкIыу ахэр къыщагъэпсэлъэнущ филологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат, КъБКъУ-м урыс литературэр щезыгъэдж Битокъу Маринэ и «Литературэ салоным».

ТхылъымпIэм тет тхылъ хъуми, интернетым къратхыкIыу еджэу щытми, тхылъ еджэхэр кIуэ пэтми нэхъыбэ зэрыхъур нэрылъагъущ. Мы лъэныкъуэмкIэ фIыуэ къыщощхьэпэ зэманым декIу модель библиотекэхэр.

Утепсэлъыхьыну зыхуэфащэ хъыбарыщIэщ зи  цIэ къитIуа Битокъу Маринэ щIэуэ зэхишэ «Усыгъэ курсхэри». «Культурэм зегъэужьынымкIэ центрым» Битокъум щIэх-щIэхыурэ литературэм теухуа лекцэхэр щрегъэкIуэкI. Иджы хъыджэбзым и мурадщ усыгъэм нэхъыфIу зыхэзыгъэгъуэзэну хуей цIыхуи 8 къищтэу, дерси 10 ядригъэкIуэкIыну. ИужькIэ еджакIуэхэм сертификат, абы зэрыщеджам и щыхьэту къэув дэфтэрхэр иратыжынущ. «Сэ жысIэркъым дерсипщIым иужькIэ усэм псори хэфщIыкIыу фыхъуну, - щетх Маринэ и телеграм напэкIуэцIым. – Ауэ, Некрасовми зэрыжиIауэ, усэкIэ фIэкIа къыпхуэмыгъэуш Iэпэ гуэр цIыхугум иIэщи, ар къызэрывгъэпсэлъэну щIыкIэм зы лэбакъуэкIэ нэхъ мыхъуми дыбгъэдыхьэнщ».

И гугъу дымыщIын тлъэкIыркъым иужьрейуэ «Книжная среда» тыкуэным щекIуэкIа усэ пшыхьми. Зэпеуэу щымыту, щIалэхэмрэ пщащэхэмрэ щхьэж игу ирихь усэр зригъащIэри, утыкум къыщеджащ. Еджэми лажьэми, я хущIыхьэгъуэр тхылъым дэзыгуэш, ялъэкI къамыгъанэу, Хэкум зи лъабжьэ щызыгъэтIылъыну еIэ мы щIалэгъуалэм уащымыгуфIыкIыпIэ иIэкъым. Щытхъу щхьэхуэ хуэфащэщ пшыхьым къекIуэлIахэми абы еплъыжахэми я псэр зыхьэхуа Арыщ Дамир. Къэрэгъэш щыщ щIалэ цIыкIур илъэс зыбжанэ хъуауэ «ДыгъафIэ къалэм» Таз ФатIимэ щигъэлажьэ «Шэху уэздыгъэ» литературэ зэгухьэныгъэм хэтщ. Усэ пшыхьым Дамир къыщеджащ «Сыадыгэщ» зыфIища, езым зэхилъхьа усэм:

Садыгэщ. Адыгагъэр

Си лъым хэту сыкъалъхуащ,

Псалъэ нэсхэм яхэлъ пэжыр

Дэ, щIэблэщIэм, тIэщIэхуащ.

Адыгэбзэм и IэфIагъыр

НэгъуэщI бзэм тщигъэгъупщащ,

Лъэпкъ гъунэгъухэм хабзэу яIэр

Щхъухь пэлъытэу къытхуэнащ.

Адыгэбзэр дэ тщыгъупщэм,

Ди щхьэм и пщIэр тфIэкIуэдынщ.

Iуащхьэмахуэ и хьэдагъэм

Нэпсу хэтым дитхьэлэнщ.

Дамир и сатырхэр зэ IуплъэгъуэкIэ сабий усэу къыпщыхъуми, и псалъэхэм зи щхьэцыр тхъуахэр нэгъунэ зытемыукIытыхьын купщIэ ящIэлъщ. Аращи, дигу дымыгъэкIуэду, фIым девгъаджэ.                    

 ЧЭРИМ Марианнэ.