Адыгэхэм пщIэ хэха яхудощI ди анэдэлъхубзэр джыным, абы зиужьыным елэжьа ди мылъэпкъэгъу щIэныгъэлIхэм. Апхуэдэхэм ящыщщ Чикобавэ Арнольд Степан и къуэр - куржы бзэ щIэныгъэлI цIэрыIуэр, профессорыр, лингвист-теоретик лъэщыр, иберий-кавказыбзэхэр джынымкIэ IэщIагъэлI телъыджэу щытар. ЗэфIиха лэжьыгъэшхуэмкIэ Чикобавэ и цIэр ди бзэ щIэныгъэ тхыдэм къыхэнащ. Абы теухуауэ филологие щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор Тау Хьэзешэ етхыж: «Сэ си насыпым къихьащ а еджагъэшхуэр сцIыхуну. Чикобавэ Арнольд 1898 гъэм и гъатхэпэм Сачикобао къуажэм (Куржы) къыщалъхуащ.
Еджэным хуэнэхъуеиншэ щIалэ цIыкIум щIэныгъэм хуэщIа зэчиишхуэ зэрыбгъэдэлъым пасэу гу лъатащ. Кутаиси дэт куржы гимназиер ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, абы еджэным щыпищащ Тбилиси къэрал университетым и философие факультетым бзэхэр щадж и къудамэм. ЗэфIэкI ямылей зыбгъэдэлъ студентыр университетым куржыбзэмкIэ и кафедрэм къагъэнэжащ, щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр иригъэкIуэкIын папщIэ. И егъэджакIуэхэр къызэрыщыгугъам хуэдэу, 1929 гъэм абы ехъулIэныгъэкIэ пхигъэкIащ и диссертацэ лэжьыгъэр икIи филологие щIэныгъэхэм я доктор хъуащ.
А зэманым университетым щылэжьа щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэжу щытамкIэ, лъэпкъ еджапIэ нэхъыщхьэр къэзыуха IэщIагъэлIхэм ящыщу Чикобавэщ япэу доктор лэжьыгъэр зыгъэзэщIар. Илъэс зыщыплI нэхъ дэмыкIыу Арнольд къыфIащащ Тбилиси университетым и профессор цIэри.
1941 гъэм Чикобавэ хъуащ Куржым (Грузием) ЩIэныгъэхэмкIэ и академием и академик. ЩIэныгъэ зэфIэкIышхуэ къызыкъуэзых зэпыт щIалэ щэджащэм цIэ лъагэхэмрэ дамыгъэ лъапIэхэмрэ къыхуагъэфащэрт. Ар Куржым щIыхь зиIэ и щIэныгъэрылажьэщ (1946), Дагъыстаным, Къэбэрдей-Балъкъэрым (1968), Абхъазым (1978), Шэшэн-Ингушым (1983) щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, Берлин дэт, Гумбольт и цIэр зезыхьэ университетым щIыхь зиIэ и доктор (1960) цIэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ, Инджылызым и филологхэм я зэгухьэныгъэм хагъэхьащ (1968), Грузием и къэрал саугъэтыр тIэунейрэ хуагъэфэщащ (1971, 1990), Ломоносовым (1951), Джавахишвили (1980) я цIэкIэ щыIэ саугъэтхэр къратащ. И япэ щIэныгъэ лэжьыгъэр щитха зэманым къыщыщIэдзауэ псэуху, Чикобавэ зы махуи зэпигъэуакъым и творческэ лэжьыгъэр. Абы и къалэмыпэм къыпыкIащ куржыбзэкIэ, урысыбзэкIэ, нэгъуэщI европей бзэхэмкIэ тхауэ монографие 15, къэхутэныгъэ лэжьыгъэу 500-м щIигъу. Абыхэм я нэхъыбапIэр бзэ щIэныгъэм и дыщэ фондым хэлъщ. Хуабжьу унэтIыныгъэ куэд къызэщIаубыдэрт Арнольд иригъэкIуэкI къэхутэныгъэхэм. Абы иджырт иджырей бзэ щIэныгъэм и теориер, фIэхьэлэмэтт бгырыс лъэпкъхэм я бзэхэр зэрызэхэлъыр, абыхэм я зыужьыкIэр, куржы литературэбзэм и тхыдэр къэугъуеиным хунэсырт.
Руставели Шота «Къаплъэныфэ зыщыгъ зауэлI» и поэмэр, куржы литературэм и классикхэм я IэдакъэщIэкIхэр зэрытха бзэр иджащ Чикобавэ, а къэхутэныгъэхэр зи лъабжьэ тхыгъэхэри къыдигъэкIащ. ЩIэныгъэлIыр зэманышхуэкIэ елэжьащ «Куржыбзэм и псалъэгъэнахуэ» псалъалъэр къыдэгъэкIыным. Томи 8 хъууэ дунейм къытехьа а лэжьыгъэ купщIафIэр ялъытащ лъэпкъым и щэнхабзэ-жылагъуэ ехъулIэныгъэ ину, абы и хъугъуэфIыгъуэ мыкIуэщIу. Франджым щыщ бзэ щIэныгъэлI цIэрыIуэ Лафон жиIауэ щытащ: «Куржыбзэм, кавказыбзэхэм елэжь IэщIагъэлIхэм я мызакъуэу, бзэ щIэныгъэм зи гъащIэр епха дэтхэнэми къыгуроIуэ Чикобавэ и псалъалъэр ехъулIэныгъэ лъагэу зэрыщытыр. Куржым ЩIэныгъэхэмкIэ и академием, езы лингвист щэджащэм фIыщIэ яхудощI, апхуэдэ лэжьыгъэшхуэ зэрызэфIахам папщIэ». 1936 - 1985 гъэхэм Чикобавэ и унафэм щIэтащ Куржым ЩIэныгъэхэмкIэ и академием хыхьэ Бзэ щIэныгъэ институтым иберий-кавказыбзэхэр джынымкIэ и къудамэр.
Кафедрэми къудамэми я лэжьыгъэхэр зэтезыублауэ щытар аращ. 1950 - 1952 гъэхэм Чикобавэ Арнольд Бзэ щIэныгъэхэмкIэ институтым и унафэщIщ. Чикобавэ и жэрдэмкIэ икIи абы и унафэм щIэту Тбилиси университетым къыщызэIуахауэ щытащ кавказыбзэхэмкIэ кафедрэ. А бзэ гупыр джынымкIэ ар щыяпэт Совет Союзым. Кавказыбзэхэм ящыщу блы куууэ яджын щыщIадзащ университетым. Абыхэм хагъэхьауэ щытащ адыгэбзэри. А лъэхъэнэм Тбилиси щеджауэ, абы и аспирантурэм я щIэныгъэм щыхагъэхъуауэ щытащ ди анэдэлъхубзэм елэжь щIэныгъэлI куэдым. Сэри абыхэм сащыщащ. ЩIэныгъэлIым бгъэдэлъ фIыщIэхэм хохьэ иберий-кавказыбзэхэр джыныр ноби дунейпсо щIэныгъэм щынэхъапэхэм зэращыщыр. А бзэ гупыр зыдж щIэныгъэлIхэм иджы уащрохьэлIэ США-ми Франджыми, Инджылызми, Польшэми, Германиеми Швециеми, Норвегиеми, Голландиеми…
ЩIэныгъэлI щыпкъэм гулъытэшхуэ зыхуищIа унэтIыныгъэхэм ящыщщ сыт хуэдэ бзэми я зэхуэдэу хэлъ Iуэхугъуэхэр. Дэтхэнэ бзэми епхьэлIэ хъуну апхуэдэ Iуэху еплъыкIэ зиIэфхэр филологиекIэ зэчиишхуэ зыбгъэдэлъ цIыху хэхахэрщ. Апхуэдэт Чикобавэ Арнольд. Бзэм и теорием ехьэлIауэ абы итха зэреджэ тхылъхэр бзэ куэдкIэ зэрадзэкIащ: урысыбзэкIэ, китаибзэкIэ, чехыбзэкIэ, болгарыбзэкIэ, нэгъуэщIхэмкIи. Дунейпсо цIэрыIуагъ зиIэ академикхэм жаIэрт Чикобавэ хуэдэ бзэ щIэныгъэлI лъэщ лIэщIыгъуитI-щым зэ къалъхуу зэрыарар. Бгъэдэлъ щIэныгъэ куур къалъытэу, абы щхьэкIэ жаIэрт: «Куржы бзэ щIэныгъэр дунейпсо утыкум изыша, кавказыбзэхэм я зэхэлъыкIэ хьэлэмэтыщэм гу лъезыгъэта цIыху щэджащэщ Чикобавэ Арнольд. КъинэмыщIауэ, Чикобавэ и фIыгъэщ совет бзэ щIэныгъэм и пщIэр дунейпсо щIэныгъэ утыкум къызэрыщиIэтыжар».
1985 гъэм дунейм ехыжауэ щытащ щIэныгъэлI щыпкъэр. Абы и лIэныгъэр гущIыхьэ ящыхъуауэ щытащ Кавказым ис цIыху куэдым, дуней псом и щIэныгъэлIхэм, сыту жыпIэмэ Чикобавэ куржы щIэныгъэлI къудей мыхъуу, кавказпсо, дунейпсо цIэрыIуагъ зиIэ еджагъэшхуэт. ЛIэным куэд имыIэжу куржы гъуазджэмкIэ музейм Чикобавэ тыгъэ хуищIауэ щытащ езым ихъумэ сурэт дахэ зыбжанэ, и библиотекэр. КъыдэкIыну и тхылъхэм къапэкIуэну ахъшэр езыр къыщалъхуа и къуажэм дэт курыт школым хуагъэхьыну, Окроканы щиIэ лъапсэр щылэжьа институтым иратыну унафэ ищIащ. И уэсятым ипкъ иткIэ, Чикобавэ а щIыпIэм щыщIалъхьэжащ, и щхьэгъусэ Киасашвили Тамарэ и кхъащхьэм и гъунэгъуу.
Бзэ щIэныгъэм и зыужьыныгъэм зи гъащIэ псор тыхь хуэзыщIа къэхутакIуэ емызэшым и лъэужьым ирикIуа гъэсэн куэд къыщIэнащ. Абыхэм я дежкIэ Чикобавэ щIэныгъэм и къигъэхъуапIэ къудейтэкъым, атIэ а цIыху телъыджэм щIалэгъуалэр хуигъасэрт дуней тетыкIэм, псэукIэм и хабзэхэм. Арнольд и гъащIэр щапхъэ зыхуэхъуахэм щIэныгъэлI цIэрыIуэхэр къахэкIащ, я лъэпкъ бзэ щIэныгъэм хэлъхьэныгъэ инхэр хуащIрэ я ущиякIуэ Iэзэр, унэтIакIуэ IэкIуэлъакIуэр ящымыгъупщэу».
