ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием и член-корреспондент, биологие щIэныгъэхэм я доктор, профессор, Урысей Федерацэм щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Тембот Аслъэнбий Къазий и къуэр (1932-2006) ящыщщ лъэпкъ щIэныгъэм и зыужьыныгъэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIахэм. Кавказым и щIыуэпсыр нэхъуеиншэу зыджа къэхутакIуэм, зоологиемкIэ, экологиемкIэ, биогеографиемкIэ щIэныгъэ куу зыбгъэдэлъа IэщIагъэлI щыпкъэм бгылъэ щIыпIэхэм я экологиемкIэ къызэригъэпэща щIэныгъэ школыр ноби щэщIауэ, ехъулIэныгъэ лъагэхэр зыIэригъэхьэу мэлажьэ, Темботым иубзыхуа унэтIыныгъэхэм щIэныгъэ лъабжьэ быдэ зэраIэм щыхьэт техъуэу.
Тембот Аслъэнбий I932 гъэм и щIышылэ мазэм къыщалъхуащ Дзэлыкъуэ районым хыхьэ Псынэдахэ адыгэ жылэм. Кавказ бгыхэм я Iэшэлъашэм щитIысыкIа къуажэм къыщыхъуа щIалэм игури и псэри дамыхьэхынкIэ Iэмал иIэтэкъым махуэ къэс илъагъу Iуащхьэ лъагэхэм я уардагъым, дахагъым. И сабиигъуэм ищIа а лъагъуныгъэр Аслъэнбий гъуэгугъэлъагъуэ хуэхъуащ и IэщIагъэр къыщыхихым. Псынэдахэ дэт курыт школыр ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, щIалэщIэр щIэтIысхьащ Налшык пединститутым икIи Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Кавказымрэ я щIыуэпсыр джыным яужь ихьащ. Еджэныр хъарзынэу зэфIэзыха Темботым мурад ищIащ бгъэдэлъ щIэныгъэм адэкIи хигъэхъуэну икIи 1954 гъэм щIэтIысхьащ Крупскэм и цIэр зэрихьэу Москва дэт педагогикэ институтым и аспирантурэм. Совет зоолог, териолог цIэрыIуэ, профессор Кузякин Александр и унафэм щIэту «Зоологие» унэтIыныгъэмкIэ къэхутэныгъэ купщIафIэхэр иригъэкIуэкIащ Аслъэнбий. Абыхэм апхуэдизу дахьэхати, лэжьыгъэхэр зэфIихащ и пIалъэр къэмысу икIи ахэр и лъабжьэу кандидат диссертацэ итхащ, ехъулIэныгъэ иIэуи ар пхигъэкIащ.
Аспирантрэ докторанту щIэныгъэм и гъуэгум куэд тезыгъэува Кузякиным гукъинэ щыхъуат адыгэ щIалэм щыдэлэжьа зэманыр. Абы зэрыжиIэжымкIэ, Темботым удэлэжьэну тыншт икIи гъэщIэгъуэнт. «Адыгэ щIалэ гурыхуэм гупсысэщIэхэр и куэдти, къэхутэныгъэхэр къэтпщытэжу дыщызэбгъэдэсхэм деж ахэр утыку кърилъхьэрт, - игу къигъэкIыжырт профессорым. – ЖыпIэнурамэ, Аслъэнбий и псалъэхэм хэплъагъуэрт абы творческэ зэчий, ерыщагъ зэрыбгъэдэлъыр».
Еджэныр зэфIэзыгъэкIа щIэныгъэлI щIалэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжащ, и щIэныгъэр щалъхуа щIыналъэм и зыужьыныгъэм ирихьэлIэмэ, нэхъ къищтэу. КъБКъУ-м и биологие факультетым лэжьапIэ ирагъэблэгъащ Аслъэнбий, зоологиемкIэ абы и кафедрэм и ассистенту. «Къулыкъу дэкIуеипIэкIэ» зэджэ лъагапIэм и щыгум нэсащ Темботыр, пщIэрэ щIыхьрэ иIэу. Ассистенту лэжьэн щIэзыдза IэщIагъэлIыр щIэныгъэхэм я доктор, кафедрэм и унафэщI, профессор, ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием (РАН) и член-корреспондент хъуащ. Апхуэдэ ехъулIэныгъэхэр абы зыIэригъэхьащ бгъэдэлъ акъыл куум, гупсысэ шэщIам, зэфIэкI лъагэхэм я фIыгъэкIэ. Зоолог, эколог, биогеограф цIэрыIуэм и гъащIэр триухуащ бгылъэ щIыпIэ лъагэхэм я экологиер, щекIуэкI гъащIэр къэхутэным, джыным. РАН-м хэту Темботым къызэригъэпэщащ зи унафэщI хъуа щIэныгъэ IуэхущIапIэр – Бгылъэ щIыналъэхэм я институтыр. АбыкIэ абы игъэтIылъащ лъэпкъ щIэныгъэм и унэтIыныгъэщIэм, «бгыхэм я экологиекIэ» зэджэм, и лъабжьэр. Ар Аслъэнбий къыщиугъуеящ экологие, зоологие, биогеографие щIэныгъэхэм я зэпылъыпIэм.
Институтыр къызэIухыным Темботыр иужь щихьа лъэхъэнэр хуабжьу зэман гугъут ди къэралым дежкIэ. 1994 гъэм и кIэхэрати, апхуэдэ гупсысэр гъащIэм хэпща хъуным мылъку куэд текIуэдэнут. Ауэ щыхъукIи, ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием фIэкъабылт институтыр къызэIуахыныр. АбыкIэ хуитыныгъэ кърата нэужьи, тынш хъуакъым къызэгъэпэщакIуэм и Iуэхур. Аслъэнбий куэд щIауэ республикэм щылажьэ пэтми, щIэныгъэ лэжьакIуэхэр зэхуишэсынми гугъу дехьащ. IуэхущIапIэр ЩIэныгъэ IэщIагъэлIкIэ къызэрагъэпэща нэужь, лабораторие нэхъыщхьэхэр 1995 гъэм къызэIуахащ. ИужькIэ абыхэм я бжыгъэм хэхъуащ, щIэныгъэрылажьэхэри и мымащIэу. Темботым къызэригъэпэща институтыр экосистемэм и унэтIыныгъэ псоми йолэжь, бгылъэ щIыпIэхэм я экологие ухуэкIэ псори къызэрызэщIиубыдэным иужь иту.
ЩIэныгъэм и дунейм гъуэгу бгъуфIэ щыпхызыша Тембот Аслъэнбий иригъэжьа лэжьыгъэм нобэ пещэ абы ипхъу ФатIимэ. Биологие щIэныгъэхэм я доктор, профессор, ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием и Къэбэрдей-Балъкъэр центрым Бгылъэ щIыпIэхэм я экологиемкIэ и институтым и унафэщIщ ар.
И адэ цIэрыIуэ Аслъэнбий и щапхъэр пасэу гъуазэ хуэхъуащ ФатIимэ. Налшык къалэ дэт 2-нэ лицейр къиуха нэужь, КъБКъУ-м химиемрэ биологиемкIэ и факультетым щеджащ ФатIимэ, диплом плъыжькIи къиухащ. ЕплIанэ курсым щынэсым, и адэм и чэнджэщкIэ, заочнэ зригъэщIри, лэжьэн щIидзащ. КъБКъУ-м общэ биологиемкIэ и кафедрэм бгылъэ экологиемкIэ и лабораторэрщ ар япэу здэувар. IэнатIэм зэрыпэрытым хуэдэурэ Псэущхьэхэмрэ къэкIыгъэхэмрэ я экологиемкIэ институту Свердловск дэтым аспирантурэр къыщиухащ, занщIэуи кандидат лэжьыгъэр пхигъэкIащ. Петрозаводск дэт къэрал университетым доктор диссертацэр I999 гъэм щыпхигъэкIащ.
Зыпэрыт IэнатIэ нэхъыщхьэм къыдэкIуэу Адыгей къэрал университетым Псэущхьэхэмрэ цIыхухэмрэ я физиологиемкIэ и кафедрэм щрегъаджэ ФатIимэ. 3-4-нэ курсхэм лекцэ къахуоджэ, практикэ лэжьыгъэ ядрегъэкIуэкI. А псори къызыхуэтыншэу къызэрегъэпэщри, и пщэ къыдэхуэ сыт хуэдэ къалэнми полъэщ щIэныгъэхэм я доктор, профессор бзылъхугъэр. ГъащIэм куууэ кIуэцIрыплъыф ФатIимэ и адэм и гуащIэр зыхищIэу, абы къыхуигъэна IэнатIэр иригъэфIакIуэу хьэлэлу мэлажьэ.
ЛIэщIыгъуэ блэкIам къигъэщIа щIэныгъэлI щыпкъэхэм я нэхъыфIхэм халъытэ, Кавказыр джыным зи къарурэ зэфIэкIрэ хьэлэлу езыхьэлIа Тембот Аслъэнбии абы ипхъу ФатIими я гуащIэмрэ акъылымрэ къахьа къэхутэныгъэхэр лъэпкъ щIэныгъэм и лъапIэныгъэщ.
