Литературэ

ЩIыхуэм дэкIуэдащ щIалэр

Урыс литературэм и фIыпIэхэм щыщ куэд ди тхакIуэхэм зэрадзэкIыу къогъуэгурыкIуэ. Апхуэдэхэм ящыщщ Зощенкэ Михаил (I895-I958). Абы и къалэмыпэм къыщIэкIауэ дунейм къытехьащ тхылъи I30-м щIигъу, абыхэм щызэхуэхьэсащ хъыбар, фельетон, комедие, нэгъуэщI тхыгъэ зэмылIэужьыгъуэ куэд дыдэ. Ахэр щыхьэт тохъуэ тхакIуэр егъэлеяуэ зэрынабдзэгубдзаплъэм, и бзэр зэрыжаным, и псалъэр зэрышэрыуэм, и гурыщIэр зэрыкуум. 

Шыдыгъу

Хэхэс гъащIэр зи натIэ хъуа Тэгъулан Екъуб и Iуэтэжыр теухуащ езым и нэгу щIэкIа Iуэхугъуэм. Ар къыщыхъуар Узун-Яйла щIыпIэрщ.
 
Хэкуми тIэкIу ирагъэщхьт Узун-Яйла щIыналъэр. «Шы щызепхуэну дэгъуэщ», - жаIэри, арат абы итIысхьэн щIэхъуар къэбэрдей адыгэхэр. ШыкIэт цIыхухэр зэрызекIуэр, уасэфIи ищIт шым, къэралыгъуэ дзэм иращэу. Адыгэхэр апхуэдэурэ зыкъомрэ шым тепсэукIащ. 1950 гъэр къыщысам, кIуэху нэхъ мащIэ хъууэ щIидзами, Узун-Яйла щIыгум иджыри шы хъушэхэр изу итт.

Хьэчим щхьэ Борэн?

(рассказ)

Шыгу шэрхъ ищIу унэ джабэм кIэрыс дадэ къыщыслъагъум согуфIэ - шыудзышэ сыздишэнущ. Си плIэм илъ тхылъылъэм сызэрыригъэшари сызэрымэжалIэри сщыгъупщэжат.

- Сыт, ПIытIу, тIу къэпхьа нобэ? - еджапIэ сыкъикIыжа нэужь дадэ апхуэдэу къыздэгушыIэ и хабзэт, зэ тIу къэсхьри си дневникым и напэр къыдэстхъауэ щытати. Сэри зэхэсщIыхьауэ щытар сощIэжри сызэролъэлъ:

- ТIукъым, дадэ, ровнэу тху къэсхьащ.

- Нобэ Хьэчим къэкIуат, - жи дадэ, - укъэмысыжурэ ежьэжащ.

ЗЭАНЭЗЭПХЪУР ЗОПСАЛЪЭ

Хьэрун и машинэм нэкIэ кIэлъыкIуатэурэ имылъагъуж щыхъум, Линэ пэшым къыщIохьэжри, япэщIыкIэ абы и гъусэу зыпэрыса хьэщIэщ Iэнэм бгъэдотIысхьэ. ИтIанэ, зэрымыIэуэлъэуэным иужь иту, шей Iэнэр трехыж, хьэкъущыкъухэр етхьэщIыжри, зытхьэщIыпIэм фIэлъ гъуджэм бгъэдэувауэ мажьэмкIэ мэIэбэ. Зи фэр пихуа и щхьэц хужьым и лъабжьэм щIэуэ къэкIыжа налъэ фIыцIэхэр къыщIоплъ. ПегъэупщIыгъуэр къэсащ, тыншу игъэIэбэркъым. Iупэлэр шейм кIэрихащ. «Хэт зызыхуэбгъэдадийр?» - арат Хьэрун къыжриIэр, и Iупэр илэу къыщыщIэкIхэм деж.

Хъыбар кIэщIхэр

Да Винчи Леонардэ итхыжа псысэ, хъыбар кIэщI цIыкIухэм Iущагъышхуэ яхэлъщ. Нобэ фи пащхьэ идолъхьэ а Iуэтэжхэм ящыщ зыбжанэ, Хьэту Пётр зэридзэкIауэ.

Хьэндыркъуакъуэ цIыкIумрэ мафIэ бзиймрэ

И тхыгъэхэм Iущагъ хэлъщ

Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ тхакIуэ ШэджыхьэщIэ Хьэмыщэ адыгэ литературэм хэлъхьэныгъэ ин хуищIащ. Абы и къалэмым къыщIэкIа рассказхэр, повестхэр, романхэр цIыхухэм фIыуэ ялъагъу. ШэджыхьэщIэм итхащ сабийхэм папщIэ рассказхэри. Абыхэм фIым ухуаущий, гуапэу ущытыным ухуагъасэ, дерс къызыхэпх хъун Iуэхугъуэхэр щыIупщIщ. ГъэщIэгъуэнщ Хьэмыщэ тхыгъэхэмкIэ ныбжьыщIэхэр къыдихьэхын папщIэ къигъэсэбэп художественнэ Iэмалхэр, абы лIыхъужьхэр зэрызэригъэпсалъэр, хъуэр псалъэхэр къызэрихьыр, гушыIэр тхыгъэхэм зэрыхиухуанэр.

Уи щхьэ упэлъэщмэ, улъэщщ

КIэщIу, гъэхуауэ, зы псалъэухам гупсысэ пыухыкIа къиIуатэу жыпIэн папщIэ, зэчий ббгъэдэлъын зэрыхуейм шэч хэлъкъым. Апхуэдэ тхыгъэм ахэр зи IэдакъэщIэкIхэр зэмылIэужьыгъуэу еджэми, къаIуатэр зэрызэщхьэщыкI щыIэкъым. Куэдым, есэжауэ, жыIэгъуэ зыхужаIэ псалъэуха жанхэм тхакIуэ цIэрыIуэ, IуэрыIуэтэдж Нало Заур псалъэ гъэпсакIэ еджэу щытащ. Апхуэдэу кIэщIу и гупсысэ къэзыIуэтэфхэм, жыIэгъуэхэм тхылъ щхьэхуэ хухэзыхахэм ящыщщ зи цIэ къисIуа Нало Заур, философ, тхыдэдж цIэрыIуэ Бейтыгъуэн Сэфарбий, журналист КIэрэф Хьэсэнбий, финансист ГубэщIыкI Владимир сымэ, нэгъуэщIхэри.

Псэр и закъуэ къыщынэм деж

Зэкия Симазэ къыжриIар ищIэжти, бжэм бгъэдыхьэурэ ищIэм еплъырт. Симазэ сурэт IэмыщIэ иIыгъыу зэпиплъыхьырт, зыгуэрхэри тритхэрт. Зыхуихьынур имыщIэу, Закия тIэу-щэ унэм щIэплъащ. Иужьрейуэ бжэр щыIуихам, Симазэ пIэм зыщигъэукIурияуэ тхылъ еджэ хуэдэу щылът. Пэшым хуэму щыщIыхьам, Симазэ жейм хилъэфауэ фIэкIа пщIэнтэкъым. Хубэ щытрипIэм, «уэра ар?», жиIэри и нэр къызэтрихащ.

Зэкия Симазэ и щхьэм телъэщIыхьу тIэкIурэ щысауэ, Симазэ зыкъиIэтри, и анэм IэплIэ къыхуищIащ. «КхъыIэ, ущIэмыкIыжу къызбгъэдэс», - здыжиIэм, Симазэ и псэр хэкIащ.

Псэр и закъуэ къыщынэм деж

Сэ си адэм сригъусэу хэкум сыщыIащ, ди благъэхэр тлъэгъуащ, ар дэркIэ гухэхъуэщи, сэри сыпсэуху Iэдэмрэ 1эсиятрэ къысхуащIар сщыгъупщэнкъым. ПщIэрэ, Iуащхьэмахуэ дыщыщыIам узигъусэну си нэ къыхуикIырт, мыр зи дахагъэр езгъэлъэгъуащэрэт жысIэу. Налшык къалэр-щэ! ХьэтIохъущыкъуей жыг хадэшхуэр! Я къуажэхэр!

 Абыхэм я къуажэхэм цIыхухэр мин бжыгъэкIэ дэсщ, икIи фIыуэ мэпсэу, я хьэгъуэлIыгъуэм дыхэтащ, лъэпкъым и нэхъыжьым псоми дригъэцIыхуащ, джэгури, нысэишэри, щауэишыжри дахэщэу екIуэкIащ. 1эсият адыгэ фащэ тыгъэ лъапIэр къысхуищIащи, дахащэу сэкIуу жаIэ, уэзгъэлъэгъуащэрэт.

Гъуэгуанэ тхыгъэхэр

 Багъ Марьям и гъуэгуанэ тхыгъэхэм Iуэхугъуэ куэд къызэщIаубыдэ. И адэшхуэ-анэшхуэхэм, и адэ-анэм, и анэкъилъхухэм, благъэхэм, Iыхьлыхэм, ныбжьэгъухэм, гъунэгъухэм, къуажэгъухэм, цIыху телъыджэ зыхуэзахэм я гъащIэм щыщ пычыгъуэ къыщыIуэтащ абыхэм.

Нысэ  щыпкъэ

Страницы

Подписка на RSS - Литературэ